Η διάλυση του δικτύου υπηρεσιών απεξάρτησης στην Ελλάδα και η άγαρμπη ενηλικίωση του ΟΚΑΝΑ σε ΕΟΠΑΕ

Λέξεις: Στέλιος Γκιουζέπας

Η 26^η Ιούνη αποτελούσε κάθε χρόνο μια μέρα γιορτής των προγραμμάτων απεξάρτησης και επικοινωνίας τους με τις τοπικές κοινωνίες στις οποίες ανδρώθηκαν και άνθισαν. Μέλη, γονείς, προσωπικό δήλωναν κάθε χρόνο στην τοπική κοινωνία τον αγώνα τους για αλλαγή, για εξέλιξη, για βελτίωση.

Η φετινή 26^η Ιούνη υπήρξε αντιθέτως μια μέρα αγωνίας, προβληματισμού για τους ανθρώπους του πεδίου, τους ωφελούμενους, τους γονείς, τους εργαζόμενους.

Παρά τις διαβεβαιώσεις του αρμόδιου υφυπουργού κ. Βαρτζόπουλου και του προσωρινού Προέδρου του ΕΟΠΑΕ κ. Θεοχάρη πως «όλες οι θεραπευτικές μονάδες, κοινότητες, προγράμματα και υπηρεσίες συνεχίζουν να λειτουργούν με την ίδια ακριβώς σύνθεση και διεπιστημονική προσέγγιση» (https://www.news247.gr/ellada/apantisi-tou-eopae-sto-reportaz-tou-news-24-7-gia-tis-domes-apexartisis/ 25/5/25) σήμερα το πεδίο των υπηρεσιών απεξάρτησης αλλάζει ριζικά, δημιουργώντας αγωνία και ερωτήματα στους ωφελούμενους, γονείς, εργαζόμενους για τη «νέα εποχή».

Μια σύντομη παράθεση κρίσιμων χρονικών στιγμών αποδεικνύει δυστυχώς ότι η πολιτεία κινείται μεθοδικά και συντεταγμένα στη διάλυση του μέχρι σήμερα δικτύου υπηρεσιών απεξάρτησης :

• 31/7/2024 ψηφίζεται ο νόμος 5129/2024. Με το άρθρο 29 όλα τα προγράμματα απεξάρτησης εντάσσονται στον Εθνικό Οργανισμό Πρόληψης και Αντιμετώπισης Εξαρτήσεων (ΕΟΠΑΕ)
• 1/2/2025 ξεκινάει η εφαρμογή του Νόμου 5129/2024
• 28/3/2025 με το αρ. πρωτ. 1026/28-3-2025 έγγραφο του ΕΟΠΑΕ με θέμα “Διάρθρωση των Διευθύνσεων του Τομέα Θεραπείας σε Τμήματα” πραγματοποιείται διάρθρωση των θεραπευτικών υπηρεσιών
• 17/6/2025 με το αρ. πρωτ. 3643/17-6-25 έγγραφο του ΕΟΠΑΕ με θέμα «Τοποθέτηση προσωπικού στα Τμήματα των Διευθύνσεων του Τομέα Θεραπείας» πραγματοποιούνται σωρεία μετακινήσεων των εργαζόμενων του πεδίου με άγνωστα τα κριτήρια της διαδικασίας αυτής

Σας καλώ όμως να ξαναδιαβάσουμε προσεκτικά τις παραπάνω χρονικές στιγμές με την προσωπική ματιά του γράφοντος:

• Στις 31/7/2024 με το τρικ της ένταξης (και όχι κατάργησης όπως αρχικά προβλέπονταν) όλων των προγραμμάτων απεξάρτησης κάτω από μια διοικητική ομπρέλα, αυτή του ΕΟΠΑΕ, η κυβέρνηση προσπερνά τις αντιδράσεις των ανθρώπων του πεδίου της απεξάρτησης και των κομμάτων της αντιπολίτευσης και ψηφίζει τον Νόμο 5129
• Την 1/2/2025 ορθώνει ένα τεχνητό φράκτη και σύνορο ανάμεσα στις υπηρεσίες ψυχικής υγείας και της απεξάρτησης ειδικά στους χώρους του Ψυχιατρικού Νοσοκομείου Αττικής και Θεσσαλονίκης, παρά τα διεθνή και εγχώρια δεδομένα της αύξησης των περιστατικών διπλής διάγνωσης (ανθρώπων που κάνουν χρήση ουσιών και αντιμετωπίζουν σοβαρές ψυχικές διαταραχές)
• Στις 28/3/25 καταργεί μέσω της διάρθρωση όλους τους φορείς απεξάρτησης μιλώντας για πρώην ΟΚΑΝΑ, πρώην ΚΕΘΕΑ, πρώην 18ΑΝΩ, πρώην ΑΡΓΩ κ.ο.κ
• Τέλος, στις 17/6/25 διακόπτει απότομα σωρεία θεραπευτικών σχέσεων ωφελούμενων και προσωπικού, καταπατώντας κάθε θεραπευτική διαδικασία και πρωτόκολλο

