Η ευτυχία μαθαίνεται…

Ο Θανάσης Κωνσταντόπουλος είναι Πρόεδρος του ΔΣ του Εθνικού Κέντρου Έρευνας και Τεχνολογικής Ανάπτυξης (ΕΚΕΤΑ) στη Θέρμη της Θεσσαλονίκης και καθηγητής του τμήματος Χημικών Μηχανικών του ΑΠΘ (Έχει αποσπάσει πολλές διακρίσεις για την ερευνητική του εργασία μεταξύ των οποίων το Βραβείο Descartes 2006 και το European Research Council Advanced Grant (2010), είναι fellow του Society of Automotive Engineers, μέλος του συμβουλίου διοίκησης του Joint Research Center της Ευρωπαϊκής Επιτροπής και εμπνευστής της σειράς των μουσικο-επιστημονικών δρώμενων, Blue Science Café (όπως τα The Street Value of Science, Energy from Sun and Water, Breathing in the City, The Spices of Green Growth) και μέλος του blues-rock συγκροτήματος Nick & the Backbone, που δημιουργήθηκε το 1995 (από τον δεξιοτέχνη blues κιθαρίστα Νίκο Ντουνούση (ιδρυτικό μέλος των Blues Wire).

ΥΛΙΚΑ ΑΓΑΘΑ

Είναι πιο σημαντικό το μεγάλο και ακριβό σπίτι ή αυτά που θα χω ζήσει στην πορεία της ζωής μου και αυτά που θα έχω μοιραστεί με άλλους ανθρώπους; Νομίζω ότι αυτά δεν μπορείς να τα ξεχωρίσεις. Μπορεί να είναι αυτά που θα έχω ζήσει στο μεγάλο ακριβό σπίτι με κάποιους συγκεκριμένους ανθρώπους. Δε νομίζω ότι ξεχωρίζονται, γιατί αυτό το “to have” και το “to be” είναι νομίζω ένα ψευτοδίλημμα. Αν αυτό που σε καθορίζει, είναι η συσσώρευση περισσότερο, τότε το “to have” είναι πολύ σημαντικό. Έχει να κάνει με αυτό που σε ωθεί. Αλλά επειδή η συσσώρευση δεν έχει κανένα όριο πρέπει να υπάρχει σε αυτό κάποιο όριο. Αλλιώς, τι γίνεται; συσσωρεύεις, συσσωρεύεις, συσσωρεύεις, και στο τέλος δεν ευχαριστιέσαι τίποτα γιατί δεν έχεις το χρόνο να τα αξιοποιήσεις. Τα όρια τα βάζει συνήθως η φύση γιατί και αυτοί που είναι “to have” και αυτοί που είναι “to be” αν ακολουθήσεις δηλαδή το ένα ή το άλλο, νομίζω ότι είναι λίγο μονοδιάστατο. Αξιολογικά, μπορεί το “to be” να ακούγεται πιο καλό αλλά και πάλι αν το “to be” το θεωρήσει κάποιος ότι είναι, θα πω τώρα ένα ακραίο παράδειγμα “εγώ είμαι καλλιτέχνης, δεν αναγνωρίζω τίποτα, κάνω την τέχνη μου μόνο για μένα και δεν την καταλαβαίνει κανένας και όλοι είστε έτσι, αλλιώς κτλ”, δηλαδή στο “to be” το ακραίο του όριο είναι το εγωιστικό.

ΕΚΤΑΣΗ – ΚΑΤΕΥΘΥΝΣΗ

Συνήθως αυτό που έχει περάσει το θεωρούμε πολύ καλύτερο από αυτό που έχουμε τώρα. Παίζει ρόλο η διάσταση του χρόνου. Νομίζω ότι πηγαίνει ανάποδα. Ισχύει ό,τι στη Φυσική. Όπως στη Φυσική έχουμε το gradient, την κλήση, τη βαθμίδα. Αν περνάς πολύ καλά μπορεί να είναι προς την αντίθετη κατεύθυνση αν δεν περνάς καλά…

