Γυναίκες, ζωή, ελευθερία

Το έργο της Edith Dekyndt με τίτλο «Ombre Indigene», αποτελεί πια το σύμβολο της γυναικείας ιρανικής εξέγερσης.  Ενώ, διεθνώς η κλασική έννοια του πολιτικού πεθαίνει, ο χώρος του feminism και queer feminism σηματοδοτεί την νέα υπόσταση της διεκδίκησης για ένα πιο δημοκρατικό παρόν και μέλλον. 

Η φεμινιστική κινηματική δράση τα επόμενα χρόνια θα είναι η απάντηση στην έλλειψη σύγχρονων δημοκρατικών πολιτικών προτάσεων. «Η ελευθερία δεν πραγματοποιείται παρά μόνο με τη στράτευση μέσα στον κόσμο: έτσι ώστε το σχέδιο του ανθρώπου για ελευθερία ενσωματώνεται σε συγκεκριμένες συμπεριφορές», η Simone de Beauvoir ορθά είχε προβλέψει ότι το πρόταγμα για τη γυναικεία ελευθερία και ανεξαρτησία περνά μέσα από τον μετασχηματισμό ύπαρξής τους. 

Ο καταπιεστής, ο οποίος διαφοροποιείται και εναλλάσσεται ανάλογα με το πλαίσιο και την εποχή χρησιμοποιεί μια εδραιωμένη τακτική, η απάντηση της όμως δεν βρίσκεται στο καταπιεστικό σύστημα, αλλά αντιθέτως στα χέρια των ανελεύθερων γυναικών, οι οποίες συνειδητοποιώντας την διάσταση της υποκειμενικότητάς τους αγωνίζονται και δρουν χειραφετητικά έναντι πατριαρχικών, πολιτισμικών και θρησκευτικών πρακτικών, οι οποίες τις κρατούν δέσμιες και περιχαρακωμένες σε συγκεκριμένες ανελεύθερες νόρμες. 

Οι πρόσφατες εικόνες από την Τεχεράνη είναι μεγαλειώδεις, δηλωτικές του αγώνα των γυναικών για ελευθερία και ανεξαρτησία. Οι δρόμοι πλημμύρισαν ήδη από το περασμένο Σάββατο. Γυναίκες, θηλυκότητες και άνδρες έσπευσαν να στηρίξουν τον αγώνα των γυναικών για απελευθέρωση από τον κοινωνικό, πολιτικό και θρησκευτικό «δυνάστη», με τις αστυνομικές δυνάμεις να απαντούν με βίαιες πράξεις καταστολής. Από τα πρόσφατα επεισόδια έχει ήδη καταγραφεί ο θάνατος εβδομήντα έξι ανθρώπων.

Οι γυναίκες στο Ιράν, από την παιδική τους ηλικία έρχονται σε επαφή με τα ορατά ή και αόρατα συρματοπλέγματα, ως ένας κακός οιωνός, ο οποίος προμηνύει την εξέλιξη της ενήλικης ζωής τους. 

Απαγορεύεται να κυκλοφορούν μόνες τους, χωρίς τη συνοδεία κάποιου αρσενικού προσώπου. Εφόσον βρίσκονται σε δημόσιο χώρο οφείλουν να έχουν καλυμμένα τα μαλλιά και η ενδυμασία τους να είναι η ανάλογη, φοιτούν σε σχολεία θηλέων, ως την πρωτοβάθμια εκπαίδευση. 

Η πλειονότητα των κοριτσιών δεν έχει πρόσβαση στο σύστημα εκπαίδευσης ή και όσες έχουν την δυνατότητα φοίτησης, αυτή είναι εφικτή συνήθως μονάχα μέχρι το πρωτοβάθμιο επίπεδο, καθώς έπειτα αναγκάζονται να παντρευτούν. 

Οι ιρανές γυναίκες είναι αναγκασμένες να ζητούν την πρότερη άδεια είτε κάποιου άρρενος συγγενικού προσώπου α’ βαθμού, εάν είναι ανύπαντρη είτε από τον άνδρα τους για καθοριστικά ζητήματα, όπως αυτά της εργασίας, της μόρφωσης, της σύναψης και -πιθανής- λύσης του γάμου, της «κατάλληλης» ενδυμασίας και της δυνατότητας κίνησης κ.α.. Το σκιώδες πέπλο του θεοκρατικού πλαισίου καθιστά την ελεύθερη και ακώλυτη άσκηση της προσωπικότητας ένα μακρινό όνειρο για το γυναίκειο φύλο, το οποίο κυριολεκτικά αδυνατεί να αναπνεύσει!

