Οι 28 και η ευρωπαϊκή εμμονή

του Γιάννη Σφήκα

Δυστυχώς, για ακόμα μια φορά, δεν ισχύει το καλό σενάριο. Η κοινή γνώμη μιας χώρας που βυθίζεται για 4 συνεχόμενη χρονιά στην ύφεση δεν έχει πλέον κουράγιο να ασχοληθεί με «ιστορικά» γεγονότα,  καθένας προτιμά να φροντίσει για την επιβίωση της οικογένειάς του.

Στις καλές εποχές λοιπόν η ελληνική κοινή γνώμη θα ενημερωνόταν και ίσως συζητούσε ζωηρά ότι στην ΕΕ από χθες, 1η Ιουλίου, γίναμε 28, υποδεχόμενοι την Κροατία; Επιτρέψτε μου να αμφιβάλλω γιατί «όταν, από το 1989, σύσσωμος ο ‘Υπαρκτός Σοσιαλισμός’ διαλυόταν εξαιτίας όχι τόσο των Αμερικάνων όσο της δικής του εξωφρενικής γραφειοκρατίας, διαφθοράς και ραστώνης, εμείς στην Ελλάδα ασχολούμασταν με τον έρωτα του Ανδρέα Παπανδρέου και με το σκάνδαλο του Κοσκωτά…» όπως εύστοχα παρατηρεί ο Χρήστος Χωμενίδης. Η διεύρυνση των δέκα του 2004 αποτελεί εξαίρεση, αφού το «ανάδελφον» έθνος μας απολάμβανε μια πραγματικά σπουδαία και δύσκολη πολιτική επιτυχία, την ένταξη της Κύπρου στην ΕΕ.

Κι όμως, αν καταφέρει κανείς, προς στιγμή, να αποστασιοποιηθεί θα καταλάβει ότι αυτό που ζούμε σήμερα στον δυτικό κόσμο αποτελεί μια τομή στον ιστορικό χρόνο. Ο κόσμος όπως τον γνωρίζαμε αλλάζει ραγδαία και ριζικά. Η ευκατάστατη και μορφωμένη αλλά γερασμένη Ευρώπη αδυνατεί να συναγωνιστεί τις αναδυόμενες χώρες BRICs. Οι αριθμοί είναι αμείλικτοι: 7% του παγκόσμιου πληθυσμού παράγει το 25% του παγκόσμιου ΑΕΠ ώστε να χρηματοδοτήσει το 50% της παγκόσμιων κοινωνικών δαπανών για το κράτος πρόνοιας.

Επιπλέον, το επαναστατικότερο πολιτικό πείραμα του 20ου αιώνα, όπως συνήθως αποκαλείται η ΕΕ, βρίσκεται αντιμέτωπο με τη χειρότερη κρίση της ιστορίας του με την ανεργία να καλπάζει (26,9 % για την Ισπανία και την Ελλάδα να ακολουθεί στο 26,8%) και να συζητείται πλέον ευρέως ότι μια ολόκληρη γενιά ίσως βρεθεί αντιμέτωπη με το τραγικό ενδεχόμενο να αποτελέσει μια ιστορική παρένθεση.