Την ευτυχία την θεωρώ σαν ένα είδος κατάστασης που ορίζεται από τις “διαφορές”. Ξέρεις μια κατάσταση που έχει χαμηλό ποσοστό ικανοποίησης, μοιάζει μεγαλύτερο όταν πηγαίνεις σε μεγαλύτερο νιώθεις ότι αυξήθηκε η ευτυχία, όταν κατέβηκες νιώθεις ότι ελαττώθηκε αλλά αυτό σαν απόλυτη τιμή δεν μπορεί να μετρηθεί ουτε μπορεί να πει κάποιος τι θεωρεί ευτυχία. Για κάποιον μπορεί να είναι το να κάνει 10 ωρες μπαλέτο ή να παίζει κιθάρα ή να μην κάνει τίποτε. Αυτός ο ορισμός δεν είναι ούτε καν δικός μου είναι του Ηράκλειτου που έλεγε ότι τα πάντα τρέχουν και επομένως όλα εξαρτώνται από τις διαφορές. Τα πάντα τα καθορίζει η χρονική εξέλιξη και αυτό που λες εσύ, αυτό που ισχύει, είναι αυτό που λες σήμερα. “Ίδιο” είναι κάτι που η διαφορά του με κάτι παρόμοιο είναι κοντά σε κάτι που είναι μηδέν. Το πόσο ίδιο είναι εξαρτάται. Μαθηματικά, το “ίδιο” δεν υπάρχει αλλά εξαρτάται από την αντίληψη που έχεις. Τα πάντα τα ξεχωρίζει η χρονική εξέλιξη. Αυτό που ισχύει είναι αυτό που λες σήμερα. Μπορεί χθες να έλεγες άλλα και άλλα σήμερα και αυτό να μην έχει καμία επίπτωση επάνω σου αλλά ισχύει αυτό που λες σήμερα. Νομίζω ότι η ευτυχία μειώνεται με τον χρόνο. Το στοιχείο της έκπληξης, το απροσδόκητο, λείπει μόνο όταν πας προς κάτι καλύτερο. Οι εκπλήξεις δεν είναι συνήθως ευχάριστες. Όταν λέμε “μας εξέπληξε θετικά” είναι από ευγένεια.

Όταν είσαι μικρός θεωρείς ότι η ευτυχία είναι η γνώση, ότι δηλαδή, όσο πιο πολλά γνωρίζεις τόσο πιο ευτυχισμένος είσαι. Μεγαλώνοντας καταλαβαίνεις ότι όσο πιο πολλά ξέρεις, τόσο λιγότερες πιθανότητες έχεις να είσαι ευτυχισμένος. Άρα κάπου εκεί νομίζω θα βρει κανείς το μήνυμα-μίγμα (;) που του ταιριάζει. Αλλά όλα τα πράγματα έχουν να κάνουν και με το περιβάλλον: γονότυπος (γενότυπος) -περιβάλλον-φαινότυπος. Άρα και τα 3 αυτά παίζουν ρόλο. Εξαρτάται από την ιδιοσυγκρασία, εξαρτάται από τι περιβάλλον υπάρχει …… και αυτό που φαίνεται τελικά είναι η αλληλεπίδραση των 2 αυτών παραγόντων. Κάποιος μπορεί να είναι σε ένα περιβάλλον ευτυχισμένος και σ’ ένα άλλο πολύ λίγο διαφορετικό περιβάλλον ή σε μια άλλη χρονική στιγμή της ζωής του.

Υπάρχει το εδώ και τώρα με την έννοια του we want the world and we want it now του Jim Morisson ή υπάρχει η παραστατική προσέγγιση του εδώ και τώρα. Το Here and Now του Pat Martino, είναι ότι ο χρόνος φεύγει. Αυτό που συμβαίνει τώρα, δεν ξαναπερνά. Άρα ό,τι συμβαίνει πρέπει να το έχεις τώρα. Και ο Marques, το ίδιο λέει, στο “Ο έρωτας στα χρόνια της χολέρας”, την ίδια προσέγγιση έχει. Ότι ο χρόνος περνάει και έχει διάφορες ευκαιρίες. Αυτές οι ευκαιρίες, είτε στιγμές ευτυχίας ή εν δυνάμει στιγμές ευτυχίας, είναι κουτάκια που περνάνε που αν δεν τα ανοίξεις δεν ξέρεις τι έχουν μέσα. Αν τ’ αφήσεις να περάσουν, δεν ξαναγυρίζουν. Αυτό λέει και ο Pat Martino. Το άλλο “Here and Now” είναι ότι απαιτώ εδώ και τώρα, όλα αυτά που δεν γίνανε να γίνουν τώρα έτσι ώστε σ ένα πολύ σύντομο χρονικό διάστημα να υπάρχει τόσο μεγάλη πυκνότητα ικανοποίησης το οποίο και κάποιες φορές είναι και ενάντια στους νόμους της Θερμοδυναμικής. Δηλαδή είναι αδύνατον να συμβεί. Όταν κάτι δεν έχει συμβεί χρονικά για ένα πάρα πολύ μεγάλο διάστημα είναι αδύνατο να συμβεί. Αν μιλάμε για πχ ότι κάποιος θέλει να κατεβεί στους Ολυμπιακούς για να κερδίσει το 100άρι υπάρχουν όρια απο ποια ηλικία μπορείς να το κάνεις και σε πόσον καιρό πρέπει να εκπαιδευτείς για να το κάνεις. Αμα πεις ότι θα το κάνει ένας που είναι 40 χρονών… Άρα το εδώ και τώρα όταν προσκρούει στα όρια της Φυσικής και της Θερμοδυναμικής είναι απλά και μόνο ένα πολιτικό σύνθημα. Όταν όμως το εδώ και τώρα σημαίνει ότι περνάνε όλα αυτά τα “κουτάκια” και άνοιξε αυτό που έχεις τώρα ή απόλαυσε αυτό που έχεις τώρα γιατί μέχρι να περιμένεις να έρθει ο ιππότης πάνω στο λευκό άλογο, (να έρθει αυτό που περιμένεις όπως το περιμένεις), περνάνε δίπλα σου διάφορα άλλα τέτοια πράγματα.

