H Aλίκη στη Χώρα των τεράτων

Του Ακη Δήμου

Δεν έχω πάει ποτέ στην Υεμένη. Όσα ξέρω γι’ αυτήν, τα ‘χω μάθει από δω κι από κει: ταινίες, ρεπορτάζ διεθνών ειδήσεων, ταξιδιωτικές αφηγήσεις, τα παραμύθια της Σεχραζάτ – πληροφορίες ασαφείς, δανεικές και σκόρπιες. Αόριστα θυμάμαι ότι ήταν το βασίλειο της βασίλισσας του Σαββά (που ήταν, λέει, πανέμορφη – αν και με μια δυσμορφία στα κάτω άκρα εξαιτίας της δαγκωματιάς ενός τσακαλιού – και που ερωτεύτηκε τον Σολομώντα κι αρνήθηκε για χάρη του τη λατρεία του Ήλιου.) Ένας μύθος λέει ότι την πρωτεύουσα της χώρας, τη Σάνα, την ίδρυσε ο γιος του Νώε, μετά τον κατακλυσμό κι ένας άλλος ότι κάποιος Έλληνας, τον 1ο αι. π. Χ., είπε την Υεμένη «Ευδαίμονα Αραβία», όταν αντίκρισε τις καταπράσινες κοιλάδες της. Για τις κοιλάδες της Υεμένης μιλούν πολλοί. Είναι, λένε, βαθιές, γεμάτες οάσεις, ανάμεσα σε οροσειρές που καταλήγουν σε ερήμους και στέπες, ενώ πιο χαμηλά η Ερυθρά Θάλασσα γεννάει μαργαριτάρια και, πιο μέσα, η γη τρέφει αμπέλια και συκιές, φυτείες καφέ, σουσαμιών και, βέβαια, πετρέλαιο (αν και τα αποθέματα όλο και λιγοστεύουν, υπολογίζεται ότι μέχρι το 2017 θα έχουν εξαντληθεί.)

Κι όμως η χώρα είναι φτωχή, έρμαιο της εκτεταμένης πολιτικής διαφθοράς, της ανεργίας (που ξεπερνάει το 40%) και των συνεχών πολιτικών ταραχών ανάμεσα σε σιίτες και σουνίτες Μουσουλμάνους. Πολλοί την εγκαταλείπουν για την Ινδονησία και το Πακιστάν ή τη Μεγάλη Βρετανία και τις ΗΠΑ, τα εμβάσματα που στέλνουν είναι μια σημαντική πηγή εισοδήματος για την οικονομία της χώρας. Αυτοί που μένουν πίσω συνεχίζουν να ζουν όπως ξέρουν. Οι άντρες φτιάχνουν μαχαίρια και τα κρεμούν στη ζώνη τους, ζουν κατά μέσο όρο 61 χρόνια, δεν πίνουν γουλιά αλκοόλ (απαγορεύεται) αλλά ξοδεύουν το μισό μισθό τους για ν’ αγοράσουν κατ, ένα ναρκωτικό που παράγεται από τα φύλλα ενός φυτού (που τα μασάς), που κυκλοφορεί ελεύθερο και πουλιέται ακόμα κι έξω απ’ τα τζαμιά (ο Αλλάχ καταλαβαίνει.) Οι γυναίκες ζουν λίγο παραπάνω (πεθαίνουν στα 65) αλλά μένουν σχεδόν όλη μέρα κλεισμένες στο σπίτι, σκεπασμένες με μαύρες κελεμπίες και φερετζέδες. Το 25% απ’ αυτές, στις ηλικίες ανάμεσα στα 15-49, είναι σοβαρά υποσιτισμένες και πάνω από το 80% είναι αναλφάβητες.

Μια πολύπλοκη χώρα, φτωχή και αντιφατική, καθόλου εύκολος τουριστικός προορισμός που κάποιες φορές τα νέα της κάνουν το γύρο του κόσμου αλλά οι ειδήσεις είναι πάντα κακές.

Πριν μια βδομάδα, ένα 8χρονο κορίτσι πέθανε από εσωτερική αιμορραγία, σ’ ένα δωμάτιο ξενοδοχείου στην πόλη Hardh, στη βορειοδυτική Υεμένη. Ήταν η πρώτη νύχτα του γάμου της. Λίγες ώρες νωρίτερα, ο πατέρας της την είχε παραδώσει  σ’ έναν σαραντάχρονο Σαουδάραβα παίρνοντας γι’ αντάλλαγμα 2.000 ευρώ.

