Η χαμένη εφηβεία

Πολλές φορές στη Β. Όλγας, αργά το βράδυ βλέπω σε ένα μπαλκόνι μια πολυκατοικίας να κάνουν το τελευταίο διάλειμμα της μέρας οι μαθητές ενός φροντιστηρίου. Στα πρόσωπα τους διακρίνεις μονάχα κούραση. Μια φίλη καθηγήτρια γερμανικών μου λέει πως στην τελευταία ώρα του μαθήματος που τελειώνει στις έντεκα το βράδυ, συνήθως οι αποκαμωμένοι πιτσιρικάδες που διδάσκονται τα γερμανικά ως δεύτερη γλώσσα, αποκοιμιούνται στο θρανίο. Τους ξυπνάει το κουδούνι για να γυρίσουν στο σπίτι, όπου συνήθως έχουν να συνεχίσουν το διάβασμα. Έχει προηγηθεί ένα εξοντωτικό εικοσιτετράωρο και θα ακολουθήσουν και άλλα μέχρι να έρθει το πολυπόθητο Σαββατοκύριακο όπου θα υπάρξουν λίγες ώρες ξεγνοιασιάς στο fb. Σε λίγο, βέβαια, που τα προγράμματα σπουδών, καθώς θα μεγαλώνουν, θα γίνονται εντατικότερα και αυτές οι ελεύθερες ώρες θα λιγοστεύουν. Οι δραστηριότητες θα πληθαίνουν και οι ομάδες εργασίας που οφείλει να συμμετέχει θα πολλαπλασιάζονται. Στόχος η επιτυχία.

Αν υπάρχει κάτι που αυτή τη στιγμή συνδέει, ως κοινός παρανομαστής, τη ζωή εκατομμυρίων εφήβων σε ολόκληρο τον δυτικό κόσμο είναι η τάση εξαφάνισης της εφηβείας όπως τη γνωρίσαμε στον εικοστό αιώνα. Η έννοια του τινέιτζερ με τα χαρακτηριστικά που περιέγραψε ο κινηματογράφος από το πενήντα και μετά, με τις γνώριμες συνήθειες που εμείς βιώσαμε, την επαναστατικότητα, την ανεμελιά, τους νεανικούς έρωτες τείνει να εξαφανιστεί.

Έχει προηγηθεί βέβαια η μετάλλαξη της παιδικής ηλικίας. Οι πιο ξέγνοιαστες αναμνήσεις της ζωής μας, το παιχνίδι στις αλάνες, η ομαδικότητα και οι ατέλειωτες ελεύθερες ώρες, έδωσαν σήμερα τη θέση τους σε μερικές ώρες σε ένα παιδότοπο, όπου σε ένα απόλυτα ασφαλές, αποστειρωμένο περιβάλλον, χωρίς ίχνος κινδύνου αλλά και με τη δυνατότητα του γονιού να παρακολουθεί από το τραπεζάκι του την εκτόνωση του πιτσιρικά ή της πιτσιρίκας, τα νέα «πάρκα ψυχαγωγίας» υποκατέστησαν τα παραδοσιακά πάρκα, όπου οι κίνδυνοι από παντός είδους ανεπιθύμητες παρενέργειες, όπως η παρουσία ύποπτων στοιχείων, η βρομιά και οι επικίνδυνες και παρατημένες παιδικές χαρές, τα καθιστούν ολοένα και περισσότερο απρόσιτα. Οι ψυχολόγοι υποστηρίζουν βέβαια πως αν κάτι δεν καλλιεργείται στους νέους πολυχώρους ψυχαγωγίας των παιδιών αυτό είναι η ομαδικότητα και η αυτοπεποίθηση, γιατί σε ένα κόσμο όπου το παιδί δεν αντιλαμβάνεται τον κίνδυνο, αφού αυτός δεν υφίσταται, δεν μπορεί να αναπτύξει και τις ανάλογες άμυνες. Ψιλά γράμματα.

