Η σφαγή του Σάρπβιλ

Λέξεις: Γιώργος Σταμάτης

Με απόφαση της Γενικής Συνέλευσης των Ηνωμένων Εθνών το 1966, ανακηρύχθηκε η εικοστή πρώτη Μαρτίου ως παγκόσμια ημέρα για την εξάλειψη των φυλετικών διακρίσεων προς τιμήν των 69 ειρηνικών διαδηλωτών, στην πόλη Σάρπβιλ της Νοτίου Αφρικής, που δολοφονήθηκαν βάναυσα στις 21 Μαρτίου 1960 από το απάνθρωπο καθεστώς του απαρτχάιντ.

Με τον όρο φυλετική διάκριση νοείται στο Διεθνές Δίκαιο, οποιαδήποτε διάκριση, αποκλεισμός, περιορισμός, προτίμηση, που βασίζεται στη φυλή, το χρώμα, την καταγωγή ή την εθνική προέλευση και έχει σκοπό ή αποτέλεσμα να εξουδετερώνει την αναγνώριση, την απόλαυση ή την άσκηση με ίσους όρους ανθρωπίνων δικαιωμάτων και θεμελιωδών ελευθεριών στο πολιτικό, οικονομικό, κοινωνικό ή σε οποιοδήποτε άλλο πεδίο της δημόσιας ζωής.

Σύμφωνα με το καθεστώς του απαρτχάιντ, το οποίο θεσμοθετήθηκε από το κυβερνόν Εθνικό Κόμμα το 1948, είχε επιβληθεί σε όλη τη Χώρα πλήρης φυλετικός διαχωρισμός και δεν επιτρεπόταν η επαφή πολιτών που ανήκαν σε διαφορετική φυλή. Διακρίσεις υπήρχαν στον τομέα της ιατροφαρμακευτικής περίθαλψης, της εκπαίδευσης, της ψυχαγωγίας και εν γένει στην παροχή δημοσίων αγαθών και υπηρεσιών, ενώ οι μαύροι έμεναν σε συγκεκριμένες περιοχές της Χώρας.

Τα μέτρα και οι πολιτικές του φυλετικού διαχωρισμού κλιμακώθηκαν περαιτέρω το 1960, όταν ψηφίστηκε ο pass law, ένας νόμος που υποχρέωνε τους μαύρους να διαθέτουν ένα είδος «πάσο» το οποίο έπρεπε να επιδεικνύουν στις μετακινήσεις τους. Το γεγονός αυτό στάθηκε η αφορμή χιλιάδες άνθρωποι να βγουν στους δρόμους και να ενώσουν τις φωνές τους, διαδηλώνοντας ειρηνικά, ζητώντας την κατάργηση του φυλετικού διαχωρισμού και την οικοδόμηση μις κοινωνίας στη βάση της φυλετικής ισότητας. Μετά το πέρας της πρώτης μέρας, οι συγκεντρωμένοι αποφάσισαν να κινηθούν προς το τοπικό αστυνομικό τμήμα του δήμου Σάρπβιλ, χωρίς τα πάσο τους με σκοπό να συλληφθούν, να γεμίσουν οι φυλακές, να μειωθεί το εργατικό δυναμικό, έτσι ώστε να αναδειχθεί η ανάγκη για θέσπιση της ίσης μεταχείρισης ανεξαρτήτως φυλής στο επίκεντρο του δημόσιου ενδιαφέροντος.

Πράγματι, οι διαδηλωτές αυξάνονταν συνεχώς, με αποτέλεσμα το μεσημέρι της 21ης Μαρτίου να βρίσκονται έξω από το αστυνομικό τμήμα περίπου 20000 άτομα, διαδηλώνοντας ειρηνικά. Η αστυνομία αντέδρασε αρχικά με χρήση δακρυγόνων και καπνογόνων, ενώ πολεμικά αεροπλάνα πετούσαν χαμηλά προσπαθώντας να διαλύσουν το συγκεντρωμένο άοπλο πλήθος, που αμυνόταν με πέτρες. Στη συνέχεια, ακολούθησε λουτρό αίματος με την αστυνομία να ανοίγει πυρ πυροβολώντας αδιακρίτως ακόμη και γυναίκες και παιδιά. Ο φόρος αίματος που πλήρωσαν οι μαύροι διαδηλωτές στον αγώνα τους για αξιοπρέπεια, ελευθερία, ισότητα, ήταν τραγικά βαρύς, αφού δολοφονήθηκαν βάρβαρα 69 άνθρωποι και τραυματίστηκαν 180. Στις 8 Απριλίου, ο γενικός εισαγγελέας της Νότιας Αφρικής απαγόρευσε το Αφρικανικό Εθνικό Κογκρέσο και το Παναφρικανικό Κογκρέσο, τα οποία πέρασαν στην παρανομία.