Ο ΑΛΛΟΣ

Δεν υπάρχει ούτε ευτυχία ούτε δυστυχία. Υπάρχει όπως στην τάση, διαφορά δυναμικού. (Υπάρχει ένα quotient ευτυχίας που δείχνει μηδέν) η σύγκριση 2 καταστάσεων, η διαφορά τους. Η αντίληψη αυτή, της διαφοράς είναι εντελώς υποκειμενική. Κάτι που θα έχει μεγάλη διαφορά για μένα μπορεί να είναι ασήμαντο για κάποιον άλλον.

Οι άλλοι, μου χρειάζονται αλλά αποφασίζω μόνος μου και δεν τους λαμβάνω υπόψη. Νομίζω ότι είναι υποκρισία να λέω ότι παίρνω υπόψη τους άλλους. Γιατί πάντοτε αποφασίζεις μόνος. Μου χρειάζονται με την έννοια ότι είναι μέσα στο περιβάλλον μέσα στο οποίο λειτουργώ. Οι άλλοι παίζουν ρόλο. Γιατί έχεις αυτό στο κεφάλι σου, έχεις τις αλληλεπιδράσεις γύρω σου και στο τέλος παίρνεις εσύ μια απόφαση που την έχουν επηρεάσει όχι με την ηθική έννοια ότι πρέπει να σκεφτούμε τα συμφέροντα των πολλών αλλά με την έννοια ότι ζεις μέσα σε κάποιο σύνολο και στο τέλος την απόφαση και την ευθύνη την παίρνεις εσύ. Όταν λες ότι παίρνω αυτή την απόφαση (για αυτό είμαι δύσπιστος για όλους αυτούς που μιλάνε υπέρ του καλού των άλλων) μπορείς να μιλήσεις εν ονόματι του εαυτού σου, δεν μπορείς να μιλήσεις εν ονόματι κανενός άλλου.

Η ευτυχία μαθαίνεται μόνο μέσα από την εργασία, την ομαδική εργασία. Αν δώσετε στους μαθητές σας μια μπάλα και τους χωρίσετε σε 2 ομάδες να παίξουν ποδόσφαιρο, είναι πολύ ευτυχισμένοι και ξέρουν να οργανωθούν ομαδικά. Μέσα από την έννοια του παιχνιδιού. Αυτό που κάνει το παιδί ευτυχισμένο είναι το παιχνίδι. Αν λοιπόν κάναμε τη διαδικασία της μάθησης σαν παιχνίδι… Το παιχνίδι πρέπει να είναι η μάθηση. Η μάθηση πρέπει να είναι αυτό το “παίζω και μαθαίνω” το οποίο είναι καθοριστικό. Το κάνουν οι Φιλανδοί, το κάνουν πολλοί άλλοι και γι αυτό είναι πετυχημένοι. “Learning by doing” ok αλλά και “learning by playing”. Όταν όλοι έχουν σήμερα ένα τέτοιο “παραμύθι” στα χέρια τους και όλη την ώρα ασχολούνται μ αυτό, αυτό τι είναι; Τι κάνει; Δεν παίζουν όλη την ώρα; Δεν παίζουν κάποιο παιχνίδι; Όλα αυτά τα “διδάσκω το happiness” κοιτάνε μόνο ένα σύμπτωμα αντί να κοιτάξουν την αιτία. Τι είναι αυτό που κάνει κάποιον ευτυχισμένο ή όχι; Θα σας πω να διαβάσετε ένα πολυ ωραίο βιβλίο που έχει γράψει ένας μουσικός ο Pat Martino, διάσημος κιθαρίστας τη δεκαετία του 60. Αυτός είχε μια εμπειρία ζωής. Το βιβλίο του λέγεται “Here and Now”. Είχε ένα ανεύρυσμα από μικρός. Δεν το χαν βρει και νόμιζαν ότι ήταν επιληπτικός. Άρχισε να έχει επιληπτικές κρίσεις. Τον πρόλαβαν, του έκαναν επέμβαση στο κεφάλι, και του αφαίρεσαν το 30% του εγκεφάλου του. Όταν επανήλθε, δεν είχε ούτε μνήμη, δεν ήξερε ποιος ήταν και είχε ξεχάσει να παίζει την κιθάρα που έπαιζε. Σιγά σιγά πάλι, τα ξαναέμαθε όλα. Ενώ μετά την επέμβαση, δεν ήθελε ούτε καν να τη δει, με την αγάπη του πατέρα του, που του έπαιζε τους δίσκους του, άρχισε να θεωρεί την κιθάρα σαν παιχνίδι και να καταλαβαίνει πώς είχε πρωτομάθει. Έμαθε θεωρώντας την παιχνίδι. Και αυτό που πάντοτε αναφέρει είναι ότι αυτό που θέλω μόνο να κάνω είναι να παίζω. Γιατί όταν έχεις περάσει αυτές τις εμπειρίες, έχεις δει αλλιώς τη ζωή… Για μένα ο πιο ευτυχισμένος άνθρωπος που ξέρω είναι αυτός. Έτσι αν θα όριζα ένα μέτρο της ευτυχίας θα έλεγα ότι είναι ο Pat Martino επειδή ξέρει το τι μπορεί να κάνει, έχει αυτογνωσία και ξέρει να απολαμβάνει την κάθε στιγμή εκεί που είναι χωρίς να σκέφτεται το μετά.

