Η χαμένη αντικειμενικότητα

του Αναστάσιου Βογιατζή

Από το 2009 οι Ελληνίδες και οι Έλληνες, αλλά και όσοι έχουν άμεση σχέση με τούτη τη χώρα, έχουμε τη μοναδική ευκαιρία να ζούμε σε έναν μύθο. Όμως δεν είναι ο μύθος του “live your myth in Greece”, προ-καλοκαιρινού σλόγκαν, αλλά ένας μύθος από τα παλιά, από τα πολύ παλιά, που τόσο αγαπάμε και που τόσο συχνά μνημονεύουμε. Ο μύθος του σπηλαίου. Ένας μύθος του Πλάτωνα.

Ο μύθος περιγράφει μια σχέση λίγο περίπλοκη που με σύγχρονους όρους μοιάζει σαν ένα σινεμά, θερινό και υπόγειο. Κι έτσι θα τη θέσω όσο πιο απλά μπορώ:

Καθόμαστε λοιπόν στις πλαστικές καρέκλες του θερινού σινεμά, ολίγον άβολα και ολίγον αλυσοδεμένοι. Κοιτάμε μόνο μπροστά. Ούτε δεξιά, ούτε αριστερά, αλλά ούτε και πίσω. Ο προβολέας πίσω μας, αναμμένος. Μπροστά μας βλέπουμε μόνο μια φωτισμένη λευκή οθόνη. Όμως κάποιοι λίγο πονηροί, που δεν είναι αλυσοδεμένοι, περπατάνε πίσω μας και μπροστά από τον προβολέα και εμείς βλέπουμε τις σκιές τους στην οθόνη. Αυτοί οι πονηροί κουβαλάνε διαφορά αντικείμενα στο κεφάλι τους, σαν τις κυρίες στην Αφρική. Αλλά καθώς ο προβολέας είναι ψηλά, βλέπουμε μόνο τις σκιές από αυτά τα αντικείμενα.

Εμείς ακούμε τους πονηρούς να μιλάνε και βλέπουμε σκιές. Δεν έχουμε βγει ποτέ από το θερινό σινεμά, αλυσοδεμένοι και αλυσοδεμένες από παιδιά. Καθώς περνάνε οι σκιές, εκεί στο μαύρο σκοτάδι, θαρρούμε ότι είναι αληθινές. Ότι έχουν φωνή. Ότι οι σκιές που βλέπουμε στην οθόνη είναι και η πραγματικότητα. Σαν τα σκυλιά, γατιά, πεταλούδες που σχηματίζουμε με τη σκιά από τα χέρια μας. Όμως αυτά στον μύθο του σπηλαίου/σινεμά, οι σκιές, είναι και η αλήθεια. Είναι σκυλιά, γατιά, πεταλούδες. Δεν είναι χέρια! Στις σκιές αυτές δίνουμε φωνή, δίνουμε ονόματα, δίνουμε ζωή.

Αυτός είναι και ο μύθος που ζούμε εδώ και χρόνια. Ο μύθος του σπηλαίου/σινεμά. Ο μύθος της χαμένης αντικειμενικότητας. Η χαμένη αντικειμενικότητα. Το ίδιο γεγονός -πολιτικό, οικονομικό- παρουσιάζεται σαν επιτυχία και σαν αποτυχία. Η ίδια πραγματικότητα παρουσιάζεται σαν ψέμα και αλήθεια. Οι ίδιοι άνθρωποι παρουσιάζονται σαν ήρωες και εγκληματίες. Και οι πονηροί, από κάθε μεριά, προς κάθε κατεύθυνση, πείθουν εαυτούς και ημέτερους ότι οι συμφορές τελείωσαν και ότι οι συμφορές άρχισαν. Ότι η λύση βρέθηκε, ότι η λύση δεν βρέθηκε.

Πολιτικοί και ΜΜΕ με την “άνθηση” της, πρωτίστως οικονομικής, κρίσης έχουν επιδοθεί σε έναν αγώνα φωτιάς και σκιάς, προβολέα και προβολής. Και οι πολίτες, αναγνώστες, ακροατές, τηλεθεατές, δεσμώτες των δεσμών τους και της κατά τον Πλάτωνα περιορισμένης μόρφωσης τούς, αδυνατούν να δούνε την αλήθεια, αδυνατούν να αποκωδικοποιήσουν τα γεγονότα, την πραγματική πραγματικότητα, και όχι την πραγματικότητα των σκιών.

Και ο μύθος, ο προσαρμοσμένος και ο γνήσιος, συνεχίζει. Και ξάφνου ένας αλυσοδεμένος σινεφίλ μετά κόπων και βασάνων κοιτάει πίσω. Μέσα στο σκοτάδι. Προς τον προβολέα. Τι βλέπει; Τίποτα! Στραβώνεται! Μαύρη μαυρίλα του φωτός. Κι έτσι κοιτά πάλι μπροστά εκεί που βλέπει τις τόσο βολικές σκιές. Έτσι και η χαμένη αντικειμενικότητα της ιδεολογίας. Ποιος θα κοιτάξει πέρα από αυτή και δεν θα σκιαχτεί; Κι αν γυρίσεις και δεν δεις τις λύσεις; Δεν θα κοιτάξεις πάλι εκεί που τις βλέπεις; Και αν γυρίσεις και δεν δεις το χάος; Δεν θα κοιτάξεις πάλι εκεί που μπορείς να το δεις καθώς αυτή είναι η αλήθεια σου;

Και κατά τον Πλάτωνα, υπάρχει και χειρότερο σενάριο. Να σύρουν τον δεσμώτη έξω από τη σπηλιά, έξω από το σινεμά. Κακόμοιρε σινεφίλ δεσμώτη! Εκεί μετά από μια περίοδο στραβωμάρας ο πρώην σινεφίλ δεσμώτης βλέπει στο φως του ηλίου, στο φως της γνώσης, την πραγματικότητα. Την πραγματική πραγματικότητα. Κι αφού την δει σπεύδει να πει τι είδε στους ακόμα αλυσοδεμένους σινεφίλ. Ποιος θα τον πιστέψει; Σε ποιον να πει τι είδε; Ποιος δεν θα τον χλευάσει αυτόν τον τυφλό που είδε το φως του ηλίου και τυφλώθηκε. Τι μας λέει; Μα δεν βλέπεις απέναντι τη πεταλούδα με τα μεγάλα αυτιά και τη γαμψή τη μύτη;

Το φως του ήλιου, η γνώση, η αντικειμενικότητα έχουν μειωθεί, έχουν χαθεί. Οι πονηροί το ξέρουν. Αποκρύπτουν την αλήθεια, όποια και αν είναι αυτή, γιατί έτσι θέλουν να βλέπουν την πραγματικότητα οι δικοί τους δεσμώτες. Και οι δεσμώτες, ο καθένας και η καθεμία, κοιτώντας τις σκιές, τις διαστρεβλωμένες έννοιες, την ψεύτικη πραγματικότητα, χαίρονται και κακιώνουν. Γιορτάζουν και πενθούν. Και οι άλλοι, οι πονηροί, απολαμβάνουν τη χαρά του να έχει κανείς τον δικό του προσωπικό δεσμώτη.

*O Αναστασιος Βογιατζης είναι υποψήφιος διδάκτορας γνωστικής γλωσσολογίας, τμήμα Αγγλικής γλώσσας και φιλολογίας, ΑΠΘ. ([email protected]; @Tassosvogs)