Η πολιτική του αφανισμού: Η κατασκευή του εχθρού ως τεχνολογία εξουσίας

Λέξεις: Στρατής Βογιατζής

Η Charlotte Beradt κατέγραψε τα όνειρα των συμπολιτών της Γερμανών όταν οι ναζί κατέλαβαν την εξουσία και διαπίστωσε “μια νοσηρή επίδραση που ασκούν τα ολοκληρωτικά καθεστώτα στο συλλογικό υποσυνείδητο και μια βαθιά αίσθηση συνενοχής που αναδύονταν στα όνειρα των υποκειμένων”.

Δεν ξέρω αν κανείς μελετούσε τα όνειρα μας σήμερα – όταν κάθε μέρα σωματοποιούμε μια γενοκτονία – αν διαπίστωνε την ίδια ενοχή που αν και αμυδρή μέσα στην τύρβη των καθημερινών μας συμπτύξεων φουντώνει, και μας στοιχειώνει όταν παραδιδόμαστε στην αγκαλιά του Μορφέα. Η ερμηνεία ονείρων αφορά φυσικά τους προνομιούχους δυτικούς και όχι τους Παλαιστίνιους. Οι ίδιοι είναι απασχολημένοι να μεταφέρουν τα ανθρώπινα υπολείμματα των παιδιών τους σε σάκους που έχουν προκύψει από τους βομβαρδισμούς της προηγούμενης νύχτας. Ο λαός της Γάζας άλλωστε σκόπιμα διαφεύγει στατιστικών και εμβριθών αναλύσεων καθώς έτσι αποκτά κύρος και υπόσταση, γίνεται μετρήσιμη μονάδα στους πίνακες των δυτικών ταξινομήσεων.

Όπως η προπαγάνδα των ναζί απo-ανθρωποποιούσε τους Εβραίους ((dehumanization) ως αναγκαίο στάδιο για τη νομιμοποίηση της εξόντωσης, με τον ίδιο τρόπο οι Παλαιστίνιοι αποχαρακτηρίζονται, ώστε ο αφανισμός τους να μην θεωρείται έγκλημα. Η γραφειοκρατία επιτρέπει στους ανθρώπους να εκτελούν εντολές δίχως να αντιμετωπίζουν τις ηθικές συνέπειες των πράξεών τους. Όπως αναφέρει στο Modernity and the Holocaust ο Μπάουμαν “ Η αφαίρεση της ατομικότητας των Εβραίων και η αναγωγή τους σε αριθμούς, λίστες, φορτία, επέτρεψαν την τεχνική διαχείριση της εξόντωσης”. Όσο παγιώνεται ο νεκροπολιτικός καπιταλισμός- φασισμός και πλαισιώνεται από μια ιδεοληπτική αφήγηση του κυριάρχου είδους ο Άλλος σταδιακά αποπροσωποποιείται και μια γραφειοκρατική εξορθολογισμένη πρακτική εξάλειψης του ακολουθεί. Η ισραηλινή πολεμική μηχανή λειτουργεί με τεχνοκρατικά, ορθολογικά εργαλεία: στόχοι, αριθμοί, ποσοστά αποδοτικότητας. Η συνεχής ροή εικόνων και αριθμών (νεκρά παιδιά, βομβαρδισμοί νοσοκομείων) απονευρώνει την ηθική μας αντίδραση. Η φρίκη μετατρέπεται σε καθημερινότητα, σε κάτι «αναμενόμενο». Αυτό είναι το κακό που γίνεται κοινοτοπία, σύμφωνα με την Χάνα Άρεντ.

Ο Giorgio Agamben γράφει στο homo Sacer ότι “ η κατάσταση εξαίρεσης τείνει να γίνει ο κανόνας, και όχι η εξαίρεση. Ζούμε σε έναν κόσμο όπου η κυριαρχία βασίζεται στην αναστολή της προστασίας των δικαιωμάτων για συγκεκριμένες ζωές.”. Ο homo sacer είναι αυτός που μπορεί να θανατωθεί χωρίς ο θάνατός του να θεωρείται φόνος, επειδή έχει τεθεί εκτός του νόμου και εκτός της κοινότητας των «προστατευόμενων». Η “ασφάλεια” των Ευρωπαίων προϋποθέτει τα στρατόπεδα, τα pushbacks, τα τείχη. Η ζωή του Άλλου αποσυνδέεται από κάθε οντολογικό ή ηθικό καθεστώς προστασίας, όπως συνέβαινε με τους αποικιοκρατούμενους λαούς παλιότερα ή τους μετανάστες στην Αμερική σήμερα. Ο “Άλλος” δεν είναι παρά ένα μίασμα, μια πιθανή εστία μόλυνσης της ατομικής μας χωροταξίας: είναι η απαιτούμενη θυσία στους Θεούς της ιδιοτέλειας που θα μας εξασφαλίσει την κοινωνική μας γαλήνη. Η εξάλειψη του πόνου άλλωστε όπως και κάθε εστία διατάραξης της ναρκισσιστικής μας ευταξίας είναι ζητούμενο στη μετά- ανθρώπινη εποχή. Σε μια ζωή απογυμνωμένη από ιδανικά προσηλωμένη αποκλειστικά στην υπολογισμένη της επιβίωση η ενσυναίσθηση είναι περιττή: δεν παράγει μετρήσιμα αποτελέσματα.

Η απάθεια της Δύσης απέναντι στη συνεχιζόμενη γενοκτονία του Παλαιστινιακού λαού – κάθε 40 λεπτά πεθαίνει ένα παιδί σύμφωνα με τον ΟΗΕ- συνιστά κατακρήμνιση κάθε ηθικού οικοδομήματος. εκφυλίζοντας τη συνείδηση σε εργαλείο πολιτικής σκοπιμότητας. Η Δύση με την ενεργό στήριξή της στο Ισραήλ, και η Ελλάδα ειδικότερα που δεν υπέγραψε χτες το κείμενο καταδίκης του Ισραήλ και συνεχίζει να εμφανίζεται στο ίδιο τραπέζι με τον εγκληματία πολέμου πρωθυπουργό του Ισραήλ δεν συναινεί απλώς αλλά είναι συνένοχη στο έγκλημα. Όσο όμως εκποιείται η ηθική ευθύνη τόσο ριζώνει η ενοχή, σωματοποιείται και στοιχειώνει στον ψυχισμό μας. Οι Άρπυιες στην αρχαία Ελλάδα ήταν τερατόμορφες θεότητες που είχαν την υποχρέωση να αρπάζουν τους εγκληματίες και να τους οδηγούν στις Ερινύες. Φαίνεται ότι οι Ερινύες θα μας συντροφεύουν εφεξής διαρκώς στα όνειρα μας.

*Ο Στρατής Βογιατζής είναι φωτογράφος