Η εθνική μας περιπέτεια (;)

Ένα ζεστό καλοκαιρινό πρωινό στις 19 Ιουλίου του 1974, κι ενώ είχε προηγηθεί στις 15 του ίδιου μήνα το πραξικόπημα κατά του Μακαρίου με τις ευλογίες της δικτατορικής κυβέρνησης της Αθήνας, ξεκινούσε στην Κύπρο η  τουρκική επιχείρηση Αττίλας. Ένα από τα επακόλουθα, που αποτέλεσε βασικό κληροδότημα της μεταπολίτευσης, ήταν η ενίσχυση της αρνητικής ψυχολογίας απέναντι στη Δύση. Ήταν όμως η πρώτη φορά;

Αν και η Δύση βρίσκεται στην καρδιά της δημιουργίας της ελληνικής εθνικής ταυτότητας, όπως επισημαίνουν οι καθηγητές Θ. Βερέμης και Ι. Κολιόπουλος («Ελλάς, η σύγχρονη συνέχεια. Από το 1821 μέχρι σήμερα», εκδ. Καστανιώτη),  η αντιπαράθεση μαζί της αποτελεί ένα επαναλαμβανόμενο ιστορικό μοτίβο στους αιώνες. Η επίκληση του κινδύνου για της νοητή «ελληνική παράδοση», που είναι σύνολο ιδιαιτεροτήτων που αντιπαρατίθεται προς τον δυτικό ορθολογισμό, σύμφωνα με τους δύο διανοητές, αποτελεί μια θέση συντηρητική με «ριζοσπαστική αντήχηση» που αντίκειται στους φιλελεύθερους δημοκρατικούς θεσμούς. Έτσι λοιπόν, οι δεξιοί και αριστεροί αρνητές της φιλελεύθερης δημοκρατίας, αν και μετέχουν αναγκαστικά στο πολίτευμα, το αμφισβητούν ουσιαστικά με αναφορές στον ίδιο το λαό ως μιας οντότητας που μπορεί να στέκεται υπεράνω των νόμων και του Συντάγματος κολακεύοντας τον, ώστε να «αποτρέψουν εύλογα ερωτήματα για το ρόλο του και τη συμμετοχή του στις συνταγματικές εκτροπές και τις εθνικές συμφορές».

Στο θεατρικό έργο του Ι. Καμπανέλλη «Το μεγάλο μας τσίρκο» που διατρέχει την ελληνική ιστορία, συνοψίστηκε το δόγμα ότι «για όλα τα δεινά της Ελλάδας φταίνε οι ξένοι». Αυτή ακριβώς η προσέγγιση αποτέλεσε την μεταπολιτευτική ιδεολογική σημαία επιφυλάσσοντας ένα ρόλο σχεδόν μοιρολατρικό για τη χώρα και τον λαό της. Άβουλοι, εμπαιγμένοι και έρμαιο ηγεσιών κατώτερων των προσδοκιών, σύμφωνα με την προσέγγιση αυτή, οι Έλληνες βρέθηκαν να μεγαλουργούν στο ενδιάμεσο εθνικών συμφορών που ήταν ο κανόνας.

Παρόμοιες «φιλολαϊκές» προσεγγίσεις της ελληνικής ιστορίας χώρισαν σε περιόδους τον χρόνο ανάλογα με τον «δυνάστη»: Βαυαροκρατία, Αγγλοκρατία, Αμερικανοκρατία. Τα αρνητικά χαρακτηριστικά καθενός από τα παραπάνω παραδείγματα απομονώνονται αυθαίρετα και προβάλλονται πάντοτε απογυμνωμένα από όσα θετικά τα συνοδεύουν στοχεύοντας ακριβώς στην δαιμονοποίηση της Δύσης μέσω της αποσιωποίησης βασικών παραμέτρων. Για παράδειγμα, αφού ψέξουμε τους Βαυαρούς για την φυλάκιση του Κολοκοτρώνη ας σημειώσουμε ότι εκσυγχρόνισαν την άλλοτε οθωμανική επαρχία σε σύγχρονο ελληνικό κράτος μέσα από θεσμούς όπως η οργάνωση της διοίκησης, ο στρατός και η κωδικοποίηση της νομοθεσίας. Είναι επιπόλαιο να κριθεί από ένα περιστατικό μια ολόκληρη περίοδος.

Τα απλουστευτικά αυτά επιχειρήματα λειτούργησαν καταλυτικά στην ελληνική κοινή γνώμη. Ήδη μπολιασμένη με τις ανάλογες συνομωσιολογικές αντιλήψεις της μετεμφυλιακής δεξιάς προπαγάνδας περί διαρκούς κομμουνιστικού κινδύνου και «προδοσίας» της Κύπρου από τους δυτικούς αφού αντί της ένωσης με την Ελλάδα προκρίθηκε η ανεξαρτησία, η Ελλάδα μετά την πτώση της δικτατορίας εισήλθε σε περίοδο πολιτικής σταθερότητας μέχρι πρόσφατα, χωρίς ωστόσο να εξαλειφθούν παρόμοιες αντιλήψεις. Η πολιτική ορθότητα επέτασσε την αποδοκιμασία, τουλάχιστον επίσημα, από τα κυβερνητικά κόμματα. Υπήρξαν όμως φωνές τόσο εκεί όσο και στην αντιπολίτευση, δεξιά και αριστερή, που ποτέ δεν εγκατέλειψαν την φοβική αντιμετώπιση για όσα σύνθετα αδυνατούσαν απλώς να καταλάβουν.