Όλα αυτά μαζί με εικονικά κατοικίδια, αφού χώρος και χρόνος για τα αληθινά δεν υπάρχει, φορτωμένο πρόγραμμα δραστηριοτήτων, που περιλαμβάνει ακόμα και για παιδιά προσχολικής ηλικίας έως και δέκα ώρες τη βδομάδα σε δραστηριότητες, μαθησιακές ή αθλητικές, στρώνουν το δρόμο του παιδιού για όσα έπονται. Στη συνέχεια έρχεται η εφηβεία-προθάλαμος για τη ζωή που θα ακολουθήσει με την ενηλικίωση, όπου τα πάντα λειτουργούν πια ως ένας τεράστιος προσομοιωτής. Εντατικοποίηση, κυνήγι της επιτυχίας, ακόμα και παρόμοιο λάιφ στάιλ με κείνο ενηλίκων προτύπων που φιγουράρουν σε τηλεοράσεις και περιοδικά.. Τα νέα πρότυπα πλούσιων και πετυχημένων τα προηγούμενα χρόνια στην Ευρώπη και την Αμερική είναι δεκαεξάχρονοι με χρόνια ενασχόληση στο Ίντερνετ, όπου και έστησαν επικερδείς επιχειρήσεις οι οποίες τους απέδωσαν εκατομμύρια δολάρια μέσα σε ελάχιστο χρόνο, τόσα όσα οι γονείς τους δεν έβγαλαν μια ολόκληρη ζωή.

Τα όμορφα παιδιά, όμορφα εκτρέπονται

Όλο και πιο συχνά εμφανίζονται στην Αμερική περιστατικά παιδικής εγκληματικότητας. Και μετά βλέπεις τον πρόεδρο να δακρύζει στις τηλεοράσεις. Και δεν μιλάμε για συνηθισμένα περιστατικά καθημερινών συμπλοκών, σαν και αυτά που γνώρισε η Αμερική στη δεκαετία του ογδόντα στα γκέτο του Νοτιοδυτικού Λος Άντζελες. Στις μέρες μας η εγκληματικότητα των εφήβων στην Αμερική, αφορά πια περιπτώσεις εφήβων που μεταμορφώνονται σε σίριαλ-κίλερ, όχι γιατί το κοινωνικό τους περιβάλλον τους εξώθησε προς τα εκεί, όχι γιατί προέρχονται από διαλυμένες οικογένειες, ανατράφηκαν από γονείς χαμηλού κοινωνικού, πνευματικού και οικονομικού επιπέδου, βιώνουν την εξαθλίωση. Ενίοτε πρόκειται για παιδιά ευκατάστατων οικογενειών, που πηγαίνουν σε ακριβά προαστιακά σχολεία, μεγαλώνουν σε ιδανικά περιβάλλοντα και όμως ένα πρωί παίρνουν μια καραμπίνα και εισβάλουν στο σχολείο τους σκορπώντας το θάνατο στους συμμαθητές τους. Κάνοντας τον πλανητάρχη, συχνά πια, να απευθύνει διάγγελμα προς τον αμερικάνικο λαό λέγοντας πως όσα συμβαίνουν είναι φρικτά και πως το μίσος πρέπει να εγκαταλείψει τις καρδιές του αμερικάνου εφήβου. Μέχρι το επόμενο χτύπημα.

