H τελευταία ευκαιρία για τα αρχαία της Βενιζέλου

Της Χρύσας Νάνου

Έναν ολόκληρο χρόνο μετά την ανεκδιήγητη γνωμοδότησή του υπέρ της απόσπασης και της απομάκρυνσης των αρχαιοτήτων της  Βενιζέλου, στο πλαίσιο των εργασιών του πολύπαθου Μετρό Θεσσαλονίκης, το Κεντρικό Αρχαιολογικό Συμβούλιο ανάβει το κεράκι  των γενεθλίων: Συνεδριάζει την Τρίτη 28 Ιανουαρίου, στις 14.00, για να συζητήσει  το ίδιο θέμα σε ελαφρά παραλλαγή: την «έγκριση ή μη μελέτης ανάδειξης των  αρχαιοτήτων».

Ουσιαστικά το ΚΑΣ χρειάστηκε έναν χρόνο για να διαγράψει μία ολόκληρη στροφή γύρω από τον εαυτό του. Διότι σήμερα το πολυσυζητημένο θέμα βρίσκεται ακριβώς όπου ήταν και τον Ιανουάριο του 2013, όταν είχε ανακοινωθεί η ομόφωνη γνωμοδότηση του ΚΑΣ και στη συνέχεια η βιαστική απόφαση του πρώην αναπληρωτή υπουργού Πολιτισμού Κώστα Τζαβάρα, να μη διατηρηθούν οι αρχαιότητες στο σημείο όπου βρέθηκαν, στη συμβολή των οδών Εγνατίας και Βενιζέλου, και να μεταφερθούν αρκετά χιλιόμετρα μακριά, στο πρώην στρατόπεδο Παύλου Μελά. Είχε προκαλέσει αίσθηση τότε η πληροφορία ότι τα μέλη του ΚΑΣ γνωμοδότησαν χωρίς καν να έχουν επισκεφθεί τους χώρους του Μετρό!

Από τον περασμένο «θερμό» Ιανουάριο, ακούστηκαν διάφορες απόψεις αρχαιολόγων, αρχιτεκτόνων, μηχανικών και άλλων, Ελλήνων και ξένων, ειδικών και μη, έγιναν συσκέψεις επί συσκέψεων. Στην πορεία άνοιξαν διαφωνίες κι έριδες, με την Αττικό Μετρό να θέτει εξαρχής το δίλημμα «ή αρχαία ή Μετρό», τον γενικό γραμματέα δημόσιων έργων Στράτο Σιμόπουλο να κατηγορεί για «λαϊκισμό» όσους τάσσονταν υπέρ της διατήρησης των αρχαιοτήτων, τον Δήμαρχο Θεσσαλονίκης Γιάννη Μπουτάρη να χαρακτηρίζει «έγκλημα» τη σχεδιαζόμενη μεταφορά των αρχαίων ευρημάτων και να προσφεύγει στο Συμβούλιο της Επικρατείας για την ακύρωση της υπουργικής απόφασης, όλες τις δημοτικές παρατάξεις να συμφωνούν για τη διατήρηση των αρχαιοτήτων. Το χρονίζον θέμα, σημαντικό χωρίς αμφιβολία από αρχαιολογικής, ιστορικής και κοινωνιολογικής άποψης, ξέφυγε από το επιστημονικό του πλαίσιο, απέκτησε κοινωνικές και πολιτικές διαστάσεις, κινητοποίησε την ίδια την πόλη. Το ίδιο διάστημα, το υπουργείο Πολιτισμού κινήθηκε σε μία ουσιαστικά αδιέξοδη πορεία, με τις αρχαιότητες της Βενιζέλου να μπαίνουν και να  βγαίνουν ως δια μαγείας στις ημερήσιες διατάξεις αρκετών συνεδριάσεων του ΚΑΣ, χωρίς ποτέ να ανοίγει η συζήτηση.  Η πολιτεία σιωπούσε, ενώ η πόλη βοούσε — ας ελπίσουμε όχι επί ματαίω.

