Γιατί δεν ψηφίζουν οι Έλληνες του εξωτερικού;

Του Μιχάλη Γουδή

Αν έχει γεννηθεί κανείς το 1997 ή αν διαμένει στο εξωτερικό, πόσο δε μάλλον αν κατέχει και τις δύο παραπάνω ιδιότητες, δεν έχει το δικαίωμα να ψηφίσει στις επερχόμενες βουλευτικές εκλογές. Μέχρι στιγμής με αυτές τις αφορμές πρωταγωνίστησε το εκλογικό σώμα στην αναμέτρηση της 25ης Ιανουαρίου. Κι αν για τους 100.000 περίπου 18αρηδες το Υπουργείο Εσωτερικών επικαλέστηκε τεχνικούς λόγους που σχετίζονται με την επικαιροποίηση των εκλογικών καταλόγων, η ψήφος των Ελλήνων της διασποράς επανήλθε στο προσκήνιο λίγο πριν την εκπνοή του 2014. Ο ευρωβουλευτής του ΣΥΡΙΖΑ, Μανώλης Γλέζος με δήλωσή του στις 30/12 ζήτησε να δοθεί άμεσα η δυνατότητα στους Έλληνες του εξωτερικού να ψηφίσουν από τη χώρα διαμονής τους. Είναι όμως τόσο απλό το θέμα;

Σιταρόπουλος & Γιακουμόπουλος εναντίον Ελλάδος

Στις 10 Σεπτεμβρίου του 2007 ο Νικόλαος Σιταρόπουλος και ο Χρήστος Γιακουμόπουλος απευθύνθηκαν στο προξενείο της Ελλάδας στον τόπο διαμονής τους, στο Στρασβούργο της Γαλλίας, ζητώντας να ασκήσουν το εκλογικό τους δικαίωμα στις βουλευτικές εκλογές της 16ης Σεπτεμβρίου 2007. Αφού ο πρόξενος απέρριψε το αίτημά τους ελλείψει συγκεκριμένης προβλεπόμενης διαδικασίας, οι δύο υπάλληλοι σε ευρωπαϊκούς οργανισμούς αποφάσισαν να καταγγείλουν την Ελλάδα στο Ευρωπαϊκο Δικαστήριο Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων. Με ομόφωνη απόφαση που εξέδωσε στις 15 Μαρτίου του 2012, το Δικαστήριο έκρινε πως η συγκεκριμένη παράλειψη της ελληνικής πολιτείας δε συνιστά παραβίαση του άρθρου 3 (δικαίωμα σε ελεύθερη εκλογή) της Ευρωπαϊκής Σύμβασης Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων.

“Δεν μπορώ να ψηφίσω” & “Μία πτήση για τη Δημοκρατία”

Μερικά χρόνια αργότερα και συγκεκριμένα στις εκλογές του 2012 η ομάδα της διαδικτυακής πλατφόρμας που ασχολείται με ζητήματα της ελληνικής διασποράς, New Diaspora, έστησε τη διαδικτυακή καμπάνια “I Cannot Vote” (Δεν Μπορώ να Ψηφίσω). “Μαζί με κάποιους φίλους στην Ολλανδία είχαμε στήσει αυτή την καμπάνια ενημέρωσης και διαμαρτυρίας για να πιέσουμε ώστε να ψηφιστεί ο εφαρμοστικός νόμος που θα επιτρέπει στους εκπατρισθέντες Έλληνες να ασκήσουν τα εκλογικά τους δικαιώματα από το εξωτερικό. Το βιντεάκι που είχαμε φτιάξει τότε έγινε viral, και -δυστυχώς- παραμένει ακόμα επίκαιρο.”, γράφουν οι εμπνευστές στην ιστοσελίδα τους, προσθέτοντας στον τίτλο του άρθρου μία μόνο λέξη. “Ακόμη δεν μπορώ να ψηφίσω”…

Την ίδια ώρα, μία άλλη πρωτότυπη αλλά και κομματικά χρωματισμένη καμπάνια βρίσκεται σε εξέλιξη στο Διαδίκτυο. Χρησιμοποιώντας τη μέθοδο του crowdfunding, της συλλογής δηλαδή πόρων από το πλήθος, περισσότερα από 60 μέλη αλλά και φίλοι του ΣΥΡΙΖΑ, κατάφεραν να συγκεντρώσουν ήδη 10.976 €, το 110% του οριοθετημένου στόχου τους, ώστε να καλύψουν τα έξοδα μετάβασής τους στην Ελλάδα για την άσκηση του εκλογικού τους δικαιώματος. Στην πλατφόρμα του indiegogo μπορεί να εντοπίσει κανείς την καμπάνια “Μία πτήση για τη δημοκρατία”, η οποία ξεκίνησε την ημέρα προκήρυξης των εκλογών και ολοκληρώνεται την ημέρα τέλεσής τους. “Βοηθήστε μας να ζήσουμε αυτή την ιστορική στιγμή, επιτρέψτε μας να είμαστε κομμάτι της”, με αυτόν τον τρόπο ολοκληρώνουν το συνοδευτικό κείμενο, στο οποίο επιγραμματικά παρουσιάζουν από τη δική τους σκοπιά όσα συνέβησαν στην Ελλάδα στα τέσσερα χρόνια ισχύος του Μνημονίου, οι δημιουργοί αυτής της ιδιαίτερης καμπάνιας.