Διαβάζοντας προσεκτικά τις δύο τελευταίες αποφάσεις προκύπτει όμως και ένα άλλο σημαντικό στοιχείο. Αυτό που πραγματικά συντελείται στο πεδίο είναι η συρρίκνωση και η διάλυση των προγραμμάτων  ψυχοκοινωνικών παρεμβάσεων, αυτών που οι ωφελούμενοί μας ονόμαζαν «στεγνά» προγράμματα απεξάρτησης (ΚΕΘΕΑ, 18ΑΝΩ, ΑΡΓΩ, ΔΙΑΠΛΟΥ) και ταυτόχρονα επιχειρείται η άγαρμπη ενηλικίωση του πρώην ΟΚΑΝΑ και η μεταμόρφωσή του σε ΕΟΠΑΕ. Η θέση αυτή θεμελιώνεται τόσο από την επιλογή του τρόπου διοίκηση του νέου οργανισμού, διοίκηση εξ Αθηνών με ένα αυταρχικό, αυστηρά ιεραρχικό και ιατροκεντρικό μοντέλο, όσο και μέσω της ενίσχυσης με προσωπικό των υπηρεσιών του πρώην ΟΚΑΝΑ και της αποδυνάμωσης έως και κατάργησης των υπηρεσιών των ψυχοκοινωνικών προγραμμάτων (ΚΕΘΕΑ, 18ΑΝΩ, ΑΡΓΩ, ΔΙΑΠΛΟΥ).

Ο αναγνώστης πολύ εύστοχα μπορεί να αναρωτηθεί: «Μα γιατί αυτές οι αλλαγές να θεωρηθούν κακές;»

Η απάντηση στο παραπάνω ερώτημα προκύπτει από διεθνή και ελληνικά επιστημονικά δεδομένα. Είναι κοινά αποδεκτό στη διεθνή επιστημονική κοινότητα ότι το προφίλ του χρήστη αλλάζει, όπως αλλάζουν και οι επιλογές στην κύρια ουσία χρήσης. Εκεί που κάποιες δεκαετίες πίσω κυριαρχούσε η εξάρτηση από οπιούχα και ηρωίνη, γεγονός που κατέστησε  επιβεβλημένη την ανάπτυξη υπηρεσιών μείωσης της βλάβης και υποκατάστασης, σήμερα έχουμε σημαντική αύξηση άλλων ουσιών (κάνναβης, κοκαΐνης, αμφεταμινών κ.α.) και συμπεριφορών (τζόγου, εξάρτηση από οθόνες κ.α.). Ουσιών και συμπεριφορών που οι υπηρεσίες υποκατάστασης, που εμείς σήμερα ενισχύουμε, αδυνατούν να παρέμβουν καθώς απευθύνονται μόνο σε ανθρώπους που κάνουν χρήση οπιούχων. Αντίθετα η διεθνής επιστημονική κοινότητα αναζητά εναγωνίως την επιστροφή σε ψυχοκοινωνικού τύπου υπηρεσίες απεξάρτησης, όπως αυτές που οι κυβερνώντες και οι συν αυτών διοικούντες τον ΕΟΠΑΕ σήμερα διαλύουν στην χώρα μας. Εστιάζοντας στον ελληνικό χώρο, η ταυτόχρονη σχεδόν συνύπαρξη τριών κρίσεων, της οικονομικής, της μεταναστευτικής και της υγειονομικής κρίσης αποσάρθρωσε κάθε συνεκτικό οικογενειακό και κοινωνικό ιστό στην χώρα μας. Απότοκα αυτής της συναστρίας κρίσεων η κατάχρηση ψυχτρόπων ουσιών και ψυχοφαρμάκων, η νεανική παραβατικότητα, η αποξένωση και η (προσωπική και κοινωνική) απάθεια, η αύξηση της ψυχικής ευαλωτότητας. Τα απότοκα αυτά είναι στην ουσία κάποιοι από τους αιτιολογικούς παράγοντες εγκαθίδρυσης της εξάρτησης σε ένα πρόσωπο. Παράγοντες που η κυρίαρχη ιατροκεντρική λογική του ΕΟΠΑΕ αδυνατεί να αντιληφθεί, να αξιολογήσει ως σημαντικούς και άρα να αντιμετωπίσει/θεραπεύσει σε αντίθεση με τα προγράμματα ψυχοκοινωνικής αποκατάστασης που ξεπήδησαν και λειτούργησαν απαντώντας σε αυτές τις ανάγκες.