Γάμοι με ανήλικα κορίτσια

Σύμφωνα με επίσημα στοιχεία του ΟΗΕ, ήδη από το πρώτο εξάμηνο του 2021 η σύναψη γάμων με ανήλικα κορίτσια ηλικίας μεταξύ 10 με 14 ετών ανέρχεται συνολικά σε πάνω από δεκαέξι χιλιάδες. Η κρατική πρακτική των γάμων μικρών παιδιών (child marriage) αποτυπώνεται και στο νομικό πλαίσιο, στον υφιστάμενο επιτρεπτικό κανόνα δικαίου περί δυνατότητας σύμβασης γάμου με ιδιαίτερα ανήλικο κορίτσι. 

Η επιλογή αυτή των οικογενειών να παντρεύουν τις κόρες τους από πολύ μικρή ηλικία, συχνά με άνδρες προχωρημένης ηλικίας, με πρόσχημα την οικονομική αποκατάσταση αντικατοπτρίζει την νοσηρή αντίληψη περί ιδιοκτησιακού καθεστώτος επί των γυναικείων ζωών. Επιπλέον, εκτεταμένα είναι και τα περιστατικά ενδοοικογενειακής κακοποίησης, με μη δυνατότητα διαφυγής από την παθογόνο περιβάλλον. Ο κατάλογος των απαγορεύσεων θυμίζει μια ταφόπλακα σε μια ζωή που δεν πρόλαβε καν να ανθίσει.

Μεγαλώνουν απότομα

Οι γυναίκες στο Ιράν, μεγαλώνουν απότομα, χωρίς να είναι σε θέση να γνωρίσουν την δυνατότητα ελεύθερης ανάπτυξης της προσωπικότητάς τους, την ελεύθερη επιλογή των κινήσεών τους, την πραγματοποίηση των ονείρων τους, το ζεστό φιλί από κεραυνοβόλο έρωτα. Σε ένα καταπιεστικό πλαίσιο, αισθανόμενες την έλλειψη ασφάλειας για τις ίδιες και τους πολλαπλούς εξωτερικούς, μα και εσωτερικούς κινδύνους, προσπαθούν να «ζήσουν». Σε νομικό επίπεδο, οι γυναίκες εξομοιώνονται κατ’ ουσίαν με αντικείμενα (res), καθώς η ύπαρξής τους βρίσκεται στη διακριτική ευχέρεια των αρσενικών προσώπων αρχικά της δικής τους οικογένειας και έπειτα του συζύγου τους. 

Οι γυναίκες αποτελούν πολίτες δεύτερης κατηγορίας, καθώς η νομική αναγνώριση της προσωπικότητάς τους είναι πολύ περιορισμένη. Η ελεύθερη επιλογή και δυνατότητα έκφρασης της γνώμης τους επίσης συναντά εξωτερικά εμπόδια. Οι γυναίκες στερούνται της αυτονομίας τους, βιώνοντας μια αναξιοπρεπή και συχνά ταπεινωτική κατάσταση τόσο ιδιωτικά, όσο και δημόσια.

Πέραν όμως του ασφυκτικού οικογενειακού κλοιού, οι γυναίκες διώκονται επίσημα από το ίδιο το ιρανικό κράτος, καθώς το τελευταίο διάστημα έχουν ενταθεί τα περιστατικά απάνθρωπης και εξευτελιστικής μεταχείρισης των γυναικών, λόγω του μη ενδεδειγμένου τρόπου ενδυμασίας ή τοποθέτησης του χιτζάμπ, όπως προκύπτει από πληθώρα ανεπίσημων αναφορών στον ΟΗΕ. Με τις πρόσφατες δηλώσεις του προέδρου του ιρανικού κράτους Εμπραχίμ Ραϊσί στη 77η Γενική Συνέλευση του ΟΗΕ, υποστηρίζοντας ό,τι η ιατροδικαστική εξέταση δεν επιβεβαίωσε ίχνη σωματικής κακοποίησης από την αστυνομία. 

