Γιατί εξεγέρθηκαν οι Ρομά (και γιατί κανείς δεν ασχολήθηκε)!

Λέξεις: Χρήστος Ηλιάδης – Αλεξάνδρα Καραγιάννη

Οδοφράγματα, φωτιές, μαζικές διαδηλώσεις, επιθέσεις σε περιπολικά, στην Καλαμάτα, την Πελοπόννησο, την Αττική, τη Στερεά Ελλάδα. Κι όμως, συνέβη πριν από λίγες εβδομάδες στην Ελλάδα, τον Οκτώβρη του 2020.

Εξεγέρθηκαν οι Ρομά γιατί κυκλοφόρησε μια “ψευδής είδηση” όπως ακούσαμε, ότι ο64χρονος που σκότωσε τον 18χρονο Ρομά στη Μεσσήνη αφέθηκε ελεύθερος; Όχι. Εξεγέρθηκαν γιατί οι είδηση θα μπορούσε κάλλιστα να είναι αληθινή.

Ο «18χρονος Ρομά» είχε όνομα. Λεγόταν Χρήστος Καραχάλιος. Το όνομά του όμως, ή η φωτογραφία του δεν ακούστηκε πουθενά.

Είχε όνομα, όπως ο Ζακ Κωστόπουλος ή ο Παύλος Φύσσας, το όνομα των οποίων επίσης δε θα μαθαίναμε αν δεν είχαν ξεσηκωθεί αντιδράσεις, αν κινήσεις πολιτών δεν είχαν διεκδικήσει μέχρι τέλους την απονομή δικαιοσύνης. Κι όμως, έμαθε κανείς γιατί χιλιάδες Ρομά διαδήλωσαν σε όλη την Ελλάδα;

Ο Χρήστος Καραχάλιος μπήκε – λέει η δικογραφία – για να κλέψει κοσμήματα. Το ίδιο είχαν πει και για τον Ζακ Κωστόπουλο, όμως τα δεκάδες βίντεο και μαρτυρίες που προέκυψαν εκ των υστέρων, έδειξαν ότι αυτό δεν ήταν αλήθεια. Στην περίπτωση του Χρήστου Καραχάλιου όμως δε θα μάθουμε μάλλον ποτέ αν έκλεψε κοσμήματα ή φρούτα, όπως ισχυρίζονται οι φίλοι του. Ξέρουμε μόνο ότι δολοφονήθηκε την ώρα που έφευγε. Τρεις πυροβολισμοί από απόσταση 11 μέτρων. Όχι εν βρασμώ, αλλά εν ψυχρώ.

Ο θάνατος του Χρήστου Καραχάλιου δεν ήταν ατύχημα, ήταν έγκλημα. Κι όμως, δεν ήταν λίγοι αυτοί που το δικαιολόγησαν. «Μπήκε για να κλέψει», «ο 64χρονος είχε δικαίωμα να προστατέψει την περιουσία του». Δικαιολογίες, για να καλυφθεί ένα (ακόμη) ρατσιστικό έγκλημα.

Γιαννούλα Καραχάλιου. Όχι, δεν ήταν η αδερφή του Χρήστου. Ήταν η 13χορνη Ρομά που δύο χρόνια πριν, τον Ιούνιο του 2018 έπεσε νεκρή στην Άμφισσα επίσης από καραμπίνα ενός «μπαλαμού» ο οποίος άνοιξε τυφλό πυρ στον καταυλισμό. Η Γιαννούλα δεν μπήκε να κλέψει, δεν ήταν σεσημασμένη, δεν παραβίασε καμία περιουσία. Έπαιζε απλώς στον καταυλισμό. Και όμως, το πλήθος συγκεντρώθηκε στην Άμφισσα για να…υπερασπιστεί τον δολοφόνο που σκότωσε μια Ρομά.