Τα τελευταία 30 χρόνια η εφηβική εγκληματικότητα στις Ηνωμένες Πολιτείες έχει πάρει τις διαστάσεις επιδημίας. Έχουν προηγηθεί την προηγούμενη τριακονταετία μια σειρά ταινίες σαν το «Natural Born Killers», «Kids», «Doom Generation» και μια σειρά βίντεο γκέιμς με κύριο σκοπό να σκοτώσεις σε λίγο χρόνο όσους περισσότερους μπορείς… Αυτός ο συνεχής βομβαρδισμός με σκηνές βίας στις οποίες συχνά ο ανήλικος λαμβάνει μέρος, έστω και εικονικά, άνοιξαν το δρόμο σε δεκάδες παιδιά από το Άρκανσο μέχρι το Λίτλετον του Κολοράντο να πάρουν τα όπλα, που αποδικνύεται ότι δεν ήταν εύκολο να βρουν στις ντουλάπες των γονιών τους. Παράλληλα το διαδίκτυο έφτασε πια σε όλα τα σπίτια και έκανε δημοφιλείς δεκάδες διευθύνσεις με ακροδεξιές οργανώσεις, ακόμα και με ναζιστική υποδομή που καλούν τους νέους της Αμερικής σε ένοπλη εξέγερση. Η συγκλονιστική ταινία «Μαθήματα Αμερικάνικης Ιστορίας» περιγράφει την πορεία ενός εφήβου μέσα από μια τέτοια οργάνωση στο μίσος και τη φυλακή. Εκατοντάδες δίσκοι, βιντεοπαιχνίδια, κόμικ, αποτελούν τα νέα ευαγγέλια των συμμοριών, που αν δέκα χρόνια πριν στα γκέτο είχαν απλά αντιρατσιστική μορφή εξέγερσης καταπιεσμένων μαύρων που έκλεβαν από τα πόδια άλλων νεαρών πανάκριβα αθλητικά παπούτσια, σήμερα μοιάζουν εντελώς διαφορετικές. Η περιβόητη συμμορία με τις καπαρντίνες και άλλες πεντακόσιες πενήντα τουλάχιστον μεγάλες οργανωμένες συμμορίες εφήβων που έδρασαν στην Αμερική την περασμένη δεκαετία στρατολογούσαν τα μέλη τους ανάμεσα σε γόνους καλών οικογενειών.

Η ελληνική εμπειρία

Αν η Αμερική είναι ένας μακρινός πλανήτης και το Κονέκτικατ μοιάζει άλλη γη, στα καθ’ υμάς ανάλογα φαινόμενα περιορίζονται τύποις σε περιπτώσεις σαν την Χρυσή Αυγή, το μπούλινγκ που είναι η νέα παρενόχληση από το διαδίκτυο μέχρι τις συμμορίες ανηλίκων στις γειτονιές που αρπάζουν κινητά και χαρτζιλίκια. Η παραβατικότητα ανηλίκων αυξάνεται και στην Ελλάδα, χρόνο με το χρόνο. Ο ερχομός νέων πληθυσμιακών στρωμάτων από τα μεταναστευτικά κύματα που πλημμύρισαν τη χώρα, έφερε όπως ήταν αναμενόμενο αρκετό κόσμο στη δύσκολη διαδικασία της προσαρμογής σε νέα δεδομένα, πολλές φορές δυσβάστακτα με αποτέλεσμα αν οδηγηθούν στην περιθωριοποίηση. Η κρίση και η εξαθλίωση πολλών οικογενειών συμβάλλει επίσης στην νεανική εγκληματικότητα. Περιστατικά βίας ανάμεσα σε εφήβους μέσα σε σχολεία καταγράφονται αρκετά τα τελευταία χρόνια, ευτυχώς όμως χωρίς να παρατηρούνται φαινόμενα συγκρότησης οργανωμένων συμμοριών, σαν και αυτές που υπάρχουν στο εξωτερικό. Εδώ μιλάμε για μεμονωμένα επεισόδια, ομάδων που δεν διαθέτουν χαρακτηριστικά συμμορίας, αρχηγό, δομή, κώδικα επικοινωνίας και ομοιόμορφο ντύσιμο. Η μόνη κοινή συνισταμένη με τις συμμορίες του εξωτερικού είναι η δράση στα όρια γειτονιάς, περιοχής δηλαδή, όπως συμβαίνει σε γειτονιές της Αθήνας, όπου παιδιά από διαφορετικές γειτονιές συγκρούονται. Σύμφωνα με πρόσφατη έρευνα η Θεσσαλονίκη βρίσκεται σε πλεονεκτική θέση, αλλά και με συντριπτικό ποσοστό σε μαθητές που απαντούν θετικά στο αν στο σχολείο τους υπάρχουν περιστατικά βίας. Τα περιστατικά δείχνουν να μειώνονται όσο απομακρυνόμαστε από τα αστικά κέντρα προς την επαρχία.