ΕΜΠΟΔΙΑ

Συνήθως ο εαυτός μας. Εσύ καθορίζεις τι είναι αυτό που σε ενδιαφέρει. Αυτοσαμποτάρεσαι αλλά δεν γίνεται κι αλλιώς. Είναι από αυτές τις κατάρες ας το πούμε… Το software είναι έτσι φτιαγμένο έτσι ώστε να έχει τις δικλείδες ασφαλείας του. Πάντως αν είναι κάποιοι εξωγενείς παράγοντες, συνήθως κάνεις τα αδύνατα δυνατά, ενεργείς, φτιάχνεις, αγωνίζεσαι να τους ξεπεράσεις. Εκείνο που είναι το πιο δύσκολο είναι ο εσωτερικός παράγοντας. Να ξεπεράσεις τον εαυτό σου.

(Η τέχνη διαθλά ή καμιά φορά παραμορφώνει την πραγματικότητα). Είναι αυτό που δε βλέπεις. Αυτό που το βλέπεις το παλεύεις, πέφτεις ηρωικά μαχόμενος ή αποφασίζεις ότι δε γίνεται και το εγκαταλείπεις ή κάνεις κάτι άλλο. Αλλά αν δεν μπορείς να το δεις είναι γιατί μάλλον είναι από μέσα. Και βέβαια υπάρχουν πολλές θεωρίες περί χημείας, γιατί όλα αυτά είναι χημικές αντιδράσεις.

Ενοχή δεν ξέρω αν υπάρχει, καθετί που έχεις (καλό ή κακό) νομίζω το αξίζεις. Υπάρχει σίγουρα αυτό που λέμε “το κακό μάτι”. Δεν ξέρω αν είναι κακιά ενέργεια ή ο,τιδήποτε, υπάρχει όμως μια διαφορά δυναμικού που λέει “γιατί να είναι έτσι ο άλλος και γω να μην είμαι;” οπότε όλο αυτό δεν ξέρω αν δημιουργεί αρνητική ενέργεια (γιατί εγώ δεν πιστεύω σε αυτά τα μεταφυσικά) αλλά αν εσύ είσαι πολύ ευτυχισμένος και έχεις π.χ. ένα γατάκι που το φροντίζεις κάθε μέρα, μπορείς κάποιος που είναι σαλεμένος και δεν του αρέσει αυτό μπορεί να έρθει και να σου το καταστρέψει αυτό, την ευτυχία σου δηλαδή. Οπότε, καλό είναι να είσαι ευτυχισμένος αλλά να μην είσαι πολύ διαφορετικός από το περιβάλλον σου. Εκτός κι αν μπορείς να τη διαχέεις την ευτυχία. Δηλαδή αυτή τη διαφορά, αν κάποιος είναι σ ένα περιβάλλον και του πήγε καλύτερα η ζωή και έχει περισσότερα χρήματα και θέλει να μένει στην παλιά του τη γειτονιά με τους ανθρώπους που ακόμη δυσκολεύονται, πρέπει να δώσει, να διαχύσει αυτό που του έτυχε, να το γυρίσει πίσω. Αυτό δεν είναι δικό μου, είναι του J.K. Galbraith, που το γράφει στην “Κοινωνία της ικανοποίησης” (The Affluent Society and Other Writings 1952–1967).