Σειρά νέων ερωτήσεων μπορεί να προκύψουν στον αναγνώστη μετά την παράθεση των εθνικών και διεθνών επιστημονικών δεδομένων. «Μα δεν είναι σε γνώση των ανθρώπων του οργανισμού, διοικούντων και επιστημόνων, αυτά τα δεδομένα; Κι αν είναι, γιατί επιχειρείται αυτή η αλλαγή;».

Για να απαντήσουμε σε αυτά τα ερωτήματα χρειάζεται να κάνουμε ένα βήμα πίσω και να δούμε τη συνολική εικόνα του πεδίου. Στη συνολική αποτίμηση του πεδίου μας βοηθά το βίντεο που ανήρτησε ο Υπουργός Υγείας στις 12/6/25. Ένα βίντεο στο οποίο διαφημίζει την ίδρυση της πρώτης αδειοδοτημένης ιδιωτικής κλινικής απεξάρτησης στην Ελλάδα.

Εκτίμηση του γράφοντος είναι πως όσο ξηλώνουν τις δημόσιες, δωρεάν, ποιοτικές και αποτελεσματικές υπηρεσίες απεξάρτησης στην Ελλάδα, τόσο θα υφαίνουν το νήμα των ιδιωτικών πρωτοβουλιών.

Κλείνοντας τη σημερινή μου παρέμβαση στην πάντα φιλόξενη Παράλλαξη παραθέτω απόσπασμα από ένα άρθρο μου στις 11/7/2024, ένα χρόνο πριν που γράφτηκε ακριβώς προ της ψήφισης του νόμου 5129/2024 (https://alterthess.gr/therapeyontas-ton-psychiko-pono-me-dimosionomikes-logikes-kai-oikonomotechnika-kritiria/?fbclid=IwY2xjawLEqglleHRuA2FlbQIxMQBicmlkETBmRkFudXdSZ25TSkNhdHNnAR6KW6VpO1yzQzW5gvcIUiq15JIyHQ839siuvFigDQyC3hRxGQRgr9_PyXU5sA_aem_849YLcQ72lu1U0M8anVJgw)

Σήμερα, στην μετανεοτερική εποχή, το επικρατούν πολιτικοοικονομικό δόγμα και αφήγημα, ο νεοφιλελευθερισμός, επιτάσσει σφιχτή δημοσιονομική πολιτική και αυστηρά οικονομοτεχνικά κριτήρια (για τους πολλούς) με στόχο την εξοικονόμηση πόρων, αλλά κυρίως την παραγωγή κέρδους (για τους λίγους). Η σωματική υγεία προ πολλού έχει μπει στον χορό, δε θα μπορούσε να ξεφύγει από τις επιταγές του δόγματος και η ψυχική. Πολλώ δε μάλλον, όταν στην ψυχική υγεία και την απεξάρτηση έχουμε να κάνουμε με χρόνιες, επιμένουσες και συνήθως δυσεπίλυτες κλινικές εικόνες. Το νέο δόγμα λέει πως ο ανθρώπινος πόνος προκαλεί κέρδος, ο χρόνιος, επιμένων και συνήθως δυσεπίλυτος ψυχικός πόνος, εικάζω ότι προκαλεί πολλαπλάσιο. Κανείς δεν μπορεί κατά τη γνώμη μου να αμφισβητήσει ότι το νομοθέτημα αυτό οργανώνει άπταιστα τη διαδρομή του.

Φοβάμαι πως σήμερα δε θα άλλαζα ούτε ένα σημείο στίξης από το απόσπασμα.

Φοβάμαι πως το μέλλον της αντιμετώπισης της εξάρτησης προβλέπεται ζοφερό…

*Ο Στέλιος Γκιουζέπας είναι Κλινικός Ψυχολόγος πρώην Επιστημονικάς Υπεύθυνος του Προγράμματος Απεξάρτησης ΑΡΓΩ