Η Δυτική Μακεδονία να μην γίνει παράδειγμα προς αποφυγή

Λέξεις: Λευτέρης Ιωαννίδης*

Τον Οκτώβρη του 2019 λίγους μήνες μετά τις εκλογές, ο Πρωθυπουργός Κυριάκος Μητσοτάκης από το βήμα της Γενικής Συνέλευσης του ΟΗΕ, ανακοίνωσε την απολιγνιτοποίηση της χώρας μέχρι το 2028, αν και ως υποψήφιος Πρωθυπουργός απέκρυψε από τους πολίτες την πρόθεσή του αυτή και δεν μίλησε πουθενά για τα σχέδιά του, ακόμη και στους ίδιους του υπουργούς όταν αυτοί ανέλαβαν καθήκοντα.

Η παραπάνω ανακοίνωση ενεργοποίησε την διαδικασία για την διαμόρφωση ενός μηχανισμού για την προσαρμογή της Δυτικής Μακεδονίας στα νέα δεδομένα και στην μετά-λιγνίτη εποχή. Σε μια περιοχή που το παραγωγικό της μοντέλο ήταν βαθιά εξαρτώμενο από την λιγνιτική και εξορυκτική δραστηριότητα, το εγχείρημα αυτό ήταν ιδιαίτερα δύσκολο και πολύ σύνθετο.

Σχεδόν ταυτόχρονα, μπήκε στον δημόσιο διάλογο ο όρος «βίαιη απολιγνιτοποίηση» για να περιγράψει εμφατικά την αιφνίδια (;) διακοπή της λιγνιτικής δραστηριότητας. Με μια ψύχραιμη, όμως, ματιά και βασισμένη σε αριθμούς και στοιχεία, θα έλεγε κανείς πως ο σωστότερος όρος θα ήταν «βίαιη προσαρμογή» στην πραγματικότητα και όχι απολιγνιτοποίηση.

Για πάρα πολλά χρόνια όλα τα κόμματα (κοινοβουλευτικά και εξωκοινοβουλευτικά) «επένδυσαν» στον εύκολο και λαϊκίστικο δρόμο του σεναρίου περί «συνέχισης της λιγνιτικής δραστηριότητας» σχεδόν… επ’ άπειρον, αγνοώντας τις εθνικές, ευρωπαϊκές και παγκόσμιες εξελίξεις για την κλιματικής αλλαγής και κλιματική κρίση που οδηγούσαν τον λιγνίτη στο περιθώριο. Χαρακτηριστικό παράδειγμα αυτής της πολιτικής μυωπίας, είναι η επένδυση της νέας λιγνιτικής μονάδας της ΔΕΗ «Πτολεμαΐδα 5» που υποστηρίχθηκε από όλα σχεδόν τα κόμματα και σήμερα μπορεί να χαρακτηριστεί ως ένα διακομματικός λάθος που κόστισε στο ελληνικό δημόσιο σχεδόν 2 δις€. Οι ευθύνες των Κυβερνήσεων και των κομμάτων που υποστήριξαν αυτή την επιλογή και έφεραν την Δυτική Μακεδονία στο αδιέξοδο, είναι τεράστιες.

Παρόλα αυτά, το 2019 δρομολογήθηκε, αυτό που θα έπρεπε να είχε γίνει χρόνια πριν, ένα ολοκληρωμένο στρατηγικό σχέδιο για την παραγωγική και κοινωνική μετάβαση στην Δυτική Μακεδονία. Αξίζει να καταγραφεί πως μόνο ο χώρος της πολιτικής και κοινωνικής Οικολογίας επί χρόνια μιλούσε για το τέλος του λιγνίτη, προτείνοντας ταυτόχρονη εφαρμογή πολιτικών για την παραγωγική διαφοροποίηση της περιοχής. Μάλιστα, κατά την περίοδο 2014 -2019 ως Δήμαρχος Κοζάνης, όταν υποστήριξα την ανάγκη της μετάβασης της περιοχής μακριά από τα ορυκτά καύσιμα και αμφισβήτησα την βιωσιμότητα της «Πτολεμαϊδας 5» υπέστην έντονη κριτική από όλο σχεδόν το πολιτικό φάσμα.

Λίγους μήνες μετά την ανακοίνωση του Κυριάκου Μητσοτάκη, ακολούθησε η ανακοίνωση από την Κομισιόν της Ευρωπαϊκής Πράσινης Συμφωνίας που οδήγησε στην υιοθέτηση του Ευρωπαϊκού Ταμείου Δίκαιης Μετάβασης για τις περιφέρειες υπό μετάβαση σε όλη την Ευρώπη. Η αξιοποίηση των 1,6 δις € για τις ελληνικές υπό μετάβαση περιφέρειες (περίπου 1 δις € για τη Δυτική Μακεδονία) αποτέλεσαν μια μοναδική ευκαιρία για μια βιώσιμη αλλαγή.

Σήμερα, σχεδόν 3,5 χρόνια μετά, τα πράγματα δεν εξελίσσονται όπως θα έπρεπε αφού: • Απουσιάζουν επενδύσεις που θα δημιουργούσαν θέσεις εργασίας στην περιοχή. Οι συχνές επισκέψεις κυβερνητικών στελεχών στην περιοχή που εξαγγέλλουν επενδύσεις που συνεχώς μετατίθενται για το μέλλον, αρχίζουν και καθιστούν όλη την εξέλιξη εντελώς γραφική!

• Η αποκατάσταση των 250 χιλ. στρεμμάτων των ορυχείων και των σταθμών παραγωγής καθυστερούν χαρακτηριστικά. Η ΔΕΗ αξιοποιεί τα φιλέτα προκειμένου να κατασκευάσει Φωτοβολταϊκά Πάρκα άνω των 2 GW, ενώ οι αναπτυξιακές ανάγκες τις περιοχές έρχονται σε δεύτερη μοίρα.