Γιατί όμως μια χώρα σαν την Κροατία να γίνει μέλος της ΕΕ όταν ο ενθουσιασμός για την τελευταία από τα ίδια τα μέλη της βαίνει μειούμενος, τόσο σε βορρά όσο και νότο; Όταν τον Δεκέμβριο του 2004 η ΕΕ έδινε το πράσινο φως για την έναρξη ενταξιακών διαπραγματεύσεων με την Κροατία τίποτα δεν προμήνυε την σημερινή κατάσταση. Η προοπτική εισόδου στο ισχυρό club υπερκάλυπτε τις εθνικιστικές φωνές που ήταν διστακτικές απέναντι στον περιορισμό της, πρόσφατης, εθνικής κυριαρχίας. Στο μεταξύ όμως, κι ενώ η πορεία προς την Ευρώπη επέβαλλε την αναμέτρηση με το παρελθόν της χώρας και την παραπομπή σε δίκες κατηγορουμένων για εγκλήματα πολέμου (1991-95), η παγκόσμια οικονομική κρίση συνέπεσε με σκάνδαλα διαφθοράς στη χώρα και ο ενθουσιασμός συρρικνώθηκε. Η καλύτερη απόδειξη για αυτό ήταν το δημοψήφισμα τον Ιανουάριο του 2012 για την επικύρωση εισόδου στην ΕΕ, όταν στις κάλπες προσήλθε μόλις το 44%. Η Κροατία μπορεί να είναι καλύτερα προετοιμασμένη σήμερα απ’ ότι η Βουλγαρία και η Ρουμανία το 2007, δεν είναι λίγοι όμως εκείνοι που πιστεύουν ότι θα χρειαστεί οικονομική βοήθεια ενώ ο ευρωσκεπτικισμός άνθησε πριν ακόμα γίνει επίσημο μέλος.

Και πάλι όμως το ερώτημα παραμένει: γιατί να γίνει κάποιο κράτος μέλος της ΕΕ; Γιατί και υπόλοιπες χώρες των δυτικών Βαλκανίων αναζητούν μια θέση εκεί, ακόμα κι αν το ενδεχόμενο μοιάζει να μετατίθεται προς τα πίσω;

Πίσω από την ιδέα της ίδιας της ενωμένης Ευρώπης βρίσκεται η τραυματική μνήμη συγκρούσεων που για αιώνες τάραξαν την ήπειρο. Η ευρωπαϊκή ιδέα προέκυψε προκειμένου να χαλιναγωγηθεί Γερμανία και τα μέσα που επελέγησαν για να ξεκινήσει η ενοποίηση ήταν οικονομικά όμως ο στόχος παραμένει πάντα πολιτικός, η ειρήνη. Αν κάτι επιθύμησαν τόσο οι Σλοβένοι όσο και οι Κροάτες, που αμφότεροι θεωρούν εαυτούς δυτικοευρωπαίους και όχι Βαλκάνιους και δεν μπορεί να αναλυθεί εδώ, ήταν η απαγκίστρωση από μια περιοχή που ακόμα και σήμερα παραμένει σκοτεινή. Είναι λιγότερο από δύο δεκαετίες που πόλεμοι ξέσπασαν στη γειτονιά όταν για την υπόλοιπη δυτική Ευρώπη ο ήχος των κανονιών αποτελούσε μακρινή ανάμνηση. Ο εθνικισμός στην πιο βίαιη εκδοχή του και ο αναθεωρητισμός δεν έχουν ακόμα καταλαγιάσει. Αν κάτι μπορεί να λειτουργήσει ως μαστίγιο και καρότο είναι η  προοπτική της ΕΕ.

Η ΕΕ μπορεί να κατηγορηθεί για πολλά, από το δημοκρατικό της έλλειμμα μέχρι την διαχείριση της οικονομικής κρίσης τα τελευταία χρόνια. Παραμένει, ωστόσο, ο μεγάλος άγνωστος για τους ίδιους της τους πολίτες, που συνήθως την εκτιμούν στις ουρές των αεροδρομίων, στις σπουδές και στις εύκολες μετακινήσεις όταν ταξιδεύουν. Ο Χένρι Κίσινγκερ υποστήριξε ότι η Γερμανία μετά την ενοποίηση, το 1871, «ήταν υπερβολικά μεγάλη για την Ευρώπη αλλά υπερβολικά μικρή για τον κόσμο». Η Κροατία με 4,5 εκατομμύρια κατοίκους έκανε μια επιλογή, ένα πλούσιο club που μοιάζει αμήχανο και διστάζει να ανοίξει βηματισμό.Στις επόμενες ευρωεκλογές η ενδυνάμωση των αντιευρωπαϊκών δυνάμεων μοιάζει σχεδόν βεβαιότητα. Πόσοι όμως θα συζητούσαν στα σοβαρά το ενδεχόμενο να βρεθεί η χώρα τους στην θέση της Κροατίας;