Για κείνους που δεν μπορέσαμε να αποχαιρετήσουμε

Η είδηση για το θάνατο της Μένης έφτασε στο inbox ελάχιστη ώρα από τη στιγμή που συνέβη. Είναι και αυτό ένα από τα παράδοξα των social. Η διαρκής διασύνδεση επικοινωνεί τα πάντα, καλά ή κακά, αστραπιαία.

Ενστικτωδώς τηλεφώνησα αμέσως να συλλυπηθώ στην Έφη και την Ελένη. Την θεατρική της οικογένεια, τους ανθρώπους που πορεύτηκε όλη της τη ζωή μαζί τους. Η Έφη ήταν εκεί μπροστά στην Μένη που μόλις είχε φύγει. Μου περιέγραφε συγκλονισμένη. Η Ελένη παγωμένη από τη θλίψη μου είπε μια κουβέντα: Δεν απίστευτο ότι φεύγουν μόνοι για το ταξίδι και δεν μπορούν να τους αποχαιρετήσουν χιλιάδες που τους αγάπησαν, ότι δίπλα τους θα είναι μόνο εννιά άνθρωποι που επιτρέπεται;

Από κείνη την ώρα δεν σκέφτομαι τίποτε άλλο. Σκέπτομαι αυτούς τους αδιανόητους μοναχικούς αποχαιρετισμούς. Σκέπτομαι το Χρήστο, τη Μένη, τον Μίμη Φατούρο, ανθρώπους που εκτιμούσα πολύ και που θα ήθελα να ήμουν εκεί στο τελευταίο ξόδι. Να ακουμπήσω το φέρετρο τους και να πω ένα αντίο αληθινό. Και όμως δεν γίνεται.

Σκέπτομαι τι ακριβώς έχει συμβεί. Θυμάμαι όσες εικόνες ανθρώπων είδα τους τελευταίους μήνες να συνδέονται σε οθόνες με τον τόπο ταφής δικών τους ανθρώπων που δεν μπόρεσαν να ταξιδέψουν κοντά τους για να τους αποχαιρετήσουν. Να λένε από το τηλέφωνο ένα μοιρολόι, βουβά κλάματα να σκίζουν την ησυχία ενός υπολογιστή.

«Η ανθρωπολογική κρίση ως πλευρά της συνολικής κρίσης που αποτελεί η πανδημία, ήταν το έναυσμα μου. Με συγκλόνιζε η εικόνα των μαζικών τάφων στο Μπρονξ, στο Μπέργκαμο, στη Βραζιλία. Και το γεγονός ότι αυτοί οι νεκροί θάβονταν μέσα σε σφραγισμένα φέρετρα. Οι άνθρωποι πεθαίνουν μαρτυρικά και ολομόναχοι. Οι συγγενείς αγωνιούν και δε μπορούν να κάνουν τίποτα. Ούτε να πλησιάσουν. Είναι μια ολότελα καινούργια συνθήκη. Μια φίλη νοσηλεύτρια που εργάζεται σε μεγάλο νοσοκομείο αναφοράς με καλούσε στο τηλέφωνο και μου διηγούνταν πως οι οδηγίες που είχαν ήταν να πλένουν γρήγορα τους νεκρούς από τον κορωνοϊό με χλωρίνη και να τους βάζουν σε μεγάλες μαύρες σακούλες. Ακόμα και τώρα, όταν το σκέφτομαι, ανατριχιάζω γιατί αντιλαμβάνομαι ότι συντελείται μια πραγμοποίηση των νεκρών. Όταν η κοινωνία δε μπορεί να θάψει τους νεκρούς της, δε μπορεί να κάνει δηλαδή το πένθος συλλογικό, υπάρχει πρόβλημα. Γιατί το πένθος – που ένα κομμάτι του είναι και οι ταφικές τελετές, ο θρήνος, η συμμετοχή στην κηδεία, το μετά την κηδεία, είναι κομμάτι του κοινωνικού δεσμού. Μέσα από τη συμμετοχή του άλλου στο πένθος του πενθούντα ενισχύονται οι δεσμοί αλληλεγγύης. Η απόδοση τιμής στο νεκρό επανανοηματοδοτεί την πορεία των ζωντανών. Δεν είναι ατομικό ζήτημα. Όταν δε μπορεί να επιτελεστεί, δε μπορεί να περάσει στο κοινωνικό σώμα, προκαλείται κενό και διαταράσσεται η ψυχική υγεία. Αυτό είναι το αδύνατο πένθος και θα αποτιμηθεί σ’ ένα βάθος χρόνου» λέει η Κατερίνα Μάτσα στο ”Αδύνατο πένθος” που κυκλοφόρησε από τις εκδόσεις Άγρα.