Η ιρανική «αστυνομία των ηθών», γνωστή ως Gasht-e Ershad (Guidance Patrols) είναι επιφορτισμένη να ελέγχει την εφαρμογή του θρησκευτικού νόμου της Σαρίας. Η 22χρονη Jina Amini (Mahsa ήταν το όνομα που της είχε αποδοθεί από το regime), γυναίκα κουρδικής καταγωγής, υπέκυψε τελικά στο τραύμα, χάνοντας τη ζωή της, στις δέκα έξι Σεπτεμβρίου. Συγκεκριμένα, η Jina συνελήφθη ενώ συνοδευόταν από τον αδερφό της, από την αστυνομία των «ηθών», λόγω ανάρμοστης ενδυμασίας, καθώς φορούσε «χαλαρά» το χιτζάμπ της και υπό αδιευκρίνιστες συνθήκες κατά την μεταγωγής της βρέθηκε θανάσιμα τραυματισμένη στο κεφάλι, πιθανώς από επίθεση των αστυνομικών. 

 Η συγκεκριμένη δολοφονική πράξη πέραν του φυλετικού πρoσήμου, φέρει και ρατσιστικό χαρακτήρα, καθώς στον Ιράν παρατηρούνται περιστατικά κακομεταχείρισης των ανθρώπων κουρδικής καταγωγής.

Οι εξεγερμένες γυναίκες αποτίουν φόρο τιμής στην αδικοχαμένη Jina, μα εμμέσως και στη δική τους χαμένη ελευθερία, καίγοντας τα χιτζάπ. Το κόψιμο των μαλλιών τους σε δημόσια θέα, σηματοδοτεί μια πράξη επαναστατική και συνάμα απελευθερωτική, όπως και η επιλογή τους να βρίσκονται ενωμένες στο δρόμο. 

Η πράξη αυτή φέρει διπλή ανάγνωση αρχικά δηλώνει την εναντίωση τους στο αυταρχικό θεοκρατικό regime, το οποίο τις απαγορεύει να κόβουν σε κοντό μήκος τα μαλλιά τους και τις επιβάλει να τα καλύπτουν σε δημόσιους χώρους. Έπειτα, τα γυναικεία μαλλιά αποτελούσαν αρχετυπικό σύμβολο της γυναικείας ομορφιάς και δύναμης, οι γυναίκες σε διάφορες πολιτισμικές παραδόσεις όταν βρίσκονταν σε κατάσταση πένθους ή ψυχικού πόνου αποφάσισαν να κόψουν τα μαλλιά τους, ως αποτύπωση της συναισθηματικής τους κατάστασης.

Οι ιρανές γυναίκες κατόρθωσαν όμως να ανατρέψουν την παραδοσιακή ανάγνωση και να δώσουν νέα διάσταση, όπου η δυναμική κίνηση του κοψίματος των μαλλιών να σηματοδοτεί την απελευθέρωσης από την υποδούλωση, την απαγκίστρωση από τα κοινωνικά και πολιτισμικά βαρίδια.

Σίγουρα, ο δυτικός τρόπος σκέψης μπορεί να μην ταυτίζεται με το εκάστοτε πολιτισμικό, θρησκευτικό και κοινωνικό υπόβαθρο της κάθε χώρας, παρόλα ταύτα το δικαίωμα της ελεύθερης και ακώλυτης ανάπτυξης της προσωπικότητας, το δικαίωμα της αυτοδιάθεσης του γυναικείου σώματος, αποτελούν έννοιες με οικουμενική διάσταση και πανανθρώπινο χαρακτήρα, οι οποίες δεν φέρουν σύνορα και διαχωριστικές προσλήψεις. Κοινώς, η ανάγκη εκδημοκρατισμού των χωρών αυτών, σεβόμενες.-οι πάντα το πολιτισμικό μωσαϊκό κρίνεται επιτακτική.

Οι ιρανές γυναίκες αξιώνουν να επιλέγουν οι ίδιες για την εαυτή τους, η κριτική σκέψη σε πολιτικά και θρησκευτικά καθεστώτα είναι δυνατόν να αποτελέσει το επόμενο βήμα για τις ίδιες. Όμως αυτό που έχει πρωταρχική σημασία είναι η άνευ όρων αναγνώριση τους, ως ελεύθερες και ανεξάρτητες προσωπικότητες και η παύση της αστυνομοκρατούμενης ζωής τους. Άλλωστε, όπως σημειώνει η Simone de Beauvoir «όταν συντριβεί το καθεστώς της γυναικείας σκλαβιάς, όταν η γυναίκα θα ζήσει για τον εαυτό της και η ζωή της θα ξεκινάει από τον εαυτό της, μόλις ελευθερωθεί από τον άντρα που τώρα φάνηκε αποτρόπαιος, τότε θα ανακαλύψει το άγνωστο!».