Η αποδοχή του άλλου

Λέξεις: Μάνος Λαμπράκης

Η αδυναμία να αποδεχθούμε ότι η ζωή του άλλου συνεχίζεται χωρίς εμάς, ίσως και με μεγαλύτερη ευτυχία, είναι το πλέον σιωπηλό σκάνδαλο της ανθρώπινης ύπαρξης. Η λήξη μιας σχέσης δεν είναι ποτέ απλώς το τέλος μιας οικειότητας αλλά η διάρρηξη ενός κοσμοειδώλου. Ο άλλος υπήρξε για εμάς όχι μόνο πρόσωπο, αλλά και τόπος. Ένα τοπίο, μέσα στο οποίο η ύπαρξή μας έβρισκε αντανάκλαση και νομιμοποίηση. Όταν ο τόπος αυτός χάνεται, το έδαφος κάτω από τα πόδια μας καταρρέει.

Η συνέχιση της ζωής του άλλου, η αναγέννησή του εν απουσία μας, βιώνεται σαν προσβολή της ίδιας της ταυτότητάς μας. Στην κρυφή αλήθεια των σχέσεων ελλοχεύει μια ανείπωτη απαίτηση: «Χωρίς εμένα, δεν μπορείς να υπάρξεις». Αυτή η απαίτηση δεν είναι εγωιστική μόνο, είναι υπαρξιακή. Ο άλλος, ως μάρτυρας της ύπαρξής μας, μας προσέφερε το βλέμμα που μας καθιστούσε πραγματικούς. Όταν συνεχίζει χωρίς εμάς, αποσύρει αυτό το βλέμμα και μαζί του, αποσύρει ένα κομμάτι της πραγματικότητάς μας.

Η ευτυχία του άλλου μετά από εμάς, και ίσως εξαιτίας της απουσίας μας, μοιάζει να ακυρώνει την υπόσχεση που υπήρξαμε. Όσο ο άλλος ευημερεί, τόσο βαθύτερα αισθανόμαστε την απουσία του ως διάψευση: ότι η ζωή μας ήταν μια προσωρινή στάση σε έναν δρόμο που ο άλλος συνεχίζει ακάθεκτος. Αυτό που πληγώνει δεν είναι μόνο το «χωρίς εμάς», αλλά το γεγονός ότι ο χρόνος που κάποτε μοιραστήκαμε δεν τον καθήλωσε ούτε στιγμή.

Στην πραγματικότητα, εκείνο που δεν μπορούμε να αντέξουμε δεν είναι το τέλος του άλλου, αλλά η δική μας περιθωριοποίηση από την ιστορία του. Η ύπαρξή του αποκτά συνέχεια, νέο σχήμα, νέα αφήγηση – και εμείς δεν αποτελούμε πλέον μέρος της. Είναι σαν να βλέπουμε ένα βιβλίο που κάποτε γράφαμε μαζί να συνεχίζεται από ξένο χέρι.

Πίσω από αυτή την αδυναμία κρύβεται η αντοχή των δεσμών που μας κρατούν εγκλωβισμένους στην ιδέα της αναντικατάστατης παρουσίας. Η απώλεια αποκαλύπτει ότι η «αναγκαιότητά» μας ήταν μια τρυφερή αυταπάτη. Κι όμως, μέσα σε αυτή την απογύμνωση υπάρχει μια αλήθεια πιο ελεύθερη από την αυταπάτη: ότι η ζωή δεν μας ανήκει – ούτε η δική μας ούτε των άλλων. Η ύπαρξη είναι από τη φύση της ρευστή, ανυπότακτη σε δεσμεύσεις αιωνιότητας.

Αυτό που φανερώνεται μέσα στον πόνο της αποδοχής είναι ότι η αγάπη, αν είναι αληθινή, δεν μπορεί να απαιτεί αιχμαλωσία. Το να αγαπάς είναι να αντέχεις την ελευθερία του άλλου, ακόμη και την ελευθερία του να είναι ευτυχισμένος χωρίς εσένα. Είναι να στέκεσαι απέναντι στη σιωπή που αφήνει πίσω του και να μην τη γεμίζεις με εκδίκηση ή αυτολύπηση, αλλά με μια λεπτή, άφωνη συγκατάθεση: «Ναι, ζήσε».

Η δυσκολία μας να αποδεχθούμε αυτό το «ναι» είναι η ίδια η δυσκολία μας να συναντήσουμε τον εαυτό μας γυμνό από επιβεβαίωση. Η απώλεια του άλλου μας φέρνει αντιμέτωπους με το γεγονός ότι υπάρχουμε χωρίς μάρτυρες, χωρίς να ανήκουμε σε κάποιον. Είναι μια αλήθεια σκληρή, αλλά και η μόνη που οδηγεί στην ωριμότητα: να σταθούμε χωρίς να ζητάμε το βλέμμα που θα μας καταστήσει απαραίτητους.

Μόνο τότε η αποδοχή γίνεται δυνατότητα: όχι αποδοχή παθητική, αλλά μια ενεργητική συγκατάθεση στη ροή της ζωής. Ο άλλος συνεχίζει, όπως συνεχίζουμε κι εμείς. Όχι πλέον ο ένας μέσα στον άλλον, αλλά ο καθένας στο δικό του άπειρο. Αυτό που κάποτε ήταν κοινό, τώρα είναι μνήμη. Και η μνήμη αυτή, επειδή είναι παρελθόν, είναι άφθαρτη: δεν μπορεί να τη διαψεύσει καμία νέα ζωή.

Η δυσκολία, λοιπόν, είναι η απόδειξη ότι κάποτε αγαπήσαμε αληθινά. Η αποδοχή είναι η απόδειξη ότι μπορούμε να αγαπήσουμε πιο ελεύθερα. Να αφήσουμε τον άλλο να ζήσει – και εμείς να ζήσουμε – χωρίς να ζητάμε να είμαστε αναντικατάστατοι. Γιατί ίσως η πιο βαθιά μορφή αγάπης είναι αυτή που αντέχει να βλέπει τον άλλο να συνεχίζει χωρίς εμάς, χωρίς να λιγοστεύει το φως που κάποτε υπήρξε ανάμεσά μας.

*Ο Μάνος Λαμπράκης είναι θεατρικός συγγραφέας, δραματουργός και μεταφραστής.