Το μάθημα της Ρουμανίας

Δεν έχουν περάσει παρά δύο μήνες από τις προεδρικές εκλογές στη Ρουμανία, οι οποίες αποδείχθηκαν εξόχως διδακτικές αναφορικά με το ρόλο της διασποράς σε μία εθνική εκλογική αναμετρηση. Η διαδικασία χαρακτηρίστηκε από μία ιστορική ανατροπή στο δεύτερο γύρο που ανέδειξε νικητή τον 55χρονο επικεφαλής του Εθνικού Φιλελεύθερου Κινήματος, Κλάους Βέρνερ Γιοχάνις. Στον πρώτο γύρο ο νυν κεντροαριστερός πρωθυπουργός, Βίκτορ Πόντα είχε επικρατήσει με 40% έναντι 30,37% του αντιπάλου του, όμως η συγκεκριμένη Κυριακή καθώς και οι ημέρες που την ακολούθησαν σημαδεύτηκαν από μαζικές διαμαρτυρίες σε πολλές ρουμανικές πόλεις. Αφορμή αποτέλεσε η μεταχείριση πολλών Ρουμάνων του εξωτερικού που δεν μπόρεσαν να ψηφίσουν, επειδή η αναμονή ήταν πολύωρη εξαιτίας του περιορισμένου αριθμού εκλογικών κέντρων.

Η ταλαιπωρία των Ρουμάνων υπήκοων στο Παρίσι, το Λονδίνο, τη Βιέννη κ.α. αφύπνισε τους συμπολίτες τους στο Βουκουρέστι και σε άλλες πόλεις της ρουμανικής επικράτειας, πυροδοτώντας την αποκαλούμενη και “επανάσταση της οδοντόβουρτσας”, αφού πολλοί έσπευσαν από τα χαράματα κρατώντας συμβολικά τις οδοντόβουρτσές τους στα εκλογικά κέντρα, και εν τέλει άλλαξε τη μοίρα των εκλογών. Μία εβδομάδα αργότερα, στις 16 Νοεμβρίου, η συμμετοχή αυξήθηκε κατακόρυφα και οι περίπου 4 εκατομμύρια εκλογείς του εξωτερικού έγειραν την πλάστιγγα υπέρ του Γιοχάνις με 54,5% έναντι 45,5% του Πόντα.

Τι ισχύει στις υπόλοιπες χώρες της Ε.Ε.;

Πέρα από τη Ρουμανία η συντριπτική πλειονότητα των κρατών-μελών της Ε.Ε. έχουν διαμορφώσει τις απαραίτητες διαδικασίες για να επιτρέψουν στους πολίτες τους που διαμένουν στο εξωτερικό να λαμβάνουν μέρος στις εκάστοτε εθνικές ή τοπικές εκλογές. Στον κόμβο της Ένωσης μπορεί να βρει κανείς επιγραμματικά τι ισχύει σε κάθε χώρα από αυτές που έχουν φροντίσει να ενημερώσουν τη συγκεκριμένη σελίδα. Η Ελλάδα δεν είναι μία από αυτές…

