Η ελευθερία του λόγου δεν είναι υποχρέωση, είναι καθήκον

Συντάκτης: Άρτεμις Παπακωστούλη

Οι φοιτητές του Μεταπτυχιακού Προγράμματος Σπουδών (ΜΠΣ) Επικοινωνία και Δημοσιογραφία του Ανοικτού Πανεπιστημίου Κύπρου (ΑΠΚΥ), συμμετέχουν στον εορτασμό της Παγκόσμιας Ημέρας για την Ελευθερία του Τύπου, που γίνεται από την UNESCO.

Με κείμενα, βίντεο, ρεπορτάζ, φωτογραφίες και γραφικά, ραδιοφωνικά και τηλεοπτικά σποτ, που διατίθενται σε εφημερίδες και μέσα ενημέρωσης στην Κύπρο και την Ελλάδα, καθώς και από το blog τους http://commediama.blogspot.gr και το Youtube του ΑΠΚΥ (oucedm), http://www.youtube.com/user/oucedm οι φοιτητές στέλνουν το δικό τους μήνυμα για την 3η Μαϊου.

Ελλάδα: ‘Βουτιά’ στην Ελευθερία του Τύπου

Η Ελλάδα, η κοιτίδα της Δημοκρατίας και των ανθρωπίνων Δικαιωμάτων, τα τελευταία χρόνια σημειώνει αρνητικά ρεκόρ στην ετήσια λίστα ελευθερίας του Τύπου, που έχουν θεσπίσει οι Δημοσιογράφοι Χωρίς Σύνορα (Reporters Without Borders, RWB). Από την 31η θέση το 2008 πέρασε το 2013 στην 84η, μαζί με το Τόγκο και το Κόσοβο. Η οικονομική κρίση και η κοινωνική βία, σε συνδυασμό με τις επιθέσεις κατά δημοσιογράφων και τις απόπειρες ελέγχου του Τύπου, έφεραν στο φως σημάδια ενός ακρωτηριασμένου δημοσιογραφικού λόγου μαρτυρώντας μια απαισιοδοξία για το μέλλον του δημοσιογραφικού επαγγέλματος.

Σύμφωνα με την έκθεση, η χώρα μας παρουσιάζει «δραματική πτώση» και μια «ιδιαίτερα ανησυχητική κατάσταση», με τους δημοσιογράφους της να μετατρέπονται «σε εξιλαστήρια θύματα μιας κρίσης που προσπαθούν να αναλύσουν». Παραδείγματα, ανάμεσα στα δεκάδες που θα μπορούσε να επισημάνει κάποιος είναι:

• Οι επαναλαμβανόμενες επιθέσεις των ΜΑΤ στον Πρόεδρο της Ένωσης Φωτορεπόρτερ Ελλάδας Μάριο Λώλο και τη φωτορεπόρτερ Τατιάνα Μπόλαρη
• Η επίθεση από άνδρα των ΜΑΤ με φωτοβολίδα κρότου κατά του δημοσιογράφου Μανώλη Κυπραίου, που είχε ως αποτέλεσμα να χάσει την ακοή του.
• Η δικαστική δίωξη του εκδότη Κώστα Βαξεβάνη που προκάλεσε σάλο αντιδράσεων και στο διεθνή Τύπο, π.χ. Guardian.
• Οι οργανωμένες επιθέσεις στις κατοικίες γνωστών δημοσιογράφων (Οικονομέα, Λιάρου κ.ά.).
• Το περιστατικό της απόλυσης των δημοσιογράφων Αρβανίτη και Κατσίμη από την ΕΡΤ, οι οποίοι είδαν την εκπομπή τους να κόβεται με αφορμή σχόλιό τους για τον Υπουργό Προστασίας του Πολίτη, κ.Δένδια.

Αυτά και άλλα πολλά φανερώνουν την προσπάθεια τρομοκράτησης και φίμωσης του Τύπου, μαζί και τις βαθύτατες ρωγμές στην ελληνική κοινωνία· επιβεβαιώνουν περίτρανα την έκθεση των RWB, η οποία περιέγραφε ήδη από το 2011 συνθήκες εργασίας απαράδεκτες για μια χώρα της Ευρωπαϊκής Ένωσης: «Είναι αδύνατο να δουλέψει κανείς χωρίς μάσκα αερίων και κράνος». Φέτος, αναφέρεται ξεκάθαρα σε Έλληνες δημοσιογράφους, οι οποίοι εργάζονται υπό το κράτος βίας. Παράλληλα όμως, και πέρα από αυτή «τη λαϊκή οργή και την βία των εξτρεμιστών και της αστυνομίας», αναφέρεται ότι «οι δημοσιογράφοι και φωτορεπόρτερ έχουν πλέον να αντιμετωπίσουν και τους εξαιρετικά βίαιους νέο-ναζί της Χρυσής Αυγής». Νέα εποχή, νέος κίνδυνος, νέα πρόκληση.