Ο φόβος είναι μια από τις δυο βασικές δυνάμεις που υπάρχουν. Η μια είναι η απληστία και η άλλη είναι ο φόβος. Είναι οι δύο πόλοι. Την απληστία την αναφέρω με την καλή και κακή έννοια. Το να “θέλω”, το “growth”. Θέλω να “συσσωρεύσω”. Συσσωρεύω εμπειρίες, αντικείμενα, μαζεύω, μαζεύω… Αυτό το πράγμα αν το αφήσω οδηγεί στη “μαλθουσιανή έκρηξη”. Ποιο είναι το όριο; Δεν υπάρχει όριο. Το μόνο πράγμα που μπορεί να δώσει όριο σ’ αυτό είναι ότι σε κάποιο σημείο αυτή η τάση για συσσώρευση, αντιμετωπίζει το φόβο ότι αυτή η συσσώρευση μπορεί να σημαίνει κάτι και αυτό είναι πολύ απλουστευτική προσέγγιση αλλά έχεις πάντοτε, όπως σας λέω με τις διαφορές, έχεις 2 αντίρροπες δυνάμεις. Άρα ο φόβος πάντοτε υπάρχει. Δεν μπορείς να πεις ότι δεν υπάρχει. Από κει και πέρα ο φόβος αρκετές φορές δρα και δημιουργικά. Ή σε κρατάει σε κάποια εγρήγορση.

Της προσωπικής ευτυχίας, ο φόβος παίζει τον ίδιο ρόλο. Δε θέλω να φοβάμαι μην πάω κάπου χειρότερα από τώρα. Είμαι (επιλέγω να είμαι) με αυτόν ο οποίος είναι κακός κλπ και υπάρχει μια αντικειμενική κατάσταση η οποία δεν είναι σωστή και φοβάμαι να την αλλάξω. Ο φόβος αφορά την αλλαγή και η αδράνεια παίζει σημαντικό ρόλο σ’ αυτή την περίπτωση. Όταν μιλάς για επαγγελματικά ζητήματα και θέλεις να κάνεις αλλαγές στη ζωή σου και είσαι πχ 40 ή 50 χρονών τότε εκεί ο φόβος είναι κυρίαρχος γιατί δεν ξέρεις, είναι ο φόβος του αγνώστου αλλά στο τέλος όπως είπαμε, αν έχεις αυτή την επιθυμία για κάτι περισσότερο αλλά και τον φόβο, το πιο από τα δύο θα νικήσει, είναι αυτό που καθορίζει και την κατάσταση. Εγώ έχω μια προσέγγιση που λέει ότι ο καθένας παίρνει αυτό που του αξίζει αλλά δεν το παίρνει στον χρόνο που του αξίζει δηλαδή η προσέγγιση στο αν εδώ είναι ο χρόνος και εδώ το τι θα ‘πρεπε να πάρει κάποιος σε όποιες μονάδες θέλετε μπορούμε να το μετρήσουμε αυτό που αλλάζει είναι ο χρόνος. Αν αυτός ο χρόνος εδώ είναι μικρός σε σχέση με τη ζωή που έχεις να κάνεις το ξεχνάς και δεν τρέχει τίποτα. Αν όμως αυτός ο χρόνος φτάνει για παράδειγμα, κάποιοι να είναι 50-60 χρονών, για να έχουν ένα κεραμίδι πάνω από το σπίτι τους και αισθάνονται ευχαριστημένοι, αν είσαι στο τέλος της ζωής σου, δεν είσαι ευχαριστημένος, αλλά όπως και να το δεις αυτά τα θέματα τα μαθαίνεις μόνο κάνοντας. Δεν μπορείς να κάνεις θεωρίες ούτε επειδή ο διπλανός πήγε μετανάστης και αμέσως κέρδισε χρήματα θα έχεις και συ κάτι τέτοιο, ή επειδή ο διπλανός πήγε και δεν πέτυχε, θα αποτύχεις κι εσύ… Δυστυχώς η ζωή του καθενός είναι ένα πείραμα που το κάνει μόνος του και δεν μπορεί να το επαναλάβει.

ΣΤΑΣΗ ΖΩΗΣ – ΦΙΛΟΣΟΦΙΑ

Η ευτυχία αρχικά είναι να ξυπνάς το πρωί και να βλέπεις ότι είσαι ζωντανός. Δεύτερον είναι, το βράδυ όταν γυρνάς πίσω, να μπορείς να κοιμάσαι ήσυχα, και να μην έχεις κάτι να σε βαραίνει. Και ενδιάμεσα στη διάρκεια αυτής της ημέρας, να μπορείς να μη βαριέσαι. Ανάλογα με την εποχή μπορεί να αισθάνομαι ότι κάτι είναι ευτυχία και κάποια άλλη αυτό το κάτι να μην με γεμίζει.

