Η Νύμφη και ο Γαμπρός

Έφυγε 12 Ιουλίου 2016 στα 87 του χρόνια από καρκίνο ο Έλληνας φιλόλογος, μεταφραστής αρχαίων συγγραφέων και δοκιμιογράφος Δημήτρης Μαρωνίτης. Το παρακάτω κείμενο το είχε γράψει για το συλλεκτικό τεύχος των 20 χρόνων της parallaxi.

Μεταφορές και μετωνυμίες

Η αλήθεια είναι ότι ο επιθαλάμιος τίτλος της Θεσσαλονίκης ως Νύμφης του Θερμαϊκού έχει υποστεί τα τελευταία χρόνια μεγάλη επικοινωνιακή έκπτωση: χρησιμοποιείται μόνον κατ’ εξαίρεση, με ελαφρώς ή βαρέως ειρωνικό τόνο. Στην υποτίμηση αυτή συνετέλεσε λιγότερο η καθαρεύουσα μορφή του και περισσότερο η έλλειψη (μπορεί και έκλειψη) υποψήφιων γαμπρών. Στο μεταξύ, περίσσεψαν οι ξενόφερτοι λιγούρηδες της γενέθλιας πόλης, ανάμεσα στους οποίους λανθάνουν και μερικοί νταβατζήδες. Αποτέλεσμα: η πρώην νύμφη του Θερμαϊκού παρουσιάζει συμπτώματα γεροντοκόρης. Έτσι ίσως εξηγείται και η αθρόα εγκατάλειψή της από φιλόδοξα τέκνα της, που προτίμησαν (και προτιμούν) τη συμφέρουσα κάθοδό τους στην ελκυστική Αθήνα, όπου οι πνευματικές απιστίες συνήθως αμείβονται και αφθονούν οι τραβεστί απολαύσεις.

Η προσωπική μου πάντως απιστία είναι συγκριτικώς και απολύτως νωπή: επισημοποιήθηκε μόλις στο γύρισμα του εικοστού πρώτου αιώνα, ύστερα από φανατική πίστη εβδομήντα χρόνων. Τώρα το παίζω μέτοικος των Αθηνών. Εντάξει, ανεβοκατεβαίνω στη Θεσσαλονίκη “μου” συχνά. Κρατώ το νοικιασμένο κελί μου. Συντηρώ κάποιες πολύτιμες φιλίες, πιστός στην αρχαιοπρεπή εντολή: ο φίλος τον φίλον εν κινδύνοις γιγνώσκει.

Εμφυλιακή χωροταξία

Για όσους έχουν τα χρονάκια τους, θυμίζω ότι έως και τη δεκαετία του πενήντα, η Θεσσαλονίκη ήταν κατά κάποιον τρόπο τριζωνική. Μοιρασμένη αντιστοίχως σε τρεις κοινωνικές και οικονομικές τάξεις.

Με οριζόντιες τομές: την Αγίου Δημητρίου και την Εγνατία, που χωρίζαν την πάνω πόλη από τη μεσαία και την κάτω πόλη. Δικός μου τόπος (σχολικός, μαθητικός, φοιτητικός) η πάνω ζώνη. Τουρκόσπιτο και καλντερίμι στην Ιφικράτους 7 με κράτησαν πάνω από δεκαπέντε χρόνια. Εκεί εξάλλου, στην Ακρόπολη, οργίασαν οι ταγματασφαλίτες στην Κατοχή. Εκεί τους εκδικήθηκαν για τα εγκλήματά τους οι αντάρτες τις πρώτες μέρες της απελευθέρωσης. Ακούω ακόμη στον ύπνο μου το νυχτερινό εκείνο τουφεκίδι.