Μπρος γκρεμός και πίσω ρέμα

Σύμφωνα με πληροφορίες, στη νέα συνεδρίαση του ΚΑΣ, στην οποία θα είναι παρών και ο Δήμαρχος Θεσσαλονίκης Γιάννης Μπουτάρης μαζί με εκπροσώπους της νομικής υπηρεσίας του Δήμου, θα εξεταστούν δύο εναλλακτικές λύσεις:

Από τη μια η πρόταση της Αττικό Μετρό για προσωρινή απόσπαση των αρχαιοτήτων και επανατοποθέτησή τους σε ποσοστό 80% κάτω από γυάλινο δάπεδο, με τις κυλιόμενες σκάλες του σταθμού να μην ξεφεύγουν από το αρχικά σχεδιασμένο περίγραμμά του περνώντας μέσα από τον αρχαιολογικό χώρο.

Από την άλλη η πρόταση του Δήμου να αποσπαστεί και κατόπιν να επανέλθει το σύνολο των ευρημάτων στη θέση του, με πρόβλεψη να τοποθετηθεί ο ηλεκτρομηχανολογικός εξοπλισμός και των δύο κλιμακοστασίων εισόδου-εξόδου περιμετρικά του σταθμού (κάτω από το Μπεζεστένι και το Αλκαζάρ). Σύμφωνα με πρόταση αυτή, που βασίζεται στη μελέτη των Γ. Παπακώστα – Α. Αλεξόπουλου, στο πρώτο επίπεδο κάτω από την επιφάνεια της Εγνατίας, ο αρχαιολογικός χώρος θα παραμείνει ενιαίος και επισκέψιμος και θα αποφευχθεί η χρήση γυάλινου δαπέδου.

Δυστυχώς και οι δύο υπό συζήτηση λύσεις, η πρώτη εντελώς άκαμπτη και η δεύτερη «σολομώντειας» λογικής, ουσιαστικά κινούνται στην κατεύθυνση της μη λύσης: προτείνουν αμφότερες την απόσπαση των ευρημάτων, εγχείρημα εξαιρετικά δύσκολο λόγω της μεγάλης έκτασης των αρχαιοτήτων (πάνω από 1.600 τ.μ.) και των ιδιαιτεροτήτων σε κάποια σημεία (π.χ. τοιχοδομίες), ενώ επιπλέον αφήνουν θολό το ζήτημα της επανατοποθέτησης. Πώς ακριβώς θα ξαναμπούν οι αρχαιότητες στη θέση τους; Πόσο θα κοστίσουν οι εργασίες; Πόσος χρόνος θα απαιτηθεί; Έναν ολόκληρο χρόνο αφότου άνοιξε η μεγάλη συζήτηση, μετά την απόφαση του κ. Τζαβάρα, ούτε χρηματοοικονομικές ούτε τεχνικές μελέτες έχουν γίνει με αυτό το αντικείμενο, που είναι και η ουσία όλης της συζήτησης.

Το εντυπωσιακό είναι ότι η επίμαχη απόφαση Τζαβάρα παρά τον θόρυβο και τις αντιδράσεις που προκάλεσε, ουδέποτε αναιρέθηκε. Θεωρητικά ισχύει μέχρι σήμερα. Αρχαιολόγοι τονίζουν ότι κανονικά έπρεπε να ανακληθεί η υπουργική απόφαση και να τεθεί εκ νέου το θέμα στο ΚΑΣ από μηδενική βάση, αντί να κινείται η όλη διαδικασία στη λογική της προχειρότητας και του «ροκανίσματος χρόνου». Έπρεπε να συνταχθούν μελέτες, να υπολογιστεί το κόστος της απόσπασης και της επανατοποθέτησης των αρχαιοτήτων και να συγκριθεί με το κόστος της διατήρησής τους στο χώρο, που ίσως και να αποδεικνυόταν πιο συμφέρουσα οικονομικά επιλογή.

