Η Έλλειψη Εκπαίδευσης στην Τεχνητή Νοημοσύνη στα Ελληνικά Πανεπιστήμια: Αιτίες και Προτάσεις Βελτίωσης

Λέξεις: Άγγελος Ροδαφηνός, Ελευθερία Χατζημιχαήλ / εικόνα: pexels

Γιατί τα πανεπιστήμια στην Ελλάδα δεν οργανώνουν εκπαίδευση για τους καθηγητές και τους φοιτητές όπως κάνει πλέον η δευτεροβάθμια και η πρωτοβάθμια εκπαίδευση;

Σύμφωνα με πρόσφατη έρευνα (Ροδαφηνός κ.α., 2025), οι πανεπιστημιακοί καθηγητές εκφράζουν την επιθυμία για εκπαίδευση και σαφείς κατευθυντήριες οδηγίες για αυτούς και για τους φοιτητές σχετικά με τη χρήση της Τεχνητής Νοημοσύνης (TN) στην ακαδημαϊκή κοινότητα.

Ωστόσο η οργανωμένη και συστηματική εκπαίδευση των Πανεπιστημιακών Καθηγητών, των μελών ΔΕΠ (Διδακτικό και Ερευνητικό Προσωπικό) δηλαδή των ελληνικών Πανεπιστημίων, και των φοιτητών, παραμένει ελλιπής, ιδιαίτερα σε σύγκριση με ό,τι συμβαίνει στην πρωτοβάθμια και δευτεροβάθμια εκπαίδευση, όπου πολλαπλά προγράμματα επιμόρφωσης λαμβάνουν χώρα, συχνά με πρωτοβουλία των ιδίων των εκπαιδευτικών.

Παράγοντες που συμβάλλουν στην έλλειψη οργανωμένης εκπαίδευσης

Η απουσία ενός συνεκτικού πλαισίου επιμόρφωσης στα Ελληνικά Πανεπιστήμια μπορεί να οφείλεται σε πολλούς λόγους:

1. Απουσία θεσμικής υποχρέωσης και κουλτούρας διαρκούς εκπαίδευσης. Στην πρωτοβάθμια και δευτεροβάθμια εκπαίδευση, η επιμόρφωση των εκπαιδευτικών είναι υποχρεωτική σε συγκεκριμένες περιπτώσεις (π.χ. εισαγωγική επιμόρφωση, προγράμματα του Ινστιτούτου Εκπαιδευτικής Πολιτικής). Στα πανεπιστήμια, όμως, δεν υπάρχει αντίστοιχη υποχρέωση. Η αντίληψη ότι οι πανεπιστημιακοί καθηγητές είναι ήδη ειδικοί στο αντικείμενό τους και δεν χρειάζονται επιμόρφωση στη διδακτική μεθοδολογία ή στη χρήση νέων τεχνολογιών είναι βαθιά ριζωμένη.

2. Έλλειψη θεσμικών κινήτρων και υποδομών. Τα ελληνικά πανεπιστήμια είτε δεν διαθέτουν οργανωμένες δομές για τη διαρκή εκπαίδευση των διδασκόντων, όπως τα “Κέντρα Διδασκαλίας και Μάθησης” (Teaching and Learning Centers) που λειτουργούν ευρέως σε πανεπιστήμια του εξωτερικού είτε όταν διαθέτουν, αυτά δεν είναι ούτε γνωστά ούτε δημοφιλή. Επιπλέον, δεν παρέχονται ουσιαστικά κίνητρα όπως μοριοδότηση, χρηματοδότηση ή σύνδεση με την επαγγελματική εξέλιξη, ώστε οι πανεπιστημιακοί να επενδύσουν στη συνεχή βελτίωση των διδακτικών τους δεξιοτήτων.

