Η Mare Nostrum της ψυχής μας

Η Ιφιγένεια Θεοδώρου εκφράζει την βαθιά ανάγκη που έχει να αιχμαλωτίσει χαρακτήρες και να μιλήσει για ιστορίες ανθρώπων που η μοίρα τους είναι συνυφασμένη με την μοίρα της θάλασσας, αυτής της Mare Nostrum της ψυχής μας.

Διαλέγει και πλάθει πρόσωπα μισοπραγματικά, μισοφανταστικά που μέσα από την αφήγησή της αποκτούν λογοτεχνική υπόσταση με τρόπο θαυμαστό που εντέλει μαγεύει τον αναγνώστη.

Έτσι η Ιωάννα, η Έλσα, η Ευτυχία, ο Μιχαήλ Άγγελος, η Συμπέλ, η Πολίτισσα, η Ιφιγένεια της Εφέσου και ο Φοίβος της Σμύρνης, γίνονται κεντρικοί ήρωες των οκτώ ομόκεντρων διηγημάτων, ομόκεντρα γιατί ο βασικός άξονας δράσης και απόδρασης, της καθημερινότητας του βίου τους και επιστροφής μέσω των αναμνήσεων στην καταγωγική τους κοιτίδα που τους έχει σημαδέψει, είναι ο τόπος και ο χρόνος.

Το βαθύ, για την ύπαρξή τους, δέσιμο με τις χαμένες πατρίδες της καταγωγής των ιδίων και των προγόνων τους. Η πληγωμένη καινούργια ζωή στη νέα πατρίδα όπου βρέθηκαν να ζουν- πληγωμένη γιατί η μνήμη όπου κι αν την αγγίξεις πονεί, όπως καταθέτει αποφθεγματικά ο Σεφέρης.

Από τον εκδοτικό οίκο Ίκαρο λοιπόν, η πρόσφατη συλλογή διηγημάτων «Είναι μια θάλασσα» εκεί όπου εκδόθηκε και η πρώτη της συλλογή διηγημάτων «Χρυσός Λιβάνι και Σμύρνη» το 1997. Από τότε για τριάντα περίπου χρόνια η Ιφιγένεια εξέδωσε ενδιαφέροντα μυθιστορήματα, «Μελέκ θα πει άγγελος», (2001 Ελληνικά Γράμματα και 2014 Πατάκη), «Γλώσσα από μάρμαρο» (2005 Ελληνικά Γράμματα και επανέκδοση 2018 Διάπλαση), «Η γεύση της ερήμου» (2012 Πατάκη), «Το λίγο που τελειώνει» (2021 Πατάκη). Σε αυτή την περιπέτεια της γραφής όπου έχει επιδοθεί, τα πρόσφατα διηγήματα, στη συλλογή «Είναι μια θάλασσα» φαίνονται να είναι κατ’ ουσίαν κομμάτια ενός μεγάλου αφηγήματος, δοσμένο σε μικρές ιστορίες που ενώνονται με μια όχι και τόσο αόρατη κλωστή.

Η εξιστόρηση της ζωής του κάθε ήρωα κινείται παράλληλα και συχνά συνδυαστικά με την ζωή των υπολοίπων, ωστόσο οι ιστορίες τους, παρόλο που τις ενώνει «μια θάλασσα» είναι διαφορετικές. Είναι ένα τέχνασμα λογοτεχνικό, η συγγραφέας περιγράφει σε αυτή τη συλλογή διηγημάτων τις συνθήκες κάτω από τις οποίες οι χαρακτήρες έχουν εξελιχτεί μετά τριάντα χρόνια από τα πρώιμα διηγήματα της στο βιβλίο «Χρυσός Λιβάνι και Σμύρνη», τονίζοντας τον ρόλο του Χρόνου. Η βασική και εσωτερική φωνή που την καθοδηγεί να συνομιλεί λογοτεχνικά με θέματα και πρόσωπα των δυο πλευρών του Αιγαίου, οφείλεται στην επιδέξια, από μέρους της, χρήση της μετάπλασης του προσωπικού και άμεσου βιώματος της. Η ίδια προέρχεται από προσφυγική οικογένεια της Θεσσαλονίκης, αλλά και στην προσωπική της ζωή, ως σύντροφος για πολλά χρόνια Έλληνα διπλωμάτη, είχε την ευκαιρία να γνωρίσει από κοντά την ζωή και τις συνθήκες στην άλλη πλευρά του Αιγαίου.

