Η αντιμετώπιση της έμφυλης βίας στις τοπικές κοινωνίες

Η  δημοσιοποίηση των αριθμητικών δεδομένων από την ΕΛ.ΑΣ επιβεβαιώνει τα ήδη ανησυχητικά δεδομένα για την αυξητική τάση των δεικτών της έμφυλης βίας στην Ελλάδα.

Ειδικότερα, κατά την περίοδο της πανδημίας του κορωνοϊού-COVID-19, οι συνθήκες ανασφάλειας και τα περιστατικά βίας εντός των οικιακών ορίων αυξήθηκαν παγκοσμίως κατά 45%, σύμφωνα με την Έκθεση του ΟΗΕ για τη Βία κατά των Γυναικών την περίοδο του COVID-19. Συγκεκριμένα, μια στις δυο γυναίκες ηλικίας 18-49 ετών έχουν βιώσει κάποιο περιστατικό βίας ή γνωρίζον κάποια γυναίκα, η οποία στο άμεσό περιβάλλον τους έχουν βιώσει κάποιο περιστατικό βίας.

Η  Κωνσταντίνα Δημογλίδου, εκπρόσωπος τύπου της ΕΛ.ΑΣ, γνωστοποίησε σε τηλεοπτική εκπομπή ότι μονάχα για το Α΄ Εξάμηνο του 2023 οι εγκλήσεις/ μηνύσεις για τα περιστατικά ενδοοικογενειακής/ενδοσυντροφικής βίας ανήλθαν στις 6.000, με κύρια θύματα  γυναίκες. Επιπλέον, η Σοφία Βαγενά, πρόεδρος Δικαιωμάτων και Ισότητας του Αστυνομικού Προσωπικού ΠΟΑΣΥ επισήμανε ό,τι θα πρέπει να λάβουμε υπόψιν στη συνολική καταμέτρηση και τα μη καταγεγραμμένα περιστατικά ενδοοικογενειακής βίας, κοινώς εκείνες τις περιπτώσεις  που δεν καταγράφονται στο τοπικά αρμόδιο Τ.Α.. Η πρόοδος στον αγώνα για την ισότητα των φύλων πλήττεται κατάφορα από τα καθημερινά περιστατικά έμφυλης βίας τόσο στη δημόσια, όσο και στη ιδιωτική σφαίρα.

Το πρόσφατο περιστατικό της προμελετημένης ανθρωποκτονίας της γυναίκας από τον πρώην σύζυγό της στη περιοχή της Καλαμαριάς αποτελεί ένα από τα πολλά παραδείγματα ακραίας μορφής ενδοοικογενειακής/ενδοσυντροφικής βίας που λαμβάνουν χώρα, σε κοντινή απόσταση, ίσως και στο γειτονικό διαμέρισμα. Το φαινόμενο της έμφυλης βίας  φέρει ποικίλες διαστάσεις. Συχνά, παρατηρείται ό,τι πέραν της άσκησης σωματικής ή και σεξουαλικής βίας, ασκείται παράλληλα ψυχολογική ή και λεκτική βία. Οι διωκτικές αρχές  έχουν στο στόχαστρο τους αρχικά, εκείνες τις πράξεις που φέρουν ποινική απαξία(π.χ 308, 311, 299 ΠΚ), καθώς θέτουν σε κίνδυνο τη σωματική και ψυχική ακεραιότητα τόσο του θύματος, όσο και των υπόλοιπων μελών της οικογένειας, π.χ τέκνων. Όμως, κάθε πράξη βίας έναντι των γυναικών φέρει και την αθέατη διάσταση, αυτή των τοξικών μισογυνιστικών πεποιθήσεων, οι οποίες έχουν καλλιεργηθεί και διαμορφωθεί στο πλαίσιο της πατριαρχικής σύστασης της κοινωνίας και «κρύβονται» πίσω από κάθε νέο περιστατικό. Ακριβώς γι’ αυτό το λόγο, αν και καθημερινά δυστυχώς ενημερωνόμαστε από τα μέσα για κάποιο νέο περιστατικό έμφυλης βίας, κάθε περίπτωση αποτελεί «σύμπτωμα» μιας κοινωνίας που νοσεί και μεγαλώνει στερεοτυπικά τα μέλη της, διακρίνοντας τη συμπεριφορά τους, βάσει του φύλου του ατόμου.

Παρά την ύπαρξη ειδικού νομοθετικού πλαισίου (Ν.3500/2016), στο οποίο ενσωματώθηκαν διατάξεις της Συμβάσεως για την Πρόληψη και την Καταστολή της Βίας κατά των Γυναικών (Σύμβαση Κωνσταντινούπολης), οι επιμέρους διατάξεις του νομοθετικού κειμένου για την επιβολή κυρώσεων παραπέμπουν είτε στον ΠΚ και το ΑΚ είτε πρόκειται για «λευκές» διατάξεις, χωρίς την περιγραφή κάποια συγκεκριμένης έννομης συνέπειας για τον/την δράστη/δράστρια.

