H ανατριχιαστική αναμέτρηση με το παρελθόν στη μακρινή Τασκένδη
Στο Ουζμπεκιστάν, από σύμπτωση, ήρθα αντιμέτωπος με μια σκοτεινή και στενάχωρη στιγμή της οικογένειάς μου με ένα τρόπο άκρως συγκινητικό
Χθες το πρωί στην Τασκένδη, την πρωτεύουσα του σημερινού Ουζμπεκιστάν και μια από τις πιο εμβληματικές σε ιστορία πόλεις της κεντρικής Ασίας, έζησα μια εμπειρία ζωής, από αυτές που συνήθως βλέπεις σε ταινίες και συγκινείσαι και που δεν φαντάζεσαι ότι μπορείς να βιώσεις σε τέτοια ένταση.
Βρισκόμουν εκεί στο πλαίσιο ενός ταξιδιού, όμως η περιήγηση της πόλης δεν προέβλεπε μια πολυπόθητη για μένα επίσκεψη στην ελληνική κοινότητα, μια από τις πιο δραστήριες κοινότητες Ελλήνων της διασποράς.
Από μια απίστευτη συγκυρία της τύχης και ενώ βρισκόμουν σε ένα μικρό εκθεσιακό χώρο κεραμικών, σε μια γειτονιά της πρωτεύουσας φτάνει στο messenger, στα ανεπιθύμητα μηνύματα, από έναν άγνωστο μου άνθρωπο, ένα παρακινητικό μήνυμα που με παρακινεί να επισκεφτώ την ελληνική κοινότητα, περιλαμβάνοντας ένα λινκ με τη διεύθυνσή της. Κατά μια διαβολική σύμπτωση βρίσκεται 250 μέτρα μακριά από το σημείο που βρισκόμουν.
Αρχίζοντας να πιστεύω στη δύναμη των συμπτώσεων κατευθύνομαι προς τα ‘κει. Ένα σύμπλεγμα κτιρίων βρίσκεται μπροστά μας. Ένα σχολείο, με αρχαιοπρεπή στοιχεία, κολώνες και άλλες προσθήκες που θυμίζουν μια Ελλάδα που δεν υπάρχει, ένα θέατρο και τα γραφεία της κοινότητας, ένα κράμα λαογραφίας, μνήμης και κάπως παλιοκαιρίτικης αίσθησης του τι σημαίνει Ελλάδα. Αθώας θα έλεγα…
Σύμφωνα με τη Βικιπαίδεια υπάρχουν περίπου 9.000 Έλληνες στο Ουζμπεκιστάν.
Η κοινότητα αποτελείται από Έλληνες από τη Ρωσία που εκτοπίστηκαν με τη βία από τη χώρα αυτή προς το Ουζμπεκιστάν στη δεκαετία του 1940, και πολιτικοί πρόσφυγες από την Ελλάδα. Περίπου 30.000 Έλληνες ζούσαν στη χώρα πριν από τον δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο και έφθασαν επιπλέον 11.000 άτομα μετά τον Ελληνικό Εμφύλιο Πόλεμο. Οι αριθμοί τους έχουν μειωθεί από το υψηλό των περίπου 40.000 στη δεκαετία του 1960. Ο κύριος λόγος είναι η μετανάστευση προς την Ελλάδα μετά το τέλος του Ψυχρού Πολέμου, όταν οι νόμοι επέτρεψαν την επιστροφή όλων των εθνοτικών Ελλήνων που είχαν εξοριστεί για πολιτικούς λόγους μετά τον ελληνικό Εμφύλιο Πόλεμο.
Η μεγαλύτερη ελληνική κοινότητα της χώρας είναι στην πρωτεύουσα, την Τασκένδη, όπου οι περισσότεροι από τους Έλληνες πολιτικούς πρόσφυγες μεταφέρθηκαν από τις Σοβιετικές αρχές. Στην αρχαιότητα το νότιο μέρος της χώρας αποτέλεσε μέρος της Αυτοκρατορίας των Σελευκιδών, αλλά οι λίγες ελληνικές κοινότητες που υπήρχαν έχουν από τότε αφομοιωθεί.
Η πιο σημαντική οργάνωση που εκπροσωπεί τους εθνοτικούς Έλληνες είναι ο Ελληνικός Πολιτιστικός Σύλλογος της Τασκένδης. Οι δραστηριότητες του οργανισμού περιλαμβάνουν την διδασκαλία της ελληνικής γλώσσας (19 τάξεις με 571 μαθητές συνολικά και επίσης προσφέρει μαθήματα για ενήλικες) και τη διδασκαλία ελληνικών χορών και μουσικής.
Εκεί λοιπόν, στις εγκαταστάσεις της κοινότητας έρχεται η επόμενη σύμπτωση.
Ο Κώστας Πολίτης, η ψυχή και εμπνευσμένη μορφή της προεδρίας του Συλλόγου εμφανίζεται μπροστά μας και μας ρωτά τι ψάχνουμε. Αφού το εξηγώ πώς βρεθήκαμε εκεί και πως έχουμε μόνο μισή ώρα καιρό για να μας πει λίγα λόγια για την κοινότητα, μετά από μια σύντομη ξενάγηση μας ανεβάζει στο γραφείο του. Τριγύρω φωτογραφίες από ζωές ανθρώπων μιας άλλης εποχής, παιδιά στην πλειοψηφία τους που βρέθηκαν ολομόναχα εδώ στο τέλος του εμφυλίου.