Οι αφηγητές των διηγημάτων, είτε μιλούν σε πρώτο πρόσωπο, είτε μέσω της τριτοπρόσωπης ματιάς, εκείνης της συγγραφέως, περιγράφουν την τρέχουσα καθημερινότητα, ξεδιπλώνουν λεπτομέρειες από τη νέα τους ζωή στην Ελλάδα του σήμερα. Σε μια χώρα που ταλανίζεται από μυριάδες άλυτα προβλήματα, κοινωνικά, οικονομικά, πολιτικά. Μιλούν μια γλώσσα σύγχρονη, την γλώσσα που δηλώνει την προσαρμογή τους, ενώ παράλληλα καταθέτουν την υπαρξιακή τους αγωνία, εκφράζουν παραστατικά τα συναισθηματικά τους σκαμπανεβάσματα και συγχρόνως την ελπίδα για καλύτερες μέρες. Καταθέτουν και την αγάπη τους και τη σκέψη τους για τους κατατρεγμένους- συγγενείς τους τρόπον τινά – σημερινούς πρόσφυγες και μετανάστες που αναζητούν στην Ελλάδα μια άλλη ζωή.

Έπειτα από τριάντα χρόνια η Ιφιγένεια ανταμώνει ξανά με τα πρόσωπα που μας γνώρισε στο πρώτο της βιβλίο, τα οχτώ πρόσωπα ακουμπάνε πάλι στην ίδια εκείνη θάλασσα, την μεγάλη μητέρα που γέννησε τις πρώτες πατρίδες τους, εκείνη που τρέφει την αισιοδοξία και παρηγορεί την μοναξιά τους, τροφοδοτεί τα όνειρα ως ζωογόνος πηγή τους.

Είμαστε η τελευταία εν ζωή γενιά, οι στερνοί απόγονοι προσφύγων από τον μικρασιατικό κορμό, που φυλάμε ζωντανή την μνήμη αυτών των πατρίδων μέσα από την κληρονομιά του κοινού καημού των αποδιωγμένων, από την νοσταλγία, από την μελέτη και τις απόπειρες προσέγγισης και επικοινωνίας με την άλλη πλευρά.

Η συγγραφέας μέσα από τα σύντομα διηγήματα της εκφράζει την εμπειρία της από την άλλη πλευρά του Αιγαίου, αλλά και τα σημερινά δρώμενα στη δική μας ακτή, τον κοινωνικό ρατσισμό, την οικονομική δυσπραγία, τα κοινωνικά φαινόμενα της κατάθλιψης και της απαξίωσης των νέων, αλλά παράλληλα μέσα από την γραφή της διαφαίνεται ότι η προσωπική επαφή, οι προσπάθειες των συλλόγων, η μουσική, η λογοτεχνία, η Τέχνη γενικότερα και η διπλωματία στη θετική της εκδοχή, μπορούν, αν όχι να σβήσουν, να αμβλύνουν τις γωνίες και να επουλώσουν τις πληγές του παρελθόντος.

Η επέλαση της ομογενοποίησης που συντελεί στην απόσβεση της μνήμης και στην απανθρωπιά αφήνει ελάχιστες ελπίδες για ένωση των λαών, όμως η συνεχής ανταλλαγή απόψεων και ο διάλογος απομένουν τα μόνα μέσα που έχουμε ως άνθρωποι, και αυτή η λατρεμένη θάλασσα, το Αιγαίο, ως σύμβολο μνήμης είναι ο μοναδικός δρόμος που φτάνει και στις δυο ακτές ανεξάρτητα από το σημείο εκκίνησης και τον προορισμό.

Οι δυο συλλογές διηγημάτων συνομιλούν μεταξύ τους, η Θεοδώρου παρατηρεί την ιστορική και την εσωτερική εξορία των χαρακτήρων της σε δυο διαφορετικές χρονικά συγκυρίες αποδίδοντας στον Χρόνο τον καταλυτικό ρόλο που παίζει στην ζωή και στην έμπνευση.

ΧΡΥΣΟΣ ΛΙΒΑΝΙ και ΣΜΥΡΝΗ, Διηγήματα, Ίκαρος 1997

ΕΙΝΑΙ ΜΙΑ ΘΑΛΑΣΣΑ, Διηγήματα, Ίκαρος 2024

*Το παραπάνω κείμενο είναι η ομιλία του Θωμά Κοροβίνη κατά τη διάρκεια της παρουσίασης του βιβλίου της Ιφιγένειας Θεοδώρου «Είναι μια θάλασσα», στη Θεσσαλονίκη.