Η συχνότητα των περιστατικών κακοποίησης και η βιαιότητα των πράξεων αυτών, όπως παραδείγματος χάριν τα δυο νέα περιστατικά ενδοοικογενειακής βίας που είδαν το φως της δημοσιότητας, αποτυπώνει το πραγματικό μέγεθος του προβλήματος και τις προκλήσεις για την ουσιαστική αντιμετώπισή του. Η αυξητική τάση, συνδυαστικά με την πολυπλοκότητα του φαινομένου απαιτεί πρόσθετες και δυναμικές παρεμβάσεις της εκτελεστικής λειτουργίας του κράτους, με  απώτερο σκοπό τη λήψη προωθητικών μέτρων και την παράλληλη ενίσχυση της καθ’ ύλην αρμοδιότητας των Ο.Τ.Α. Α’ και Β’ βαθμού. Πιο απλά, θα πρέπει οι Δήμοι και οι Περιφέρειες να συμβάλλουν στην προώθηση του Εθνικού Σχεδίου Δράσης 2021-2025, μέσω της κάθετης διοικητικής αρμοδιότητας. Στο επίπεδο του δημοσίου δικαίου η άνιση και διακριτική ή και  η άσκηση βίας σε άτομο, λόγω του φύλου του, αντιβαίνει ευθέως στη συνταγματική διάταξη του άρθρου 4 παρ. 1 και 2 Σ, στο οποίο κατοχυρώνεται ρητά η ισότητα των φύλων και δύναται η δυνατότητα λήψης θετικών μέτρων, με σκοπό την προώθηση της ισότητας των φύλων.

Για τους παραπάνω λόγους, η ενίσχυση του Σχεδίου Δράσης των Ο.Τ.Α. Α΄ και Β’ βαθμού αποτελεί ένα κομβικό σημείο για τον περιορισμό και την εξάλειψη του φαινομένου της έμφυλης βίας, και τη λήψη θετικών προωθητικών μέτρων για τη de facto ισότητα των φύλων, καθώς βρίσκονται σε άμεση συνάρτηση με την τοπική κοινωνία. Σύμφωνα με το άρθρο 70Α Ν. 4604/2019, συνδυαστικά με την εφαρμογή της «Ευρωπαϊκής Χάρτας για την Ισότητα των Φύλων στις Τοπικές Κοινωνίες» αναδεικνύεται ο κεντρικός ρόλος της Τοπικής Αυτοδιοίκησης στη καταπολέμηση των έμφυλων διακρίσεων και στην υλοποίηση έργων και Σχεδίων Δράσεων, με σκοπό την ουσιαστική καλλιέργεια της ισότητας στη καθημερινή ζωή των πολιτών.

Ακριβώς, γι αυτό το λόγο σήμερα στο επίπεδο της Τοπικής Αυτοδιοίκησης έχουν συσταθεί συνολικά 324 Δημοτικές Επιτροπές Ισότητας (ΔΕΠΙΣ) στην ελληνική επικράτεια, με απώτερο σκοπό τη προώθηση δράσεων κοινωνικής πολιτικής, καθώς οι Δήμοι αποτελούν το πρώτο σημείο επαφής της/του πολίτη με τα θεσμικά όργανα. Ο Ν. 4604/2019 για την «Προώθηση της ουσιαστικής ισότητας των φύλων και την καταπολέμηση της έμφυλης βίας» έθεσε ένα σαφές πλαίσιο άσκησης πολιτικής δράσης για τους Οργανισμούς Τοπικής Αυτοδιοίκησης. Συγκεκριμένα το άρθρο 5 του Ν. 4604/2019 δίνει αρμοδιότητες στους Ο.Τ.Α. Α’ βαθμού για την προώθηση της ισότητας των φύλων και τη δυνατότητα σχεδίασης, οργάνωσης, συντονισμού και εφαρμογής προγραμμάτων για την ισότητα των φύλων, επί τη βάσει του Εθνικού Σχέδιο Δράσης για την Ισότητα των Φύλων  (ΕΣΔΙΦ) και της «Ευρωπαϊκής Χάρτας για την Ισότητα των Φύλων στις Τοπικές Κοινωνίες».

Ειδικότερα, στο πλαίσιο της Τοπικής Αυτοδιοίκησης, σύμφωνα με στο άρθρο 6 του Ν. 4604/2019 προβλέπεται ο θεσμός της σύστασης Δημοτικής Επιτροπής Ισότητας, ως συμβουλευτικού οργάνου, με συγκεκριμένες αρμοδιότητες. Η ύπαρξη Επιτροπών Ισότητας στους κατά τόπους Δήμους και Περιφέρειες δίνει σε ένα πρώτο επίπεδο ορατότητα στα έμφυλα ζητήματα, τα οποία δεν σχετίζονται μόνον με την πρόληψη και καταπολέμηση της ενδοοικογενειακής/ενδοσυντροφικής βίας, αλλά εκτείνονται σε όλο το φάσμα της δημόσιας και ιδιωτικής ζωής. Οι ΔΕΠΙΣ και οι ΠΕΠΙΣ μπορούν κάλλιστα μέσω ενός μνημόνιο συνεργασίας να ενώσουν τις δυνάμεις του με τα Τοπικά Συμβούλια Πρόληψης της Εγκληματικότητας και τις Εκπαιδευτικές Επιτροπές, ώστε να καταρτίσουν ένα ολοκληρωμένο και πολυεπίπεδο Σχέδιο Δράσης, το οποίο θα περιλαμβάνει ένα ενισχυμένο και σύγχρονο πλάνο διοικητικής δράσης.