Εγώ λειτουργώ πάντοτε με το ένστικτο. Όχι ότι δεν υπάρχει λογική. Αλλά η απόκριση του ενστίκτου είναι άμεση και ακαριαία. Δε σημαίνει ότι πάντοτε κάνει το σωστό. Το ένστικτο έρχεται πρώτο… σε milliseconds. Μετά η λογική θέλει χρόνο γιατί η λογική σημαίνει ότι πρέπει να έχεις καθαρό κεφάλι, να σκεφτείς εκείνο, το άλλο… όπως παίζεις σκάκι. Κανένας δεν παίζει σκάκι σαν να παίζει πινγκ-πονγκ. (μ αρέσει το πινγκ πονγκ!). Και έπειτα η σκέψη έχει και την έννοια του feedback του αναστοχασμού. Έκανες τη λογική (σκέψη) και έκανες μια λούπα για να ξανασκεφτείς και μετά μπορεί η 1η επιλογή να μην είναι σωστή και να πεις μετάνιωσα κλπ…. Απλώς εμένα μου χει συμβεί και μου χει καθίσει, το συνολικό ισοζύγιο, όταν δουλεύω με το ένστικτο να μην είναι τόσο άσχημο. Θα έλεγα ότι το ένστικτο είναι πρωτογενές. Το συναίσθημα το καλλιεργείς. Υπάρχει το ένστικτο της επιβίωσης, μετά υπάρχει το ένστικτο του να επιστρέψει το ζώο στη φωλιά του. Είναι πιο κοντά στις αντιδράσεις που βλέπουμε στο ζωικό βασίλειο στο οποίο ανήκουμε. Είναι ένα μίγμα ενστίκτου και συναισθήματος (ο τρόπος που παίρνω μια απόφαση). Όταν θέλεις να πάρεις μια απόφαση και έχεις ένα δίλημμα να πάω δεξιά ή αριστερά και τελικά πηγαίνω δεξιά δεν το ψάχνω. Αν θέλετε λοιπόν να μιλήσουμε με όρους Πληροφορικής, υπάρχει ένα είδος από επιλογές προκάτ, τις οποίες ενστικτωδώς, ή αυτομάτως ή πολύ γρήγορα διαλέγω χωρίς να το σκεφτώ – αυτομάτως- γιατί αυτές οι επιλογές προϋπάρχουν. Όταν μιλάμε για προσωπικές επιλογές αυτά βαραίνουν πολύ περισσότερο. Για τις επαγγελματικές επιλογές είναι αυτονόητο ότι ξεκινάς με κάτι τέτοιο αλλά χρειάζεται στην πορεία και ο αναστοχασμός γιατί και στις επαγγελματικές επιλογές δεν χρειάζεται να πάρεις άμεσα αποφάσεις. Αν χρειάζεται να πάρεις άμεσα αποφάσεις (όπως είχαμε χθες μια απόφαση που έπρεπε να παρθεί άμεσα), αυτό που έχει σημασία είναι να παρθεί μια απόφαση γρήγορα γιατί το κόστος του να μην υπάρχει καμία απόφαση είναι πολύ μεγαλύτερο.

Η αδράνεια είναι η φυσική κατάσταση της ύλης. Μένεις στην κατάσταση αυτή εκτός αν έρθει κάτι άλλο. Πάλι για να αλλάξεις κάτι υπάρχει μια ευπαθής ισορροπία. Μια μπίλια είναι σε μια κοιλάδα κάτω και δεν μπορεί να πάει επάνω και υπάρχει και η μετασταθής ισορροπία κατά την οποία μια μικρή μετακίνηση δε σε διαταράσσει αλλά μια μεγάλη μετακίνηση σε στέλνει οπότε είναι καθαρά θέμα του τι ενέργεια πρέπει να καταναλώσεις για να αλλάξεις αδρανειακή κατάσταση και προφανώς όσο πιο μεγάλη είναι η αδράνεια, η οποία αδράνεια μπορεί να έχει τώρα μέσα της βαρίδια από το παρελθόν τόσο μεγαλύτερη ενέργεια χρειάζεται. Γενικά η ανθρώπινη φύση είναι ενάντια στην αλλαγή. Δεν είπα ότι μ’ αρέσει αυτό, ή ότι το επικροτώ απλώς απ’ ότι φαίνεται η ενστικτώδης αντίδραση της ανθρώπινης φύσης είναι αντίθετη στην αλλαγή ιδιαίτερα αν είσαι σε κάποια κατάσταση σαν τη δική μας. Όταν είσαι βολεμένος η αδράνεια είναι μεγαλύτερη. Δεν μιλάω για τους ανθρώπους που δεν έχουν σπίτια ή τους ανθρώπους που είναι σε μια δύσκολη κατάσταση. Επίσης το τι θεωρείται βόλεμα έχει διαβαθμίσεις γιατί εκεί είναι η βάση, η ρίζα της συντήρησης και του μικροαστισμού ή οποιουδήποτε άλλου τέτοιου χαρακτηρισμού θέλουμε να δώσουμε αυτό που λέει το κάλλιο πέντε και στο χέρι παρά δέκα και καρτέρει. Το 5 και στο χέρι είναι αυτό που σκοτώνει κάθε καινοτομία κάθε πρόοδο κάθε ο,τιδήποτε. Κυνηγάς το όνειρό σου γιατί αυτή είναι η ωθούσα δύναμη αλλά δε σημαίνει ότι θα το φτάσεις κιόλας. Αν σταματήσεις να το κυνηγάς σημαίνει ότι σταμάτησε και το όνειρο να υπάρχει. Δεν υπάρχει η διαφορά.

