Η Εκκλησία κάτω από τον δρόμο

Η μεταπολεμική ανοικοδόμηση επηρέασε σε σημαντικό βαθμό τη Θεσσαλονίκη, καθώς εκτός των πολλών νεοκλασσικών και όχι μόνο κτιρίων που κατεδαφίστηκαν για να ανεγερθούν πολυκατοικίες, το ίδιο συνέβη και σε αρχαιολογικούς χώρους και μνημεία που θάφτηκαν κάτω από τόνους μπετόν, με αποτέλεσμα να χαθεί ένα σημαντικό κομμάτι ιστορίας.

Κοντά στα παλαιά ανατολικά τείχη της πόλης, βρίσκεται η σημερινή Διεθνής Έκθεση Θεσσαλονίκης η οποία περικλείεται από τις οδούς Αγγελάκη στα δυτικά και Γ’Σεπτεμβρίου στα ανατολικά, και οι δύο καταλήγουν στη σημερινή Εγνατία οδό. Πολλοί σίγουρα θα έχουν απορήσει με την υψομετρική διαφορά που παρουσιάζουν οι δύο αυτές οδοί, αφού ενώ η Αγγελάκη έχει ομαλή κλίση και είναι κατασκευασμένη από άσφαλτο, απεναντίας η Γ’Σεπτεμβρίου διέρχεται πάνω από μια υπερυψωμένη γέφυρα.

Τι μπορεί να κρύβεται κάτω από αυτή τη γέφυρα, και ποιος μπορεί να ήταν ο λόγος που ανάγκασε τις αρχές πρίν περίπου 30 χρόνια να προχωρήσουν στην κατασκευή της; Η απάντηση στο ερώτημα είναι πως από κάτω βρίσκονται τα υπολείμματα μιας σπάνιας τρίκλιτης βασιλικής, που περικλείεται μάλιστα από μια σειρά καμαροσκεπών χριστιανικών τάφων, οι οποίοι φαίνεται να αποτελούσαν μέρος του ανατολικού παλαιοχριστιανικού νεκροταφείου της Θεσσαλονίκης.

Στις αρχές της δεκαετίας του ’80 κατά τη διάρκεια εργασιών για την κατασκευή της σημερινής Γ’Σεπτεμβρίου τα συνεργεία κατασκευής έφεραν στην επιφάνεια σωρεία ενδιαφερόντων ευρημάτων, που η μελέτη και ανάδειξη τους κατέστησε αναγκαία την κατασκευή μιας γέφυρας ώστε να διασωθούν αυτά τα σημαντικά ευρήματα. Καθώς η ιδιαιτερότητα τους συγκαταλέγεται στο ότι περιέχουν έναν από τους απ’τους ελάχιστους παλαιοχριστιανικούς ναούς που βρέθηκαν εκτός των τειχών της Βυζαντινής Θεσσαλονίκης, και η παρουσία του σε χώρο νεκροταφείου αποδίδεται στη λατρεία μαρτύρων.

Άλλωστε οι γνωστές στους περισσότερους από εμάς Βυζαντινές Εκκλησίες βρίσκονται εντός των τειχών της παλιάς Θεσσαλονίκης, και οι περισσότερες εκτός των τειχών χρονολογούνται σε νεότερες εποχές. Τα τείχη της πόλη προφύλαξαν τις εντός των τειχών εκκλησίες της πόλης, ενώ αυτές που βρισκόντουσαν στα εξωτερικά της πόλης καταστράφησαν ολοσχερώς από επιδρομείς τον 7ο αιώνα μ.Χ.

Για τον επισκέπτη που θα θελήσει να επισκεφθεί τον ιδιαίτερο αυτό αρχαιολογικό χώρο, η είσοδος του βρίσκεται στο στενό της δεξιάς πλευρά της Γ’Σεπτεμβρίου, και κατά σύμπτωση αυτός ο παλαιοχριστιανικός ναός βρίσκεται απέναντι από ένα νεότερο ναό της Θεσσαλονίκης, αυτού των αγίων Κωνσταντίνου και Ελένης.

*Πηγή: Μακροπούλου Δέσποινα: Ο παλαιοχριστιανικός ναός έξω από τα ανατολικά τείχη της Θεσσαλονίκης