Στις 30 Μαΐου η κυβέρνηση επιβάλλει καθεστώς «έκτακτης ανάγκης» το οποία κράτησε μέχρι τις 31 Αυγούστου. Κατά τη διάρκεια αυτή πραγματοποιήθηκε πογκρόμ συλλήψεων και φυλακίσεων στελεχών του αντιρατσιστικού κινήματος, μεταξύ των οποίων και του ηγέτη του Νέλσον Μαντέλα.

Η σφαγή του Σάρπβιλ αποτέλεσε ένα ισχυρό ράπισμα κατά της χλιαρής μέχρι τότε στάσης της διεθνούς Κοινότητας εναντίον των νόμων του απαρτχάιντ. Η κυβέρνηση της Νοτίου Αφρικής απομονώθηκε διεθνώς, αφού την 1η Απριλίου του ίδιου έτους το Συμβούλιο Ασφαλείας του Ο.Η.Ε. υιοθετεί ψήφισμα καταδίκης του καθεστώτος, ενώ επιβλήθηκε στη Χώρα μακροχρόνιο οικονομικό εμπάργκο.

Η διεθνής Κοινότητα έκανε εκείνη την περίοδο τα πρώτα σημαντικά βήματα για την καταπολέμηση του ρατσισμού και των φυλετικών διακρίσεων. Το 1965 υιοθετήθηκε από τη Γενική Συνέλευση του Ο.Η.Ε. η Διεθνής Σύμβαση για την κατάργηση κάθε μορφής φυλετικών διακρίσεων, ενώ το 1966 καθιερώθηκε η παγκόσμια ημέρα κατά του φυλετικού ρατσισμού και των διακρίσεων.

Οι πολιτικές του φυλετικού διαχωρισμού τερματίστηκαν πολλά χρόνια αργότερα, χάρη σε δύο φωτισμένους ηγέτες και των δύο πλευρών, τον εμβληματικό Νέλσον Μαντέλα και τον μετριοπαθή Φρεντερίκ ντε Κλερκ. Το 1990 ο Νέλσον Μαντέλα αποφυλακίζεται, ενώ ο Πρόεδρος Φρεντερίκ ντε Κλερκ ξεκινά διαπραγματεύσεις με όλες τις πλευρές για τη λήξη του απαρτχάιντ, με στόχο τη θέσπιση νέου Συντάγματος για τη δημιουργία ενός Κράτους Δικαίου που θα παρέχει ίσα δικαιώματα και ίσες ευκαιρίες σε όλους τους πολίτες του ανεξαρτήτως φυλετικής καταγωγής. Οι συνομιλίες είχαν ως αποτέλεσμα τη διεξαγωγή δημοκρατικών εκλογών το 1994 με τη συμμετοχή όλων των εθνοτήτων, από τις οποίες εξελέγη το Αφρικανικό Εθνικό Κογκρέσο με ηγέτη τον Νέλσον Μαντέλα. Η Δημοκρατία της Νοτίου Αφρικής ήταν πλέον έτοιμη να οικοδομήσει μια κοινωνία χωρίς φυλετικές διακρίσεις και αποκλεισμούς. Στις 10 Δεκεμβρίου του 1996 ο Νέλσον Μαντέλα επέλεξε συμβολικά το Σάρπβιλ για να υπογράψει το νέο Σύνταγμα της Ν. Αφρικής.

Το βάρβαρο καθεστώς του απαρτχάιντ σφράγισε με το πλέον μελανό αποτύπωμα τον περασμένο αιώνα και οφείλουμε όλοι ως διεθνής κοινότητα να συνειδητοποιήσουμε έμπρακτα ότι δεν πρέπει να επικρατήσουν ποτέ ξανά πολιτικές φυλετικού διαχωρισμού και ρατσισμού, αλλά να οικοδομούμε κοινωνίες στη βάση των αρχών της ισότητας, της αλληλεγγύης και της συνεργασίας.

*Ο Γιώργος Σταμάτης είναι Γενικός Γραμματέας Κοινωνικής Αλληλεγγύης και Καταπολέμησης της Φτώχειας