Τη σπουδαιότητα των αρχαιοτήτων αναγνώρισε το Τμήμα Αναστολών του Συμβουλίου της Επικρατείας, που κάνοντας δεκτή προσφυγή του Δήμου Θεσσαλονίκης έκρινε τον Δεκέμβριο του 2013 ότι τα ευρήματα πρέπει να παραμείνουν στη θέση τους. Στην προσφυγή του ο Δήμος Θεσσαλονίκης υποστήριξε ότι πριν την έκδοση της επίμαχης υπουργικής απόφασης περί μεταφοράς των αρχαιοτήτων δεν υπήρχε σχετική εισήγηση της αρμόδιας υπηρεσίας αναστήλωσης του υπουργείου Πολιτισμού, ενώ τα μέλη του ΚΑΣ γνωμοδότησαν χωρίς καν να έχουν επισκεφθεί τους χώρους του Μετρό Θεσσαλονίκης.

Η αίτηση του δήμου Θεσσαλονίκης για ακύρωση της απόφασης Τζαβάρα επρόκειτο να συζητηθεί από το Συμβούλιο της Επικρατείας πριν από λίγες  μέρες, όμως η συζήτηση αναβλήθηκε για τις 5 Μαρτίου 2014. Το στοίχημα είναι, σε συνάρτηση με τη σημερινή απόφαση του ΚΑΣ, να κλείσει τότε οριστικά η ιστορία αυτή που συνδέθηκε με πολλά εκβιαστικά διλήμματα, ανακρίβειες και τεχνικά «σκοτεινά σημεία», ασυνεννοησία φορέων, αμήχανη στάση της δημόσιας διοίκησης και αρκετή πολιτική υποκρισία από πολλές πλευρές.

Πάντως, τα 17 μέλη του ΚΑΣ λέγεται ότι έχουν χωριστεί στα τρία ενόψει της συζήτησης: μία ομάδα πέντε-έξι μελών έχει πειστεί ότι τα αρχαία δεν πρέπει να κουνηθούν από τη θέση τους, άλλη ομάδα τάσσεται υπέρ της απόσπασης και κάποια άλλα μέλη έχουν αμφίθυμη προσέγγιση, ως εκ τούτου θεωρείται απρόβλεπτη η στάση που θα κρατήσουν στη συνεδρίαση.

Γιατί τόση συζήτηση;

Γιατί τόσες διαπραγματεύσεις, που μάλιστα φαίνεται πως οδηγούν σε περαιτέρω καθυστέρηση τη διάνοιξης της γραμμής του πολύπαθου Μετρό Θεσσαλονίκης; Γιατί  τόση κουβέντα σε εποχή κρίσης, ενδεχομένως να γκρινιάξουν όσοι δεν γνωρίζουν το ζήτημα.

Όμως την επιχειρηματολογία μπορεί πλέον να την αναπτύξει πλήθος Θεσσαλονικέων, που έκαναν αίτημα δικό τους αυτό που αρχικώς συκοφαντήθηκε ως μια αγκύλωση αρχαιολόγων: Στη συμβολή των οδών Εγνατίας και Βενιζέλου αποκαλύφθηκαν  σε βάθος περίπου 6 μέτρων και σε έκταση περίπου 1.600 τετραγωνικών μέτρων  αρχαιότητες του 4ου αιώνα και των πρωτοβυζαντινών χρόνων:   δημόσιοι χώροι  και κτίρια, μεγάλοι δρόμοι, κι ανάμεσά τους, σε μήκος 77 μέτρων, ο κύριος οδικός άξονας της αρχαίας Θεσσαλονίκης (decumanus maximus), λαμπρός στην αρχική του κατασκευή, στρωμένος με μάρμαρα και με ορθογώνιες λίθινες πλάκες. Ουσιαστικά ήρθε στο φως ένα μοναδικό μνημείο, ένα μεγάλο  οικιστικό σύνολο στο κέντρο της αρχαίας πόλης, ιδιαίτερης σημασίας, καθώς συνδέεται αναπόσπαστα με την ιστορία, την πολεοδομική οργάνωση και την κοινωνική ζωή της Θεσσαλονίκης στο πέρασμα 16 αιώνων.

Διαβάστε εδώ όλα τα άρθρα που αφορούν στην ιστορία από τη στιγμή που ξεκίνησε. 

*Μπείτε και κάντε like εδώ για να ενημερώνεστε για όλα τα γραμμένα αποκλειστικά για το parallaximag.gr άρθρα.