Υπάρχει, βέβαια, μια τεράστια διαφορά ανάμεσα στην χώρα μας και τις υπόλοιπες χώρες του δυτικού κόσμου. Στην Αμερική, στην Αγγλία, στη Γαλλία, αλλά και σε άλλα κράτη, είναι σύνηθες το φαινόμενο ανήλικοι, ακόμα και παιδιά κάτω των δέκα ετών, να οδηγούνται σε αποτρόπαια εγκλήματα. Όπως το 1993, όταν τρία ανήλικα παιδιά από 8 έως 10 ετών ξυλοκόπησαν έναν άστεγο ρακοσυλλέκτη με ξύλινο αντικείμενο και στη συνέχεια έσυραν το πτώμα του σε φρεάτιο όπου και το ανακάλυψε η αστυνομία. Την ίδια χρονιά στην Αγγλία δύο παιδιά 10 και 11 ετών απήγαγαν τον δίχρονο Τζέημς Μπάλτζερ και κατόπιν τον σκότωσαν. Στις 20 Απριλίου 1999, δύο ανήλικοι μαθητές οπλισμένοι με τουφέκια πυροβολούν και σκοτώνουν 12 συμμαθητές τους και έναν δάσκαλο στο λύκειο Κόλουμπαϊν στην αμερικανική πολιτεία του Κολοράντο. Οι δύο ανήλικοι δράστες στη συνέχεια αυτοκτονούν. Στις 26 Απριλίου 2002, στην Ερφούρτη της Γερμανίας, ένας 19χρονος, ο οποίος είχε αποβληθεί από το γυμνάσιο Γκούτενμπεργκ πηγαίνει στο σχολείο και σκοτώνει 12 καθηγητές, δύο μαθητές, τον γραμματέα του σχολικού ιδρύματος και έναν αστυνομικό, και μετά αυτοκτονεί. Στις 11 Μαρτίου 2009, ένας 17χρονος πρώην μαθητής πυροβολεί και σκοτώνει εννέα μαθητές και έναν δάσκαλο σε σχολείο στο Βίνεντεν, στη νότια Γερμανία. Και φτάνουμε στο σήμερα, στις 14 Δεκεμβρίου 2012, που  είκοσι μαθητές δημοτικού και επτά ενήλικες δολοφονούνται από έναν οπλισμένο 20χρονο σε σχολείο στο Νιουτάουν του Κονέκτικατ. Ο δράστης αυτοκτονεί αμέσως μετά. Και αυτά είναι μόνο τα σημαντικότερα από τα πλήθος μικρότερης διάστασης εγκλήματα εντός των σχολείων.

Στην Ελλάδα τέτοια περιστατικά- τουλάχιστον έως την στιγμή που μιλάμε- είναι σπάνια. Στην υπόλοιπη Ευρώπη, όμως, πλέον οι στατιστικές αποδίδουν σε άτομα νεαρής ηλικίας το 50-70% του συνόλου των διαπραχθεισών παράνομων πράξεων και το 60-85% των σοβαρών εγκλημάτων που συνδέονται μάλιστα με άσκηση βίας.

Το τέλος της αθωότητας έρχεται πια πολύ νωρίς στον πλανήτη γη. Και είναι στις πιο πολλές περιπτώσεις μακάβριο.