Εγώ δεν έχω όνειρα. Κάνω αυτό που θέλω, αυτό που ήθελα. Ούτε κάτι μου προέκυψε με κάποιον σχεδιασμό. Το ένα προέκυψε μετά το άλλο και από αποφάσεις της στιγμής. (σπουδές και στρατός) Από κινήσεις τέτοιες προκύπτουν άλλα πράγματα. Πάντως αυτό που έχει σημασία είναι το εδώ και τώρα και (καλό είναι να έχεις κάποιο σχέδιο) και προφανώς εδώ σαν Κέντρο και Εργαστήριο, έχουμε σχέδια αλλά πρέπει πάντα να είσαι έτοιμος να έχεις το σχέδιο Α, το σχέδιο Β, το σχέδιο Γ, γιατί αν έχεις ένα σχέδιο μόνο και δε σου βγαίνει πρέπει να ξέρεις τι θα κάνεις.

Εγώ νομίζω ότι η ευτυχία είναι μια εντελώς ανθρωποκεντρική έκφραση, είναι κάτι εντελώς άπιαστο και είναι ένα πράγμα το οποίο έχουμε δημιουργήσει ακριβώς για να μπορούμε να απαλύνουμε το φόβο του θανάτου. Ο άνθρωπος είναι το μόνο ζώο που ξέρει ότι θα πεθάνει. Οι αρχαίοι έλληνες λέγαν τους ανθρώπους θνητούς. Είχαν αίσθηση της θνητότητας. Εγώ νομίζω ότι αυτό, η ευτυχία, ή άλλα συναισθήματα ή άλλες κατασκευές όπως οι θρησκείες ή ο,τιδήποτε μεταφυσικό έχει να κάνει με τα εργαλεία που φτιάχνουμε για να μπορούμε να απαλύνουμε το φόβο του θανάτου. Το ότι είναι ανθρώπινα κατασκευάσματα όλα αυτά δεν είναι κακό, γιατί πρέπει με κάποιον τρόπο να το διαχειριστείς αυτό το πράγμα. Η έννοια της ευτυχίας είναι ανθρωποκεντρικό κατασκεύασμα. Κατ αρχάς, δεν πιστεύω ότι ο άνθρωπος είναι το ίδιο πράγμα με το ζώο. Ο άνθρωπος δεν δουλεύει όπως τα ζώα. Τα ζώα σκοτώνουν μόνο για να φάνε. Δε σκοτώνουν ούτε από διαστροφή ούτε από ερωτική αντιζηλία κατά κύριο λόγο. Η Ηθική δεν ξέρω τι σημαίνει. Αν μιλάμε για την εσωτερική φωνή το καταλαβαίνω. Αν μιλάμε για ένα σύνολο κανόνων το οποίο είναι σε επίπεδο θρησκειών, είναι διαφορετικοί ανάλογα με τη θρησκεία (χριστιανική, ισλαμική, βουδιστική για πχ). Αυτό που λέμε “το καλό”, η ανάπτυξη “περί της Αρετής”, έχουν νόημα μέσα σε ένα κοινωνικό σύνολο. Αν είσαι ο Ροβινσόνας Κρούσος, τι Αρετή μπορεί να υπάρχει; Ή τι Ηθική μπορεί να έχει η κατάσταση; Έχει; Αυτές είναι πολύπλοκες έννοιες και αναδύονται όταν έχεις πολύπλοκα συστήματα, πιο πολλά σύνολα. Και μπορεί και να χρειάζονται αυτές οι έννοιες για να μπορούν να λειτουργήσουν αυτά τα συστήματα και δημιουργήθηκαν γιατί σε όλα τα πολύπλοκα συστήματα πρέπει να υπάρχουν μηχανισμού ανάδρασης (feedback). Το να ξέρεις ότι αυτό είναι καλό ή κακό από μόνος σου είναι οκ. Έτσι που πετάνε και τα πουλιά με διάφορους μηχανισμούς Δεν χρειάζεται κανένα σύστημα. Εκεί που χρειάζεται να ρθει ο νόμος και να σου πει αυτό είναι σωστό ή όχι είναι όταν μόνος σου δεν μπορείς να το καταλάβεις και πρέπει να έρθει αυτός ο μηχανισμός feedback τον οποίο τον οποίο τον εγκαθιστά το σύνολο όπως τον νομίζει. Και αυτά αλλάζουν. Σε μια κοινωνία το τι θεωρείται σωστό και ηθικό είναι διαφορετικό από μια άλλη. Αυτά όμως όλα είναι ανθρώπινα κατασκευάσματα για να μπορέσουν να λειτουργήσουν αυτές οι δομές που έχει φτιάξει ο άνθρωπος. Ενδεχομένως, κάποια από αυτά να υπάρχουν και στο ζωικό βασίλειο. Δεν ξέρω για παράδειγμα στις αγέλες των λύκων πώς αποφασίζουν ποιος είναι ο αρχηγός πώς γίνεται η κόντρα πχ. Άρα είναι αποτελέσματα μιας εξελικτικής διαδικασίας η οποία απομένει να φανεί πόσο αποτελεσματική είναι και συνήθως στην εξέλιξη κάτι είναι αποτελεσματικό όσο υπάρχει. Άρα το ότι υπάρχει κάτι μέχρι τώρα σημαίνει ότι είναι αποτελεσματικό.