3. Έμφαση στην έρευνα αντί για τη διδασκαλία. Το ελληνικό πανεπιστημιακό σύστημα αξιολογεί τα μέλη ΔΕΠ κυρίως με βάση την ερευνητική τους δραστηριότητα (δημοσιεύσεις, ανταγωνιστικές χρηματοδοτήσεις κ.λπ.) και όχι τη διδακτική τους ικανότητα. Συνεπώς, οι πανεπιστημιακοί διδάσκοντες δεν έχουν ισχυρό κίνητρο να βελτιώσουν τις διδακτικές τους πρακτικές μέσω επιμόρφωσης. Η έλλειψη κινήτρων για τη βελτίωση της διδακτικής πρακτικής οδηγεί σε στασιμότητα και περιορισμένη προσαρμογή στις σύγχρονες εκπαιδευτικές ανάγκες.

4. Αντίσταση στην αλλαγή και περιορισμένη πίεση από τους φοιτητές. Σε πολλά διεθνή πανεπιστήμια, οι φοιτητές αξιολογούν τη διδασκαλία και η αξιολόγησή τους λαμβάνεται σοβαρά υπόψη στη διαμόρφωση των εκπαιδευτικών πρακτικών. Στην Ελλάδα, οι φοιτητές δεν θεωρούν σημαντικό να αξιολογήσουν τους διδάσκοντες, είτε γιατί πιστεύουν ότι δεν θα ληφθεί υπόψιν η αξιολόγησή τους είτε γιατί δεν έχουν τον απαιτούμενο χρόνο για τη συμπλήρωση των εκτενών ερωτηματολογίων που έχουν θεσπιστεί από τις εκάστοτε Μονάδες Διασφάλισης Ποιότητας (ΜΟ.ΔΙ.Π) των πανεπιστημίων. Συχνά δε, οι φοιτητικές αξιολογήσεις δεν χρησιμοποιούνται επαρκώς για ουσιαστικές αλλαγές στο διδακτικό έργο.

5. Έλλειψη οργανωμένης εκπαίδευσης και για τους φοιτητές. Η έλλειψη δομημένης εκπαίδευσης αφορά και τους φοιτητές. Για παράδειγμα, δεν υπάρχουν συστηματικά εργαστήρια ακαδημαϊκού γραπτού λόγου, εκπαίδευση στη χρήση εργαλείων έρευνας ή ανάπτυξη δεξιοτήτων κριτικής σκέψης και συνεργασίας. Σε πολλές περιπτώσεις, οι φοιτητές αναμένεται να αποκτήσουν αυτές τις δεξιότητες μόνοι τους. Η απουσία δομημένων εργαστηρίων ακαδημαϊκής γραφής και η έλλειψη εκπαίδευσης στη χρήση τεχνολογικών εργαλείων για μάθηση και έρευνα συντελούν στη δημιουργία ανισοτήτων στην εκπαιδευτική διαδικασία. Πώς επηρεάζει η έλλειψη οργανωμένης εκπαίδευσης των πανεπιστημιακών καθηγητών την ποιότητα της διδασκαλίας στα ελληνικά πανεπιστήμια;

Σύμφωνα με τον Αναπληρωτή Καθηγητή του ΑΠΘ Δρ Άγγελο Ροδαφηνό, η απουσία θεσμοθετημένης και συστηματικής εκπαίδευσης των πανεπιστημιακών διδασκόντων οδηγεί σε αναχρονιστικές διδακτικές πρακτικές, περιορίζοντας την ικανότητά τους να προσαρμοστούν στις σύγχρονες εκπαιδευτικές ανάγκες. Το έλλειμμα αυτό επηρεάζει άμεσα την ποιότητα της εκπαίδευσης των φοιτητών, δημιουργώντας ένα κενό μεταξύ των πανεπιστημιακών προγραμμάτων και των πραγματικών αναγκών της αγοράς εργασίας.