• Η υλοποίηση του Ταμείου Δίκαιης Μετάβασης κινείται σε μια εντελώς διεκπαιρεωτική διαδικασία, με στόχο μόνο την απορροφητικότητα κονδυλίων και ολοκλήρωση παραδοτέων και όχι στον δρόμο της αποτελεσματικότητας και ουσιαστικής προσφοράς στην κοινωνία. Χαρακτηριστικό το παράδειγμα των πόρων για την «επανακατάρτιση» των εργαζομένων μέσω τηλεδιάσκεψης από Κέντρα Δια Βίου Μάθησης μέσω Αθηνών, που οδηγείται σε φιάσκο εκατοντάδων εκατομμυρίων.

• Κόντρα στην παγκόσμια και ευρωπαϊκή εμπειρία, διαμορφώθηκε ένα σύστημα διακυβέρνησης καθαρά Αθηνοκεντρικό (προσέγγιση TOP-DOWN), με τους φορείς και την κοινωνία αμέτοχους. Η Μετάβαση αποτελεί μια μείζονα κοινωνική αλλαγή, και προϋποθέτει ουσιαστική συμμετοχικότητα.

• Χάνεται η ευκαιρία για μια πραγματική ενεργειακή δημοκρατία, με ουσιαστική συμμετοχή πολιτών, τοπικών επιχειρήσεων και ενεργειακών κοινοτήτων στην εξελισσόμενη ενεργειακή μετάβαση. Οι τεράστιές επενδύσεις ΑΠΕ στην περιοχή γίνονται από λίγους για… λίγους.

• Η κυβέρνηση έχει επενδύσει, κατά προτεραιότητα, σε μεγάλες επενδύσεις (που δεν έρχονται) για την δημιουργία νέων θέσεων εργασίας, ενώ θα έπρεπε να υπάρχει ολοκληρωμένο σχέδιο για την στήριξη των τοπικών επιχειρηματικών δυνάμεων, επενδύοντας στην ενίσχυση της ανταγωνιστικότητας τους, στην καινοτομία και στις νέες τεχνολογίες. • Δεν υπάρχει κανένα σχέδιο για την ενίσχυση του πρωτογενή τομέα.

Η εξέλιξη αυτή των πραγμάτων οδηγεί σε σοβαρή πιθανότητα, να αποτελέσει η Δυτική Μακεδονία το παράδειγμα της χαμένης ευκαιρίας και όχι του success story που προσπαθεί, ανεπιτυχώς, να παρουσιαστεί από την Κυβέρνηση. Αν μη τι άλλο απαιτούνται γενναίες αλλαγές στην κατεύθυνσή και την στρατηγική του σχεδίου Δίκαιης Μετάβασης που περιλαμβάνουν τις παραπάνω προτάσεις:

• Ριζική αλλαγή του συστήματος διακυβέρνησης. Εφαρμογή συμμετοχικών πολιτικών στην διαμόρφωση του σχεδίου μετάβασης αλλά και στην εφαρμογή. • Επαναπροσδιορισμός των μεγάλων επενδύσεων με προτεραιότητά στον σιδηρόδρομο που θα ενισχύσει την ανταγωνιστικότητα της περιοχής. • Σε συνεργασία με τα επιμελητήρια της περιοχής θα πρέπει να υπάρξει ενίσχυση της τοπικής επιχειρηματικότητας. • Συμμετοχή των νοικοκυριών και των τοπικών επιχειρήσεων σε έργα ΑΠΕ στην περιοχή, ενίσχυση των Ενεργειακών Κοινοτήτων. • Ουσιαστική στήριξη του Πανεπιστημίου Δυτικής Μακεδονίας με διδακτικό προσωπικό. • Αλλαγή του Νοσοκομειακού χάρτη της Δυτικής Μακεδονίας με στόχο, επιτέλους, να υπάρξει αναβάθμιση των παρεχόμενων υπηρεσιών στους πολίτες της περιοχής. Επιβάλλεται να ξεφύγουμε από έναν στείρο τοπικισμό που μας οδηγεί στην απαξίωση τα νοσοκομεία της περιοχής. • Επαναφορά στο 6% της κατανομής για τις λιγνιτικές περιοχής των εσόδων του Εθνικού Ταμείου Δίκαιης Μετάβασης που υιοθετήθηκε το 2018 και στην συνέχεια απαξιώθηκε με ευθύνη της παρούσας κυβέρνησης. • Στήριξη των τηλεθερμάνσεων της περιοχής με έργα ΑΠΕ για την παροχή θερμικής ισχύος και όχι ορυκτού αερίου όπως έχει αποφασιστεί.

Η Δυτική Μακεδονία με την εκμετάλλευση των φυσικών πόρων και την υποβάθμιση του περιβάλλοντος συνέβαλε στην μεταπολεμική ανάπτυξη της χώρας και στην εξέλιξη της. Σήμερα αντιμετωπίζει μια υπαρξιακή κρίση που πρέπει να μετατραπεί σε ευκαιρία για το παρόν και το μέλλον.

Για να αξιοποιηθεί η ευκαιρία θα πρέπει να ενεργοποιηθούν όλες οι κοινωνικές δυνάμεις της περιοχής. Η Μετάβαση έχει ήδη δρομολογηθεί εδώ και πολλά χρόνια, παραμένει όμως ζητούμενο να είναι δίκαιη και για τους πολίτες αυτής περιοχής.

*Ο Λευτέρης Ιωαννίδης διετέλεσε Δήμαρχος Κοζάνης την περίοδο 2014-2019. Είναι κάτοχος MBA και Πρόεδρος της Οικολογικής Κίνησης Κοζάνης.