Για όλους εκείνους που βρήκαν την ΙΘΑΚΗ τους

Λέξεις: Νεκταρία Αποστολίδου

1983-2023 40 χρόνια Ιθάκη, 40 χρόνια ΚΕΘΕΑ. Με αυτήν την αφορμή βρέθηκα ξανά μετά από χρόνια και εγώ στη Σίνδο, στο σπίτι της Ιθάκης, της πρώτης Θεραπευτικής Κοινότητας στην Ελλάδα. Προσκεκλημένη μαζί με προσωπικό και αποφοίτους από τα έτη που πέρασαν.

Το συλλογικό μας σπίτι! Πόσα μέλη, προσωπικό, φιλοξενούμενοι… παίρνεις ό,τι δίνεις και ό,τι έχεις ανάγκη τη συγκεκριμένη στιγμή. Και δε μιλάω μόνο για την Ιθάκη, αλλά για όλες τις μονάδες στη χώρα που βασίζονται στη θεραπευτική μέθοδο της Κοινότητας.

Αυτές οι δύο μέρες στο ξύλινο μεγάλο σαλόνι με το τζάκι, στα δωμάτια, στους διαδρόμους και στο Π του σπιτιού, συμφωνήσαμε όλοι όσοι ήμασταν εκεί, ότι λειτούργησαν ως επανεκκίνηση, ως αναβάθμιση στις λειτουργίες της προσωπικής και “δημόσιας” ζωής μας. Και ως υπόσχεση ότι θα ξαναγίνει σύντομα αυτή η επανασύνδεση και με όλους όσους δεν είχαν τη δυνατότητα αυτήν τη φορά να έρθουν.

Δεν ξέρω πώς να μεταφέρω το βίωμα με λόγια. Είμαι όμως παραπάνω από σίγουρη ότι οι ενεργοί χρήστες βγάζουν στην επιφάνεια την ψυχοπαθολογία της ίδιας της κοινωνίας και πως μέσα από τη διαδικασία της απεξάρτησης γίνονται στη συνέχεια το προζύμι που μπορεί νερό και αλεύρι να τα κάνει χορταστικό ψωμί. Για αυτούς που πεινούν για αγάπη, ζωή, αλήθεια, αξίες.

Άκουγα πριν πάω για την “πρωινή κοινότητα” στη Σίνδο τη συνέντευξη του υπουργού, την άγνοιά του για τις διαδικασίες εισαγωγής σε μια Κοινότητα και τη διαστρέβλωση που επιχειρείται από πολλές πλευρές για την αξία των στεγνών προγραμμάτων και σκεφτόμουν πως μια Ιθάκη χρειαζόμαστε όλοι. Εξαρτημένοι από χίλια δυο και αποπροσανατολισμένοι από τα βασικά της ζωής.

Οι ακροατές ειδήσεων σαν αυτήν του θανάτου της 16χρονης από χρήση πόσο ανυποψίαστα μπορεί να συμφωνήσουν με τον υπουργό ότι να τα προγράμματα δεν είναι αποτελεσματικά, πρέπει να τα μεταρρυθμίσουμε. Και η πληροφορία ότι τόσοι πρώην 16χρονοι κάνοντας την επιλογή της Κοινότητας “ξέφυγαν” το νεκροταφείο, το ψυχιατρείο, τη φυλακή, να μην φτάνει στα αυτιά τους. Είτε γιατί το μέσο ενημέρωσης με τον τρόπο που λειτουργεί ήδη καθορίζει και το μήνυμα που δίνει είτε γιατί τα αυτιά μας δεν είναι έτοιμα να ακούσουν κάτι θετικό. Σα να ο εθισμός στη μαύρη ή αδιάφορη είδηση έχει προχωρήσει στο μεδούλι μας.

Εδώ και δεκαετίες το ΚΕΘΕΑ λειτουργεί με σχέδιο δράσης, αυστηρή αξιολόγηση προσωπικού, τήρηση και αξιολόγηση στοιχείων ερευνητικών και οικονομικών, κάνει την πιο αυστηρή αυτοκριτική του και δίνει το χώρο για όλα τα παραπάνω. Δεν θα βγει σε πολιτικά μπαλκόνια να το διαλαλήσει ούτε θα προτιμηθεί από ό.τι φαίνεται στην παρούσα κατάσταση ως αξιοσέβαστος συνομιλητής στην κατάρτιση ενός εθνικού σχεδίου δράσης. Γιατί και οι τωρινοί του εκπρόσωποι είναι εγκάθετοι που άλλες διαδικασίες αλλαγών υποσχέθηκαν και άλλες επιδίωξαν ή έστω αποδέχτηκαν.

Και φυσικά δεν ήταν όλα τέλεια και δεν είναι στις Κοινότητες. Πώς θα μπορούσε άλλωστε. Αυτή είναι η ζωή. Το σημαντικό είναι να υπάρχουν διαδικασίες που επιτρέπουν την αυτο-διόρθωση του συστήματος. Φυσικά και πολλά μέλη δεν ολοκληρώνουν το πρόγραμμα. Αυτό δε σημαίνει ότι δεν έχουν ήδη ωφεληθεί – με την συμμετοχή τους στη ΘΚ να έχει δράση μείωσης βλάβης. Κι αυτό δεν είναι μια εικασία, είναι και αποτέλεσμα Ελληνικής έρευνας αλλά και επισήμανση από ομάδα μελέτης της λειτουργίας των Θεραπευτικών Κοινοτήτων διεθνώς.