Χρόνος και χώρος

Στη γενέθλια πόλη συγκρούστηκαν κατά μέτωπο ο χρόνος και ο χώρος της ζωής μου. Ο χρόνος, μπάσταρδος εξ ορισμού, μου την έφερε: ανεπαίσθητος στην αρχή, άρχισε μετά να πέφτει πάνω μου με καταλυτική επιτάχυνση. Η υποκρισία του αποδείχνεται απερίγραπτη: λιγοστεύοντας περισσεύει, περισσεύοντας λιγοστεύει, ωσότου να κοπεί οριστικά και να διαλυθεί. Ευτυχώς υπάρχει ο γενέθλιος χώρος ο μέσα και ο έξω, ο σπιτικός και ο δρομαίος, ο δημόσιος και ο ιδιωτικός. Το χαρακτηριστικό του είναι η προσφορά αυτόματης υποδοχής και αποδοχής: σε ξέρει και τον ξέρεις, δεν σε πετάει έξω, όπως συχνά συμβαίνει με τον ξένη πόλη. Από την άποψη αυτή η γενέθλια πόλη (με τον χώρο και τους χώρους της) υπήρξε και παραμένει καλό αποκούμπι στις δύσκολες στιγμές. Ακόμη κι όταν δεν είσαι εκεί και μόνο τη φαντάζεσαι.

*Ο Δημήτρης Μαρωνίτης γεννήθηκε και μεγάλωσε στη Θεσσαλονίκη. Μαθήτευσε στο Πειραματικό Σχολείο της Θεσσαλονίκης και συνέχισε σπουδάζοντας στη Φιλοσοφική Σχολή του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης. Συμπλήρωσε τις μεταπτυχιακές του σπουδές στη Δυτική Γερμανία με υποτροφία από το ίδρυμα “Humboldt Stiftung”, δίπλα στον γνωστό ελληνιστή Βάλτερ Μαργκ (Walter Marg). Το διδακτορικό του δίπλωμα το έλαβε το 1962 από το Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο όπου και δίδαξε Αρχαία Ελληνικά από το 1963 έως το 1968 ως εντεταλμένος υφηγητής (στη Φιλοσοφική Σχολή).

Κατά τη διάρκεια της επταετίας η δράση του ενοχλούσε το στρατιωτικό καθεστώς με αποτέλεσμα συχνά να φιλοξενείται στα κρατητήρια της συμπρωτεύουσας και της Αθήνας. Οι 8 μήνες του εγκλεισμού του από τις αρχές του 73 μέχρι της γενική αμνήστευση άφησαν το σημάδι τους στη Μαύρη γαλήνη, ένα κείμενο που γράφτηκε στο κελί, σε φθαρμένες χαρτοπετσέτες, όταν κατάφερε να βρει ένα μολύβι ο Δ.Ν.Μαρωνίτης. 

Μετά την χούντα επανέρχεται και παραμένει καθηγητής από 1975 έως το 1996. Επισκέπτης καθηγητής σε πανεπιστήμια της Γερμανίας, Αυστρίας και Κύπρου και των ΗΠΑ. Από το 1994 έως το 2001 πρόεδρος και γενικός διευθυντής του Κέντρου Ελληνικής Γλώσσας, που εδρεύει στη Θεσσαλονίκη. Εφεξής συντονιστής του προγράμματος «Αρχαιογνωσία και Αρχαιογλωσσία στη Μέση Εκπαίδευση», που εκπονείται στο πλαίσιο του Κέντρου Εκπαιδευτικής Έρευνας.

Έχει υπάρξει για ένα μικρό διάστημα και καλλιτεχνικός διευθυντής του Κ.Θ.Β.Ε. Ιδιαίτερα σημαντικο και το μεταφραστικό του έργο: μετέφρασε Ηρόδοτο, Ησίοδο, καθώς και  την Οδύσσεια και την Ιλιάδα. Το 2012 εξέδωσε και την μετάφραση της τραγωδίας «Αίας» του Σοφοκλή. 

*Μπείτε και κάντε like εδώ για να ενημερώνεστε για όλα τα γραμμένα αποκλειστικά για το parallaximag.gr άρθρα.