Γιατί λοιπόν εξεγέρθηκαν οι Ρομά;

Για κάποιους Ρομά η παραβατικότητα είναι μια –εύκολη ίσως – διέξοδος στην ακραία φτώχια και τον κοινωνικό αποκλεισμό. Τι γίνεται με όλους τους υπόλοιπους; Αυτοί – και αυτές – εκτός από το κοινωνικό στίγμα του «γύφτου», θα κληθούν επιπλέον να απολογηθούν για τους παραβατικούς. Την ίδια στιγμή, δεν τους παίρνει κανείς στην δουλειά, τα παραδοσιακά τους επαγγέλματα χρειάζονται άδεια που είναι αδύνατο να αποκτήσουν, ενώ κάποιες φορές ακόμη και για τους ίδιους η έκδοση ταυτότητας είναι γραφειοκρατικός γολγοθάς. Τα παιδιά τους δέχονται εκφοβισμό στο σχολείο, οι ιδιοκτήτες αποφεύγουν να τους νοικιάσουν σπίτι,η αστυνομία προβαίνει σε «περιττές ενέργειες» εναντίον τους, οι γειτονιές τους είναι υποβαθμισμένες και τα χρήματα για ανάπλαση πηγαίνουν πάντα αλλού, το κράτος αναλαμβάνει δεσμεύσεις και κάνει εξαγγελίες οι οποίες στη συνέχεια ξεχνιούνται.

Και όταν διαδηλώνουν, το αποδίδουμε σε «ψευδείς ειδήσεις», στα ΜΜΕ παρουσιάζονται περίπου ως αντιεξουσιαστές, τα πολιτικά κόμματα – ακόμη και στην Αριστερά – παρακολουθούν αμήχανα αφού δεν έχουν μηχανισμούς ή προσβάσεις ώστε να καταλάβουν τι συμβαίνει, ενώ και από την ίδια την κοινότητα έχει εσωτερικευθεί μια φοβία στην έκθεση και την αντίδραση. Έτσι, αιτήματα για κοινωνική δικαιοσύνη που κατά καιρούς εκφράζονται μέσω συλλογικής διαμαρτυρίας, όπως έγινε στην συγκεκριμένη περίπτωση, χάνονται από τον δημόσιο λόγο. Οι Ρομά δεν ακούγονται ούτε όταν διαδηλώνουν. Στην περίπτωση της δολοφονίας του Χρήστου Καραχάλιου, οι έντονες αντιδράσεις των Ρομά έλαβαν σύντομα τέλος μετά από τα καλέσματα των εκπροσώπων τους και την παρέμβαση των αρχών. Δεν υπήρξε έτσι για ακόμη μία φορά η ευκαιρία να γίνει ουσιαστική συζήτηση με αφορμή το ρατσιστικό αυτό έγκλημα.

Οι Ρομά ζουν στο περιθώριο για αιώνες. «Θέλουν να ενταχθούν;» είναι μια συχνή ερώτηση. Σε μια δημοκρατική πολιτεία, η απάντηση είναι, «αυτοί που θέλουν, μπορούν;».

Η Ελλάδα έχει αναλάβει δεσμεύσεις και έχει εκπονήσει σχέδια για την κοινωνική ένταξη και την βελτίωση των συνθηκών διαβίωσης των Ρομά. Είναι καιρός να υλοποιηθούν. Δε θα ανατρέψουν μία πάγια κατάσταση, θα την βελτιώσουν. Είναι επίσης καιρός να συζητήσουμε για ισότιμη πρόσβαση, για καταπολέμηση του ρατσισμού εναντίων των Ρομά («αντιτσιγγανισμός»), για συμπεριληπτικό σχολείο, για προγράμματα στεγαστικής αποκατάστασης. Δεν τίθεται φυσικά ζήτημα αναγνώρισης μειονότητας, όπως πολλοί φοβούνται. Αυτή είναι μια συζήτηση ξεπερασμένη και εντελώς ασύνδετη με τα προβλήματα. Δεν μπορούμε όμως να κλείνουμε άλλο τα μάτια και να μην βλέπουμε.

Ο Χρήστος Ηλιάδης είναι πολιτικός επιστήμονας και συντονιστής στην Ελλάδα του προγράμματος JUSTROMγια την πρόσβαση των Ρομά στη δικαιοσύνη

Η Αλεξάνδρα Καραγιάννη είναι δικηγόρος, μέλος της κοινότητας των Ρομά.