Φυσικά και υπάρχει ανάγκη για περισσότερους χώρους σωματικής αποτοξίνωσης, αλλά δεν επαρκεί το ιατρικό μοντέλο για να είναι αποτελεσματικοί ούτε μια συνεργασία φορέων με άνισους όρους. Άλλωστε τα υποκατάστατα αφορούν σε κάποιες μόνο ουσίες και έχουν κι αυτά τα στερητικά τους. Ποιο φάρμακο μπορεί να υποκαταστήσει αποτελεσματικά την κοκαΐνη ή την κάνναβη;

Γιατί δεν έχουν αξιοποιηθεί προτάσεις δεκαετιών που συνδυάζουν το μοντέλο της θεραπευτικής Κοινότητας με την υποκατάσταση και που προέρχονται από το ίδιο το προσωπικό διαφορετικών μονάδων; Γιατί έχουν επιβληθεί ατελέσφορες διαδικασίες εκτέλεσης έργων συντήρησης κτηρίων και τώρα κατηγορούνται οργανισμοί για αποθεματικά; Γίνεται στις συνεντεύξεις που ακούμε η μείωση βλάβης “σημαία” με την προσδοκία ότι θα είναι λιγότεροι οι χρήστες στους δρόμους. Φυσικά και είναι σημαντική και απαραίτητη η μείωση βλάβης και αξιέπαινη η δημιουργία ξενώνων για άστεγους χρήστες.

Υποκλίνομαι στους συναδέλφους -σε όποιον δημόσιο οργανισμό- που εργάζονται στο δρόμο, σε off club, στις φυλακές. Περιμένω όμως μια άλλη πολιτική από το υπουργείο στα θέματα κοινωνικής και εργασιακής ένταξης και στα πλαίσια της απεξάρτησης και ναι! και στα πλαίσια της μείωσης βλάβης.

Μια μονοσήμαντα προνοιακή πολιτική θα υποθάλψει τα προβλήματα που ήδη υπάρχουν και θα δημιουργήσει κι άλλα. Χρειαζόμαστε πολιτικές γενναίες που θα λάβουν υπόψη καλές πρακτικές στην Ευρώπη αλλά θα σχεδιαστούν και θα υλοποιηθούν αξιοποιώντας τη βάση και την γνώση που προϋπάρχει στη χώρα. Σε αυτήν την εργασία και σε καμία άλλωστε δεν χωράνε εντυπωσιασμοί, απαξίωση και πυροτεχνήματα.

Το υπουργείο μιλάει για διοικητική διάρθρωση, ενώ οι άνθρωποι που έχουν απεξαρτηθεί μιλούν για σχέσεις μεταξύ τους και με το προσωπικό, κρίσιμες προσωπικές στιγμές απόφασης που συνδέονται με απλές καθημερινές διαδικασίες του σπιτιού ή με ιδιαίτερες – όπως μια ανάβαση στον Όλυμπο ως ομάδα – μιλούν για επαναφήγηση της ζωής τους σε σταθερά πρόσωπα και επανεκπαίδευση και μεγάλωμα. Η αλλαγή χρειάζεται εύκρατο κλίμα. Και το κλίμα είναι ό,τι πιο εύθραυστο αυτήν τη στιγμή. Το υπερσύστημα υπουργείο απαξιώνει τα μικρά οικογενειακά συστήματα και με αυταρχισμό και ρόλο παντογνώστη πάει δήθεν να λύσει προβλήματα. Στην πραγματικότητα δημιουργεί προβλήματα, ιατρικοποιεί την εξάρτηση και αφήνει την απεξάρτηση βορά σε οικονομικά συμφέροντα.

Η κοινωνία χρειάζεται μικρές Κοινότητες με φιλοσοφία και αρχές. Τις χρειάζεται σε όλες τις εκφάνσεις της ζωής και όλα τα εξελικτικά στάδια του ανθρώπου. Ξεκινώντας από τη γέννηση και φθάνοντας στο θάνατο. Χρειάζεται τις παρεμβάσεις που γίνονται σε μια θεραπευτική κοινότητα για σεβασμό, ανάληψη ευθύνης, στοχοθέτηση, πρόγραμμα, έκφραση των συναισθημάτων στον κατάλληλο χώρο και χρόνο, υποστήριξη στα πιο αδύναμα μέλη, ισότιμες διαδικασίες, εμψύχωση για άσκηση σωματική και πνευματική, ανάπτυξη δεξιοτήτων, καθαρές συμφωνίες, αυτο-φροντίδα, αναστοχασμό και επαναξιολόγηση, προσωπική και συλλογική δημιουργικότητα. Όλα τα παραπάνω δεν είναι απλές λέξεις εντυπωσιασμού. Από πίσω κρύβουν μια βαθιά και πλατιά “δεξαμενή” γνώσης και βιώματος εκατοντάδων και πολύ παραπάνω ανθρώπων.

Δεν ξέρω αν μια ακόμη κρίση θα γίνει ευκαιρία να αξιοποιηθεί αυτό το δυναμικό, ξέρω όμως την αξία που έχουν τα παραπάνω. Και αν θα βάλω επαγγελματικούς τίτλους στην υπογραφή αυτού του κειμένου δεν είναι γιατί θέλω να τους προβάλλω αλλά γιατί κουράστηκα στα 24 χρόνια πυκνής “κλινικής” εμπειρίας στην απεξάρτηση σε αρκετές πόλεις και μετερίζια, να ακούω να μιλάνε ως ειδήμονες πρόσωπα που υπηρετούν κομματικούς ή πολιτικούς σκοπούς.

*Η Νεκταρία Αποστολίδου είναι Υπεύθυνη Κέντρου Οικογενειακής Υποστήριξης ΚΕΘΕΑ στον Πειραιά, Κλινική Ψυχολόγος-Συστημική Ψυχοθεραπεύτρια MSc ΑΠΘ MSc University of London