Παράλληλα με την ανάγκη εκπαίδευσης των πανεπιστημιακών διδασκόντων, είναι επιτακτική η επανεξέταση και προσαρμογή των προγραμμάτων σπουδών, των μεθόδων διδασκαλίας και των συστημάτων αξιολόγησης στα ελληνικά πανεπιστήμια. Αυτό περιλαμβάνει τον επανασχεδιασμό των προγραμμάτων σπουδών με στόχο τη σύνδεση της παρεχόμενης γνώσης με τις δεξιότητες που απαιτεί η σύγχρονη αγορά εργασίας, την ενσωμάτωση νέων τεχνολογιών στη διδασκαλία και την ανάπτυξη δεξιοτήτων, καθώς και την εφαρμογή αντικειμενικών συστημάτων αξιολόγησης του εκπαιδευτικού και ερευνητικού έργου. Ποιες πρωτοβουλίες θα μπορούσαν να ληφθούν για την ενίσχυση της εκπαίδευσης των πανεπιστημιακών καθηγητών στην Ελλάδα;

Όπως προτείνει η Αναπληρώτρια Καθηγήτρια του Πανεπιστημίου Ιωαννίνων, Δρ Ελευθερία Χατζημιχαήλ, μερικά από τα βήματα που μπορούν να βελτιώσουν την εκπαιδευτική διαδικασία περιλαμβάνουν τα παρακάτω:

1. Δημιουργία ή ενίσχυση όπου αυτά υπάρχουν, Κέντρων Διδασκαλίας και Μάθησης σε όλα τα πανεπιστήμια με σκοπό τη διαρκή υποστήριξη και εκπαίδευση των διδασκόντων σε νέες τεχνολογίες, όπως εργαλεία ΤΝ.

2. Εισαγωγή υποχρεωτικών προγραμμάτων επιμόρφωσης για νεοδιοριζόμενους καθηγητές. Όπως συμβαίνει σε πολλά διεθνή πανεπιστήμια, οι νέοι πανεπιστημιακοί διδάσκοντες θα πρέπει να παρακολουθούν υποχρεωτικά προγράμματα παιδαγωγικής κατάρτισης και τεχνολογικά υποστηριζόμενης μάθησης πριν ξεκινήσουν τη διδασκαλία τους. Τα προγράμματα αυτά μπορούν να περιλαμβάνουν μαθήματα για σύγχρονες διδακτικές μεθόδους, τη χρήση της ΤΝ στην εκπαίδευση και την ανάπτυξη εκπαιδευτικού υλικού.

3. Θεσμοθέτηση διαρκούς επαγγελματικής ανάπτυξης. Η διαρκής εκπαίδευση των καθηγητών μπορεί να γίνει υποχρεωτική κάθε 5-7 χρόνια μέσω πιστοποιημένων σεμιναρίων, προγραμμάτων επιμόρφωσης ή εξ αποστάσεως μαθημάτων (MOOCs). Αυτή η πρακτική ακολουθείται ήδη σε χώρες όπως η Φινλανδία και το Ηνωμένο Βασίλειο.

4. Ανάπτυξη διαδικτυακής πλατφόρμας εκπαίδευσης διδασκόντων. Η δημιουργία μιας εθνικής ή πανεπιστημιακής πλατφόρμας, όπου οι καθηγητές θα μπορούν να έχουν πρόσβαση σε εκπαιδευτικό υλικό, σεμινάρια και διαδραστικά εργαστήρια, θα διευκόλυνε τη συνεχή εκπαίδευση. Η πλατφόρμα θα μπορούσε να παρέχει δωρεάν πρόσβαση σε ψηφιακά εργαλεία ΤΝ, καλές πρακτικές διδασκαλίας και παραδείγματα εφαρμογής τεχνολογίας στην εκπαίδευση.

5. Συνεργασία με διεθνείς φορείς και πανεπιστήμια. Η σύναψη συνεργασιών με διεθνή πανεπιστήμια και η συμμετοχή των πανεπιστημιακών διδασκόντων σε προγράμματα ανταλλαγής (Erasmus+, Fulbright, κ.λπ.) θα μπορούσε να προσφέρει πολύτιμες εμπειρίες σε νέες διδακτικές προσεγγίσεις. Οι πανεπιστημιακοί θα έχουν την ευκαιρία να εκπαιδευτούν σε κορυφαία ιδρύματα του εξωτερικού και να εφαρμόσουν τις πρακτικές που θα αποκομίσουν.