Εδώ, μου λέει φιλοξενούμε και τα αρχεία των Ελλήνων που έζησαν στην πόλη. Η θέα των φακέλων στα ράφια μου προκαλεί δέος. Εδώ ξεκινά η προσωπική εμπλοκή. Η αδερφή του πατέρα μου, παιδί αριστερής οικογένειας, με καταγωγή από τα ορεινά του νομού Τρικάλων, έφυγε στο περίφημο παιδομάζωμα σε ηλικία μόλις 12 χρόνων, με τον Δημοκρατικό Στρατό προς άγνωστη κατεύθυνση. Παιδί του παιδομαζώματος ή παιδοσωσίματος, ταξίδεψε με χιλιάδες άλλα παιδιά για χώρες του ανατολικού μπλοκ με άγνωστο προορισμό και άγνωστο μέλλον…
Εκεί μεγάλωσε, σπούδασε, παντρεύτηκε, έκανε οικογένεια, εργάστηκε για δεκαετίες και το 1975, με ένα καράβι από την Οδησσό επέστρεψε στην Ελλάδα.
Όλα αυτά τα χρόνια της ξενιτιάς η επαφή του πατέρα μου και κατ΄επέκταση όλης μας της οικογένειας με κείνους ήταν με κάτι γράμματα που έφταναν ανά εξάμηνο, γραμμένα σε μικρές επιστολικές σελίδες, πολυσέλιδα συνήθως με την ίδια πάνω κάτω τυπολογία: Είμαστε καλά, σας πεθυμήσαμε πολύ, ελπίζουμε στο σύντομο σμίξιμο μας. Καμιά φορά τα γράμματα συνοδεύονταν με καρτ ποστάλ της πόλης της Τασκένδης, με κτίρια σοβιετικού τύπου ή αγάλματα του μεγαλείου των Σοβιέτ. Σήμερα όλα αυτά τα αγάλματα έχουν αντικατασταθεί με προτομές του Ταμερλάνου…
Αυτές είναι οι μνήμες μου από τη ζωή της θείας Ευλαμπίας στην Τασκένδη και κείνη η συγκινητική μέρα που κατεβήκαμε από τη Θεσσαλονίκη στον Πειραιά, όταν έφτασε το πλοίο όπου είδαμε για πρώτη φορά τα πρόσωπα της οικογένειας και αγκαλιαστήκαμε ενώ πίσω υπήρχε ένας μπόγος με το βιός τους…
Πάντα είχα μια τεράστια απορία για το χνάρι εκεί πίσω, στην αρχή της ιστορίας, για τη ζωή των πρώτων χρόνων στην μακρινή Τασκένδη. Και έτσι, από ένα παιχνίδι της μοίρας, η επιθυμία μου έγινε πραγματικότητα.
Βρέθηκα μπροστά στους φακέλους των αρχείων και άνοιξα τον περίφημο φάκελο με τα στοιχεία της θείας Ευλαμπίας. Έπιασα στα χέρια μου δυο έγγραφα από το δικό της φάκελο, που δημιουργήθηκαν ως δελτία απογραφής το 1948.
Ποτέ δεν έχω νοιώσει να κόβονται τα πόδια μου, να ανεβαίνει ένας τεράστιος κόμπος στο λαιμό, να κλαίω με λυγμούς μπροστά σε άγνωστους εντελώς ανθρώπους.
Είχα στα χέρια μου ένα χαρτί που έλεγε μέσα σε λίγες λέξεις την ιστορία μιας οικογενειακής τραγωδίας. Της δικής μας τραγωδίας. Της χήρας γιαγιάς μου που μεγάλωνε μόνο το ένα παιδί της, του πατέρα μου που δεν γνώρισε την αδερφή του, της ευρύτερης οικογένειας που συνδεόταν με μια άλλη συγγενική οικογένεια μόνο μέσα από λογοκριμένα γράμματα που έφταναν μια φορά το εξάμηνο.
Φωτογράφισα τα χαρτιά και κατέβηκα τρεκλίζοντας τις σκάλες της κοινότητας. Ο Κώστας Πολίτης με χτύπησε στον ώμο, δεν μπορούσα να φανταστώ μου λέει ότι θα ζούσες κάτι τέτοιο.
Ούτε εγώ μπορούσα φυσικά. Μερικές φορές η αναμέτρηση με την Ιστορία μας ξεπερνά. Και γίνεται η αφορμή για μια μεγάλη συγκλονιστική στιγμή που δεν φανταζόσουν ποτέ ότι μπορεί να περάσεις.
Η δεύτερη συγκλονιστική στιγμή ήρθε σήμερα. Στα έγγραφα που βρήκα στην Τασκένδη αναφέρεται ένα τρίτο παιδί στην οικογένεια πλην της θείας και του πατέρα μου. Σήμερα λοιπόν έμαθα ότι το παιδί αυτό σκοτώθηκε στον εμφύλιο από όπλο που βρήκε στο σπίτι και έπαιζε αμέριμνο στην αυλή…
ΥΓ Από 1/10/2025 στην Αθήνα και το Φεβρουάριο στη Θεσσαλονίκη μια έκθεση θα φωτίζει για λίγο τις ζωές αυτών των ξεχασμένων ανθρώπων.
