Η εκκλησία της εικονοποιημένης γνώμης

Λέξεις: Ιωάννης Μπαξεβάνος

Στην εποχή της ψηφιακής εξέλιξης, η γλώσσα μας έχει υποστεί σημασιολογικές διολισθήσεις που θα μπορούσαν να θεωρηθούν συναρπαστικές, αν δεν ήταν τόσο επικίνδυνες. Η λέξη “νόημα,” που παλιά συμβόλιζε την επιστημονική και φιλοσοφική έννοια της “σημασίας”, έχει καταντήσει τώρα να σημαίνει “εικονοποιημένη γνώμη” μια αμφίβολη μείξη μεταξύ σέλφι και πολιτικής.

Στον κυβερνοχώρο, η νέα αυτή έννοια του “νοήματος” έχει μετατραπεί σχεδόν σε “εκκλησία”, με τους ψηφιακά πιστούς να προσκυνούν στις αγίες διαδικτυακές πλατφόρμες τους. “Καταγράψτε, ανεβάστε, μοιραστείτε, πολιτευθείτε!” είναι το θρησκευτικό τους πρόταγμα. Οι προτάσεις τους είναι οι selfies σε πολιτικές συγκεντρώσεις, οι οποίες πλέον αποδεικνύουν την πίστη τους στον ψηφιακό πολιτικό λόγο.

Στην προσπάθειά τους να εικονοποιήσουν τη γνώμη τους, οι ψηφιακοί πολιτικοί πρωτοπόροι διακηρύττουν ότι πρέπει να “βγάλουμε τα πάντα στη φόρα.” Τι μετράει η ιδιωτικότητα, όταν μπορείς να κοινοποιήσεις τη δική σου αντίληψη για τον κόσμο σε καθαρή και ευδιάκριτη εικόνα; Αυτή η αδυσώπητη εικονοποίηση, όμως, συχνά μπορεί να οδηγήσει σε ψευδείς αναπαραστάσεις και ανομολόγητες αντιλήψεις. Το περιεχόμενο ενδέχεται να αξιολογείται περισσότερο για την εμφάνισή του παρά για την ποιότητα της σκέψης.

Η συζήτηση συχνά περιορίζεται στην επιφανειακή επίδειξη απόψεων, ενώ ο ενδελεχής, ενημερωμένος διάλογος περιορίζεται. Έτσι, κυριαρχούν φωνές με ετοιμοπαράδοτα κηρύγματα επί παντός επιστητού βασισμένα σε μια μαξιμαλιστική συνθηματολογία που καθιστούν το καταπτοημένο κοινό ευχειραγώγητο. 

Η πολιτική συνδέεται με την αναπαράσταση του ιστορικού χρόνου ως απροσδιόριστη εικονοποίηση και αυτό σημαίνει ότι λειτουργεί σαν μια διαδικασία που χρησιμοποιείται για να δημιουργηθούν εικόνες και να επιβάλλονται ιδεολογίες χωρίς πραγματική βάση ή αξία. Σε αυτήν την προοπτική, μπορεί να υπονομεύεται η ειλικρίνεια και η αυθεντικότητα της πολιτικής δράσης. 

Ενδέχεται να σημαίνει ότι οι πολιτικοί και οι πολιτικές αποφάσεις παρουσιάζονται ως μια εικονική πραγματικότητα, η οποία εξυπηρετεί κυρίως το συμφέρον εκείνων που διαχειρίζονται αυτήν την αναπαράσταση. Επομένως, διαταράσσεται η σχέση υλικού – πραγματικού: πραγματικό είναι ό,τι συμβεί στην οθόνη δίχως την αισθητηριακή επιβεβαίωσή του. Διαμορφώνεται, λοιπόν, μια οπτική κουλτούρα που γιγαντώνεται ως αντι-σκέψη, ως μηχανισμός απώθησης του ουσιαστικού διαλόγου. 

Μπορεί να υπάρξει ρήξη με σοβαρή πολιτική σκέψη; Μπορεί να επέλθει μορατόριουμ στον πολιτικό λυρισμό και να προταθεί ο κριτικός ρεαλισμός; Χρειαζόμαστε ένα νέο μνημόνιο συνεργασίας για να υπάρξει αντίσταση σε επίπεδο νοοτροπίας. Και φυσικά τις λεπτομέρειες του νέου αυτού μνημονίου δεν μπορούμε να τις εμπιστευτούμε ούτε στον Τσακαλώτο ούτε στο ΠΑΜΕ. 

*Ο Ιωάννης Μπαξεβάνος είναι Φιλόλογος