Ακτιβιστές ανθρωπιστικών οργανώσεων στη χώρα και αλλού κάλεσαν την αστυνομία να συλλάβει τον γαμπρό και την οικογένεια του κοριτσιού και να τους μεταφέρει στο δικαστήριο για να αποδοθεί δικαιοσύνη, τονίζοντας ότι η όσο το δυνατόν μεγαλύτερη προβολή αυτής της τραγικής υπόθεσης θα μπορούσε να βοηθήσει να μπει ένα τέλος στην πρακτική του γάμου σε ανήλικα κορίτσια, στη φτωχή αυτή περιοχή της Υεμένης. Δεν ξέρω αν και τι είδους δικαιοσύνη θα αποδοθεί και πότε. Πριν τρία χρόνια, μια 12χρονη νύφη, στην Υεμένη πάλι, πέθανε μετά από τρεις ημέρες προσπαθώντας να γεννήσει. Ούτε τότε ξέρω ποια Δικαιοσύνη αποδόθηκε. Προφανώς, για να συνεχίζεται το έγκλημα, καμία. Εξάλλου, η απόδοση Δικαιοσύνης προϋποθέτει θεσμούς, κανόνες, κυρίως ένα αξιακό σύστημα στο κέντρο του οποίου βρίσκεται η ανθρώπινη ζωή ως ανεκτίμητη αξία, σ’ όλες τις ηλικίες της και ιδιαίτερα στην παιδική, όπου οι άνθρωποι είναι και πιο ανυπεράσπιστοι.  

Τα μισά κορίτσια στην Υεμένη παντρεύονται πριν ενηλικιωθούν. Το κράτος επίσημα έχει ορίσει ως κατώτατη ηλικία γάμου τα δεκαπέντε, αλλά πολλές φυλές παραβιάζουν συστηματικά αυτό το όριο για το χατίρι των παραδόσεών τους, σύμφωνα με τις οποίες μια νύφη όσο το δυνατόν μικρότερης ηλικίας μπορεί να μεταμορφωθεί σε μια πολύ υπάκουη σύζυγο και να φέρει στον κόσμο περισσότερα παιδιά. Οι πειρασμοί μένουν μακριά απ’ το δρόμο της, δεν προλαβαίνει να τους γνωρίσει, πρώτα ο πατέρας και μετά ο άντρας της φροντίζουν γι’ αυτό.

Δεν είναι μόνο η Υεμένη. Ανήλικα κορίτσια  υποχρεώνονται να παντρευτούν και  στη Σαουδική Αραβία, όπου οι άντρες αγοράζουν οκτάχρονες, εννιάχρονες ή δεκάχρονες νύφες από τις οικογένειές τους, οι νόμοι το επιτρέπουν. Στην Ινδία, σύμφωνα με πρόσφατη έκθεση της Unicef, πραγματοποιείται το 40% των γάμων ανήλικων κοριτσιών παγκοσμίως, σε ορισμένες περιοχές της Αιθιοπίας το 50% των κοριτσιών παντρεύεται σε ηλικία κάτω των δεκαπέντε ενώ το αντίστοιχο ποσοστό στο Μάλι είναι 39%, καταγράφονται όμως και πολλές περιπτώσεις που το κορίτσι παντρεύεται από τη γέννηση του, πηγαίνοντας στο σπίτι του γαμπρού από την ηλικία των εφτά ετών. Ακριβώς την ίδια στιγμή που ο ΟΗΕ ανακοινώνει τη μείωση της παιδικής θνησιμότητας στο μισό σε σχέση με τα ποσοστά του 1990 (αν και, παρά την πτώση του ποσοστού, 19.000 παιδιά πέθαιναν κάθε μέρα το 2012), σε πολλά μέρη του κόσμου (τόσο μακριά, τόσο κοντά μας) πολλά κορίτσια καταδικάζονται σ’ έναν άλλο θάνατο.

Σκέφτομαι ότι όταν η Αλίκη (σε κείνο το παλιό παραμύθι του Lewis Carroll) έπεσε μέσα στη λαγότρυπα, βγήκε σ’ έναν θαυμαστό κόσμο με σαρδόνιους γάτους, τρελαμένες βασίλισσες και τάρτες από πιπέρι για να ξαναβγεί  στην ίδια παιδική της ηλικία πιο πλούσια και πιο υποψιασμένη για την ηθική, τη γλώσσα και τους θεσμούς της κοινωνίας των ενηλίκων της εποχής της (και των μετέπειτα εποχών.) Στην Υεμένη, τα ανήλικα κορίτσια πέφτουν μέσα στην τρύπα (οδηγημένες απ’ τον πατέρα τους) για να συναντήσουν άντρες που επιθυμούν μια όσο το δυνατόν πιο υποταγμένη και καρπερή σύζυγο. Όταν ξαναβγαίνουν δεν είναι πια παιδιά, η παιδικότητά τους, τα παιχνίδια, το δικαίωμά τους να μεγαλώνουν έχουν χαθεί, ο χρόνος της αθωότητας έχει λήξει. Όταν ξαναβγαίνουν. Γιατί – το είδες – δεν ξαναβγαίνουν όλα. Πολλά απ’ αυτά μένουν θαμμένα στην τρύπα για πάντα, ενώ από πάνω τους ο θαυμαστός πολιτισμένος κόσμος, σκυμμένος πάνω απ’ το λαγούμι, ανήμπορος να εμποδίσει τη σφαγή, ξοδεύεται σ’ άλλα, αποδεικνύοντας ότι η Γη δεν μπορεί να γυρίζει για όλους και μάλιστα με τον ίδιο τρόπο.-

Η φωτογραφία που συνοδεύει το κείμενο είναι της Abbie Trayler-Smith.