6. Καθιέρωση βραβείων αριστείας στη διδασκαλία. Η δημιουργία θεσμοθετημένων βραβείων για τη διδασκαλία (Teaching Excellence Awards) θα μπορούσε να ενισχύσει το κύρος της πανεπιστημιακής διδασκαλίας και να αναδείξει τους ακαδημαϊκούς που επενδύουν στην εκπαιδευτική καινοτομία. Έχει υιοθετηθεί από ορισμένα ελληνικά Πανεπιστήμια, αλλά όχι από όλα. Αυτά τα βραβεία μπορούν να συνδέονται με πρόσθετα κίνητρα, όπως χρηματοδότηση για ερευνητικά ή εκπαιδευτικά προγράμματα.

7. Ανάπτυξη μοντέλων μεικτής μάθησης (blended learning) και καινοτόμων παιδαγωγικών προσεγγίσεων. Η ενσωμάτωση σύγχρονων διδακτικών πρακτικών, όπως το flipped classroom, η προσομοίωση και τα παιχνίδια μάθησης (gamification), θα μπορούσε να βελτιώσει τη διδασκαλία και να καταστήσει τα μαθήματα πιο διαδραστικά.

8. Αξιολόγηση της διδασκαλίας από τους φοιτητές σε συνδυασμό με ουσιαστική αξιοποίηση των αποτελεσμάτων και υποχρεωτική ενσωμάτωση ανατροφοδότησης για τη συνεχή βελτίωση των εκπαιδευτικών πρακτικών.

9. Κίνητρα για συνεχή εκπαίδευση των καθηγητών, όπως μοριοδότηση, βελτίωση επαγγελματικών προοπτικών και σύνδεση με χρηματοδοτήσεις. Οι πανεπιστημιακοί που εφαρμόζουν καινοτόμες εκπαιδευτικές πρακτικές ή δημιουργούν νέα ψηφιακά εργαλεία διδασκαλίας μπορούν να έχουν πρόσβαση σε ειδικές χρηματοδοτήσεις, ενισχύοντας έτσι τη δέσμευσή τους στη συνεχή εκπαίδευση. Η υιοθέτηση μιας θεσμικής κουλτούρας διαρκούς εκπαίδευσης στα ελληνικά πανεπιστήμια αποτελεί αναγκαιότητα για τη βελτίωση της ποιότητας της διδασκαλίας και της μαθησιακής εμπειρίας των φοιτητών.

Είναι καιρός τα ελληνικά πανεπιστήμια να επενδύσουν στην εκπαίδευση των διδασκόντων τους, προκειμένου να ανταποκριθούν στις προκλήσεις της σύγχρονης ψηφιακής εποχής και να προσφέρουν ποιοτική εκπαίδευση στους φοιτητές τους που θα ανταποκρίνεται στις ανάγκες του μέλλοντος.

Ο Δρ Άγγελος Ροδαφηνός είναι Αναπληρωτής Καθηγητής στο Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο και διδάσκει Νέες Τεχνολογίες. Σπούδασε και εργάστηκε σε 13 πανεπιστήμια στην Αμερική, Αυστραλία, Κύπρο και Ελλάδα. Books: Idiots are invincible, Prince to frog and vice versa, Λογική και Παραλογική Online courses: AI tools for work, AI tools in education, Stress management, Λογική και Παραλογική

Η Δρ Ελευθερία Χατζημιχαήλ είναι Αναπληρώτρια Καθηγήτρια Αιματολογίας στο Τμήμα Ιατρικής του Πανεπιστημίου Ιωαννίνων, με ερευνητικό ενδιαφέρον στην επιγενετική και την εξατομικευμένη ιατρική. Έχει μετεκπαιδευτεί στην Υπολογιστική Ιατρική (Computational Medicine) στο Thomas Jefferson University στις ΗΠΑ, είναι κύρια ερευνήτρια σε πολυάριθμες κλινικές μελέτες, ειδική Γραμματέας της Ελληνικής Αιματολογικής Εταιρίας και ενεργό μέλος επιστημονικών επιτροπών στον χώρο της Αιματολογίας.