Το Μάρτιο έχασα έναν πρώτο μου ξάδερφο από καρκίνο. Ένοιωσα τον πόνο της οικογένειας από τις τρεμάμενες φωνές των αδελφών του στα τηλέφωνα. Δεν είδα ποτέ το πρόσωπο του θείου μου συντετριμμένο να αποχαιρετά το παιδί του. Δεν του έκανα μια αγκαλιά. Μου στοίχισε. Φαντάστηκα μονάχα την εικόνα στο κοιμητήριο. Την ερημιά, μια παγωμένη μέρα του Μαρτίου.

Ο Φρόυντ έλεγε δεν υπάρχει πιο μεγάλος αποκλεισμός από τον αποκλεισμό του νεκρού.

Μέσω της κηδείας η αποδοχή της απώλειας γίνεται ευκολότερη. Γίνεται εικόνα. Μνήμη για το μέλλον. Η οδύνη, ο πόνος, η λύπη εικονογραφούνται. Ο αποχαιρετισμός αποκτά σημείο αναφοράς.

Η τελετή της κηδείας αποτελεί μια ιεροτελεστία γεμάτη συμβολισμούς, οι οποίοι κυρίως στοχεύουν στη διευκόλυνση του θρήνου και στην υγιή έκφραση των συναισθημάτων θλίψης. Για αυτό και κρίνεται ιδιαιτέρως σημαντική, αλλά και πολυδιάστατη. Η κηδεία σηματοδοτεί πρακτικά και ρεαλιστικά τον αποχωρισμό από το αγαπημένο πρόσωπο καθώς επίσης λειτουργεί ως ορόσημο για τη μετέπειτα μετάβαση στο βίωμα του πένθους λέει η Μαίρη Βαρβαρούση, κλινική ψυχολόγος.

Η τελετή (νεκρώσιμη ακολουθία) θα τελείται σε στενό οικογενειακό περιβάλλον και θα μπορείτε να την παρακολουθήσετε μέσω live streaming στο διαδίκτυο, γράφει ένα γραφείο τελετών στην Πάτρα.

Στη Βρετανία άνθρωποι ντύνονται με μαύρα ρούχα και παρακολουθούν αποχαιρετισμούς δικών τους από το σπίτι. Στην Ιταλίαμ στη σφαγή του Μπέργκαμο, άνθρωποι στα νοσοκομεία συνδέονταν από τις εντατικές στο κινητό για να αποχαιρετήσουν τους δικούς τους που κηδευονταν on line.

Αυτό που βιώνουμε σήμερα αφήνει το αποτύπωμα του σε μια εποχή γεμάτη σκοτάδια. Ο ανεκπλήρωτος κοινός θρήνος που τον υποκαθιστά η ψηφιακή μας μοιρασιά κάπου θα παραφυλάει να βγει μπροστά μας. Οι αγκαλιές που δεν δώσαμε στους οικείους, το κερί που δεν ανάψαμε στους τάφους των κεκοιμημένων, εκείνο το τελευταίο αντίο που δεν είπαμε, όσο να πεις θα μας στοιχειώσει.