Στην Κύπρο μπορεί κανείς να ψηφίσει στις εκλογές από το εξωτερικό, αρκεί να δηλώσει ότι ενδιαφέρεται να ασκήσει το δικαίωμά του στα κατά τόπους προξενεία και πρεσβείες. Στη Γερμανία το μόνο που απαιτείται είναι η επανεγγραφή στους καταλόγους του δήμου όπου έμενε κανείς προτού μεταναστεύσει. Στην Ισπανία επίσης προβλέπονται ειδικές διαδικασίες για τους κατοίκους εξωτερικού και μάλιστα γίνεται διαχωρισμός ανάμεσα στους μόνιμους και τους μη μόνιμους, π.χ. φοιτητές. Στην Ιταλία, αρκεί η εγγραφή στους καταλόγους Ιταλών υπηκόων που διαμένουν στο εξωτερικό. Στο Βέλγιο, μετά την εγγραφή στην πρεσβεία ή το προξενείο, μπορεί κανείς να ψηφίσει είτε στις κάλπες που στήνονται εκεί είτε μέσω επιστολικής ψήφου. Στη Φινλανδία η εκλογική διαδικασία διεξάγεται στα προξενεία και τις πρεσβείες. Στο Λουξεμβούργο πρέπει κανείς να ζητήσει εγγράφως να ψηφίσει στις εκλογές ως κάτοικος εξωτερικού. Στη Γαλλία, όχι απλά ψηφίζει κανείς, αλλά μπορεί να επιλέξει μεταξύ κάλπης στην πρεσβεία ή το προξενείο, επιστολικής ψήφου ή ηλεκτρονικής ψηφοφορίας (κάτι που δεν ισχύει στις προεδρικές εκλογές). Οι Γάλλοι του εξωτερικού έχουν δικαίωμα να εκφράσουν την άποψή τους ακόμη και σε δημοψήφισμα, ενώ αποκλείονται από τις δημοτικές και τις περιφερειακές εκλογές. Τον δρόμο της Ελλάδας ακολουθεί η Ιρλανδία που δεν επιτρέπει στους κατοίκους εξωτερικού να ψηφίσουν, εξαιρώντας μόνο ειδικές κατηγορίες πληθυσμού, όπως μέλη ενόπλων δυνάμεων, που υποχρεωτικά απουσιάζουν την ημέρα των εκλογών. Γι’ αυτούς προβλέπεται επιστολική ψήφος.

Τι προβλέπει το Σύνταγμα;

Ο βασικότερος λόγος, για τον οποίο η Ελλάδα απουσιάζει από τη λίστα των χωρών που επιτρέπουν στους εκπατρισθέντες πολίτες τους να ψηφίσουν, πρέπει να αναζητηθεί στην ελευθερία που δίνει το Σύνταγμα στους βουλευτές να διαμορφώσουν εκείνοι τις απαραίτητες διαδικασίες. Συγκεκριμένα, 7 αρχές διέπουν την ψηφοφορία, αυτές της καθολικής ψηφοφορίας, της ισότητας της ψήφου, της άμεσης ψηφοφορίας, της μυστικότητας της ψήφου, της υποχρεωτικής ψηφοφορίας και οι δύο επίμαχες, αυτές της ταυτόχρονης διενέργειας των εκλογών σε όλη την επικράτεια και της αυτοπρόσωπης άσκησης του εκλογικού δικαιώματος.

Το άρθρο 51 παράγραφος 4 του Συντάγματος είναι αυτό που δίνει απαντήσεις σχετικά με τον τρόπο που μπορούν να καμφθούν οι περιορισμοί που θέτουν οι δύο τελευταίες αρχές: “Οι βουλευτικές εκλογές διενεργούνται ταυτόχρονα σε ολόκληρη την Επικράτεια. Νόμος που ψηφίζεται με την πλειοψηφία των δύο τρίτων του όλου αριθμού των βουλευτών μπορεί να ορίζει τα σχετικά με την άσκηση του εκλογικού δικαιώματος από τους εκλογείς που βρίσκονται έξω από την Επικράτεια. Ως προς τους εκλογείς αυτούς η αρχή της ταυτόχρονης διενέργειας των εκλογών δεν κωλύει την άσκηση του εκλογικού τους δικαιώματος με επιστολική ψήφο ή άλλο πρόσφορο μέσο, εφόσον η καταμέτρηση και η ανακοίνωση των αποτελεσμάτων διενεργείται όποτε αυτό γίνεται και σε ολόκληρη την Επικράτεια”.

Συνειδητή επιλογή ο αποκλεισμός

Συμπεραίνει, λοιπόν, κανείς πως συνειδητά δε βρέθηκαν οι 200 τουλάχιστον βουλευτές που απαιτείται να λάβουν τη νομοθετική πρωτοβουλία και να ορίσουν την “επιστολική ψήφο ή άλλο πρόσφορο μέσο”. Την ίδια στιγμή, στέλεχος του Υπουργείου Εσωτερικών δηλώνει στην Καθημερινή πως “ψήφος των Ελλήνων του εξωτερικού σημαίνει βασικά ψήφος στους ομογενείς.”, κάτι που παραδοσιακά αποτελούσε σημείο τρίβης για την ελληνική πολιτεία. Επί της ουσίας, οι Έλληνες πολιτικοί όλων των κομμάτων που δημιούργησαν ένα νέο κύμα μετανάστευσης, αριθμητικά ανάλογο με αυτό της δεκαετίας του ’60, επιλέγουν να αφαιρούν από τους μεταναστεύσαντες και το δικαίωμα λόγου για το μέλλον της χώρας. Ή μάλλον το αφήνουν στις ορέξεις της τιμολογιακής πολιτικής των αεροπορικών εταιριών. Τι αξία έχει σήμερα, αλήθεια, μια ψήφος…;