Κι ερχόμαστε στο σήμερα. Μια οικονομική κρίση μαστίζει την χώρα εδώ και τρία χρόνια. Πολιτικοί απειλούνται με κρεμάλες και προπηλακίζονται, δίνονται ραντεβού στα “γουναράδικα”. Γερμανός διπλωμάτης λούζεται με καφέ και δέρνεται από συνδικαλιστές τους οποίους αργότερα αθωώνει το δικαστήριο (!). Απεγνωσμένος ο κόσμος αναζητά ευθύνες. Η ίδια η ΕΕ ψάχνεται αμήχανη και πειραματίζεται ενώ ολόκληρος ο νότος βυθίζεται στην αβεβαιότητα. Οι κυβερνώντες βρίσκονται στην κομματική προ-κρίσης νιρβάνα διορίζοντας τον κ. Παπουτσή, αντιπροσωπευτικό δείγμα του κομματικού κράτους, εκπρόσωπο της χώρας στην Παγκόσμια Τράπεζα. Ταυτόχρονα, κι εδώ είναι το χειρότερο, αδυνατούν να αντιπροτείνουν μια ολοκληρωμένη πρόταση εξόδου από την κρίση κι ένα πλάνο για το που θέλει να πάει η χώρα ενώ η αντιπολίτευση αρκείται στις καταγγελίες υιοθετώντας την πάγια τακτική των εκάστοτε αντιπολιτευομένων.  

Κι όμως, το γνωστό μοτίβο των υπεύθυνων για όλα ξένων είναι ακόμα μια φορά στο προσκήνιο. Αυτοί μας οδήγησαν στη χρεοκοπία κι όχι οι έλληνες πολιτικοί που ξόδευαν αφειδώς για να χαϊδέψουν την ελληνική κομματική πελατεία τους. Οι Γερμανοί ήταν υπεύθυνοι που το ελληνικό δημόσιο τάιζε πλουσιοπάροχα κρατικοδίαιτους έλληνες επιχειρηματίες που με απλωμένο το χέρι έκαναν δουλειές με το κράτος. Κι από την άλλη πλευρά, οι αυτιστικοί κυβερνώντες, πλην ελαχίστων εξαιρέσεων, επιστρατεύουν ακόμα και σήμερα το γνωστό επιχείρημα ότι τα μέτρα λαμβάνονται επειδή οι ξένοι τα επιβάλλουν, ενώ εκείνοι στην πραγματικότητα δεν τα επιθυμούν. Θαρρείς και η Ελλάδα δεν έχει ανάγκη να αλλάξει συθέμελα. Μια βόλτα στα υποθηκοφυλακεία με την στοιχειώδη μηχανοργάνωση και τους σκονισμένους τόμους θα πείσει και τον πιο δύσπιστο. Η χώρα μπορεί να είναι μέλος της Ευρωπαϊκής οικογένειας από το 1981 όμως δύσκολα το ελληνικό δημόσιο έχει ξεπεράσει την τεχνολογία της ίδιας δεκαετίας. Μύθοι βολικοί που αφήνουν τους πάντες ικανοποιημένους διαιωνίζουν το δόγμα της μοιραίας κι άβουλης χώρας.

Με την όποια ιδιομορφία μπορεί να επικαλεστούμε, η προσαρμογή στα δυτικά δεδομένα μοιάζει μονόδρομος• δεν υπάρχει σήμερα ένα εναλλακτικό μοντέλο: Ούτε τρίτος κόσμος ούτε ανατολικό μπλοκ. Στην Κίνα προωθείται ένα υβρίδιο μεταμοντέρνου καπιταλιστικού κομμουνισμού και στην Κούβα των αδελφών Κάστρο προωθούνται οικονομικά και κοινωνικά ανοίγματα φιλελευθεροποίησης μειώνοντας έστω και στο ελάχιστο τις αποστάσεις από τη Δύση. Μπορεί να συζητήσουμε αρκετά μεταξύ μας αν επιθυμούμε μοντέλο με λιγότερο ή περισσότερο κράτος, συμμετοχή τοπικών κοινωνιών στις ιδιωτικοποιήσεις, να μετατραπούμε σε Σκανδιναβούς του νότου ή οτιδήποτε άλλο. Σε κάθε περίπτωση όμως είτε θα ακολουθήσουμε το δυτικό πρότυπο είτε θα πέσουμε «ηρωικά». Είναι, σε τελική ανάλυση, σαν κάποιος να προσπαθεί να εισέλθει ανεπιτυχώς στην εποχή της βιομηχανικής επανάστασης με «όπλο» τον αργαλειό και γι’ αυτό να κατηγορεί τον James Hargreaves,  εφευρέτη των κλωστικών μηχανών…