ΒΙΩΜΑ – ΦΑΙΝΟΜΕΝΟΛΟΓΙΑ

Ακόμη θυμάμαι τη μεγάλη χαρά που είχα όταν απέκτησα το πρώτο μου αμάξι, έναν σκαραβαίο. Το να το έχω σήμαινε και κάτι για μένα. Το ότι είμαι κάτι. Δηλαδή δε νομίζω ότι αυτά ξεχωρίζονται.

Αν μου πείτε αν έχεις γνωρίσει κάποιον ευτυχισμένο άνθρωπο, όχι όμως με την έννοια αυτή που έχουμε εμείς, “αυτό είναι ένα ευτυχισμένο ζευγάρι” αλλά με την έννοια της ευδαιμονίας, είναι ο Pat Martino, διάσημος κιθαρίστας τη δεκαετία του 60. Επειδή εμείς παίζουμε blues, τα blues είναι το ακριβώς ανάποδο. Τα blues τα παίζεις ακριβώς γιατί λείπει η ευτυχία και γιατί είσαι σε αυτό το κυνήγι της ευτυχίας. Εκείνο πάντως που είναι σίγουρο, το μόνο κοντινό που μπορώ να φανταστώ (δεν θα πω για την ευτυχία αλλά έχει να κάνει με τον παράδεισο, ο οποίος υποτίθεται ότι είναι μια απόλυτη ευτυχία) είναι ένα τραγούδι του Albert King που λέει ότι “everybody wants to go heaven but nobody wants to die”. Οπότε ενδεχομένως, αυτή η ιστορία της ευτυχίας να έχει και κάποιο χάσμα που πρέπει να περάσεις για να την έχεις. Για τον Pat Martino ήταν ένα life and death experience. Μπορεί τελικά αυτοί να είναι πραγματικά ευτυχισμένοι άνθρωποι γιατί είδαν το χειρότερο και έχουν το μέτρο. Το χειρότερο είναι ο θάνατος. Είναι το όριο. Δηλαδή κάποιος που ήταν σ ένα αεροπλάνο που έπεσε και επέζησε, άλλαξε η ζωή του. Αυτός είναι δυνάμει πολύ ευτυχισμένος. Αυτό δε σημαίνει ότι όλοι πρέπει να ζήσουμε τέτοιες καταστάσεις. Καλή ιδέα θα ήταν να στήσει κανείς ένα bungee jumping και να βάλει τον κόσμο να πηδάει από κει!

ΔΥΣΤΥΧΙΑ

Να σας πω έναν άλλο στίχο του Johnny Winter που λέει “life is hard and then you die”. Τι αξίζει στη ζωή; Όλα αξίζουν στη ζωή και τίποτα. Η ζωή από μόνη της είναι μια αξία ανεκτίμητη. Και νομίζω ότι όλοι ζουν τη στιγμή πάρα πολύ καλά. Αν ρωτήσεις τον οποιονδήποτε αν είναι καλά, θα σου πει καλά είμαι. Ακόμη κι αυτός που δεν είναι καλά. Δεν θα πάμε βεβαίως, σε καταστάσεις που είναι ακραίες, όπως στην περίπτωση του παιδιού που αποτυπώθηκε από φωτογράφο στη Συρία πρόσφατα, κατά τη διάρκεια του πολέμου, που σηκώνει τα χέρια του στη θέα του φωτογραφικού φακού νομίζοντας ότι είναι όπλο. Εγώ πάντως δεν αισθάνομαι πολύ ευτυχισμένος. Πολύ blues ήταν!

– See more at: https://parallaximag.gr/parallax-view/i-eytyhia-mathainetai#sthash.Vpjqzgo8.dpuf