Ακόμα κι αν στην ίδια λίστα της έκθεσης συμπεριλαμβάνονται τόσο χώρες με δημοκρατικά καθεστώτα  όσο και χώρες που μαστίζονται από δικτατορίες (π.χ. Νότια Κορέα), η ισχύς της δημοκρατίας ωστόσο αναγνωρίζεται, αφού είναι αυτό το πολίτευμα που επιτρέπει την παραγωγή και δημοσίευση ειδήσεων, ή τουλάχιστον εξασφαλίζει την καλύτερη προστασία τους. «Σε δικτατορίες, οι πάροχοι ειδήσεων και οι οικογένειές τους εκτίθενται σε αδίστακτα αντίποινα», τόνισε ο γενικός γραμματέας των RWB Christophe Deloire, «ενώ στις δημοκρατίες αντιμετωπίζουν την οικονομική κρίση των μέσων ενημέρωσης και τις συγκρούσεις συμφερόντων. Αν και η κατάστασή τους δεν είναι πάντα συγκρίσιμη, θα πρέπει να αποτίσουμε φόρο τιμής σε όλους εκείνους που αντιστέκονται στην πίεση».

Και ίσως παράλληλα να πρέπει να αναλογιστούμε και για το είδος της δημοκρατίας που σήμερα πια έχουμε. Όπως επίσης, και γι΄αυτή την ποιότητα των ΜΜΕ. Αν και δεν αποτελεί κριτήριο μέτρησης για την συγκεκριμένη έκθεση, στην περίπτωση της Ελλάδας, ενδεχομένως να μπορούσε να αποτελέσει τουλάχιστον την αρχή μιας συζήτησης γύρω από το αν τα ελληνικά ΜΜΕ, μπορούν να δημιουργήσουν και να υποστηρίξουν μια ουσιαστική, ερευνητική, έντιμη, ανεξάρτητη, πολυφωνική δημοσιογραφία. Γιατί αν όχι, τότε το πρόβλημα βαθαίνει και απαιτεί λύσεις δυναμικές και άμεσες, προκειμένου την επόμενη χρονιά να μιλάμε, όχι μόνο για μια άλλη θέση της Ελλάδας στη λίστα των RWB, αλλά για μια άλλη κοινωνία, σαφώς πιο ελεύθερη.

Πώς γίνονται οι μετρήσεις;

Η ετήσια έκθεση των Δημοσιογράφων Χωρίς Σύνορα, βασίζεται στη συμπλήρωση ερωτηματολογίων που καταρτίζει η οργάνωση και την αποστέλει σε μη κυβερνητικές οργανώσεις, ανταποκριτές, δημοσιογράφους και ακτιβιστές ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Το ερωτηματολόγιο δεν εστιάζει στην παραβίαση ανθρωπίνων δικαιωμάτων γενικά, αλλά αφορά σε συγκεκριμένες παραβιάσεις στην ελευθερία της ενημέρωσης.

Συνυπολογίζονται ο βαθμός ελευθερίας που δημοσιογράφοι και δημοσιογραφικοί οργανισμοί έχουν σε κάθε χώρα, μαζί με την προσπάθεια που καταβάλλεται από τις αρχές της χώρας να σεβαστούν, αλλά και να εξασφαλίσουν τον σεβασμό απέναντι σε αυτή την ελευθερία.

Στα ερωτήματα περιλαμβάνονται:

• Ποσοτικά στοιχεία που αφορούν στον αριθμό επιθέσεων κάθε είδους κατά των δημοσιογράφων (συνελήφθησαν, φυλακίστηκαν, σκοτώθηκαν, απήχθησαν, εξορίστηκαν).
• Ερωτήσεις σχετικά με την αυτολογοκρισία δημοσιογράφων και ΜΜΕ.
• Ερωτήσεις για την την κυβερνητική εμπλοκή κατά την εκδοτική διαδικασία και τη συλλογή περιεχομένου.
• Ερωτήσεις για διαφάνεια στις κυβερνητικές αποφάσεις.

Μετά τη συλλογή των στοιχείων, γίνεται επεξεργασία τους από τους RWB, με τα ακόλουθα κριτήρια: πλουραλισμός των μέσων, ανεξαρτησία των μέσων,  περιβάλλον και αυτό-λογοκρισία, νομοθετικό πλαίσιο, διαφάνεια, υποδομή, το επίπεδο βίας που αντιμετωπίζουν δημοσιογράφοι (π.χ. όσο περισσότερο διάστημα ένας δημοσιογράφος είναι φυλακισμένος, τόσο περισσότερο αυτή η φυλάκιση ‘τιμωρεί’ τη χώρα που εξετάζεται.)