Η σκηνή της απαξίωσης

Λέξεις: Μάνος Λαμπράκης

Η εικόνα από τον Λευκό Οίκο είναι σκηνή. Μια σκηνογραφία ισχύος, όπου οι ρόλοι είναι ήδη κατανεμημένοι, το σενάριο γραμμένο, και οι θεατές –δηλαδή οι κοινωνίες της Δύσης– παρόντες αλλά αμέτοχοι. Ο χώρος, με την υπερβολική του διακόσμηση από προεδρικά πορτρέτα είναι το ίδιο το σκηνικό της εξουσίας. Η εξουσία στη νεωτερικότητα δεν κρύβεται, εκτίθεται σε ένα διαφανές, θεαματικό πεδίο, όπου το «φαίνεσθαι» αντικαθιστά το «είναι».

A historic day at the White House as European leaders joined President Trump in the Oval Office.

President Donald J. Trump is the President of PEACE. 🇺🇸 pic.twitter.com/V91JvL7K9Z

— The White House (@WhiteHouse) August 19, 2025

Οι Ευρωπαίοι ηγέτες, καθισμένοι αντικριστά, αποτυπώνουν με τις σφιγμένες στάσεις τους την αμηχανία ενός σώματος χωρίς βούληση. Η Ευρώπη εμφανίζεται εδώ ως συλλογικό υποκείμενο χωρίς λόγο, ως chorus minor που αναμένει από τον σκηνοθέτη –τον Αμερικανό Πρόεδρο– την είσοδο και την ατάκα του. Οι σημειώσεις που κρατούν ορισμένοι, όπως ένας σπουδαστής που αντιγράφει τις λέξεις του καθηγητή, μαρτυρούν την εσωτερικευμένη τους πειθαρχία: η πολιτική μετατρέπεται σε μάθημα υπαγόρευσης.

Η ειρωνεία κορυφώνεται στην παρουσία του Ζελένσκι. Ντυμένος μαύρα, σχεδόν σαν πένθιμη φιγούρα, φέρει το βάρος του πολέμου, όχι όμως ως κυρίαρχος λόγου, αλλά ως μνημείο θυσίας. Δεν μιλά, δεν χειρονομεί, απλώς «είναι εκεί». Σαν να αποτελεί ένα ζωντανό επιχείρημα, μια σάρκινη υπενθύμιση του γιατί όλοι οι υπόλοιποι κάθονται πειθήνια απέναντι στο προεδρικό γραφείο. Στο πρόσωπό του, η πολιτική γίνεται θέαμα καθαρό: δεν υπάρχει στρατηγική, αλλά μόνο το πάθος της επιβίωσης. Ο Ζελένσκι λειτουργεί ως το «δραματικό συμβάν» που νομιμοποιεί την ομοθυμία της Δύσης.

Το γραφείο, με τα κουτιά που φέρουν προεδρικές σφραγίδες, μοιάζει με λειτουργικό άμβωνα: επάνω του ακουμπά το ίδιο το δόγμα της εξουσίας. Ανάμεσα σε αυτό και στους ακροατές παρεμβάλλεται η προτομή, σαν σιωπηλός μάρτυρας της Ιστορίας. Η πολιτική εδώ αναπαρίσταται ως συνομιλία με σκιές: πρόσωπα από παρελθόντες αιώνες παρακολουθούν τα νυν πρόσωπα να μιμούνται τη σοβαρότητα, χωρίς όμως το βάρος του ιστορικού μεγαλείου.

Αυτό είναι το βασικό γνώρισμα της μεταπολιτικής: το ως εάν. Οι ηγέτες συμπεριφέρονται «ως εάν» ήταν αυτόνομοι, «ως εάν» διαμόρφωναν οι ίδιοι την ιστορία, ενώ στην πραγματικότητα επιτελούν το προδιαγεγραμμένο σενάριο της Αμερικανικής ηγεμονίας.

Η Δύση, μέσα από αυτό το θέατρο, εκτίθεται στην ίδια της την αντίφαση: διακηρύσσει δημοκρατία, αλλά ποζάρει ως μαθητεία, μιλά για πολυμέρεια, αλλά ενσαρκώνει την μονοκρατορία, διατρανώνει ανεξαρτησία, αλλά εκτελεί ετεροκαθορισμό. Η ίδια η εικόνα καταρρίπτει τη ρητορική της. Το φαντασιακό της Δύσης –η ελευθερία, η ισότητα, η αυτονομία– καταρρέει όταν οι ισχυρότεροι πολιτικοί της Ευρώπης κάθονται σαν μικροί μαθητές μπροστά στον Αμερικανό δάσκαλο.

Και το κοινό; Οι κοινωνίες της Ευρώπης βλέπουν τη φωτογραφία στις οθόνες τους, σαν να βλέπουν μια θεατρική παράσταση. Μόνο που η παράσταση δεν είναι αθώα. Το χειροκρότημα μεταφράζεται σε φόρους, σε δαπάνες όπλων, σε λιτότητα, σε αδιέξοδα. Η αισθητική αυτού του θεάματος είναι ήδη βιοπολιτική: διαμορφώνει συναινέσεις, παράγει υπακοή, κατασκευάζει το συλλογικό φαντασιακό της «ενότητας της Δύσης».

Το θέατρο της Δύσης είναι τραγωδία χωρίς κάθαρση. Οι ηγέτες δεν είναι τραγικοί ήρωες, αλλά μάλλον υποκριτές της καθημερινής ρουτίνας, ο λόγος τους δεν φτάνει στο ύψος του μύθου, αλλά διαλύεται σε διοικητικά πρακτικά. Η ειρωνεία είναι πως το μόνο που μένει από αυτή τη συνάντηση δεν είναι κάποια απόφαση ιστορικής βαρύτητας, αλλά η ίδια η φωτογραφία: η εικόνα ως υποκατάστατο πολιτικής.

Ίσως, τελικά, αυτό να είναι το βαθύτερο σχόλιο που κάνει η ίδια η φωτογραφία: ότι στη Δύση του 21ου αιώνα, η πολιτική δεν είναι πράξη αλλά αναπαράσταση. Και το μόνο που μας απομένει είναι να βλέπουμε, ξανά και ξανά, το ίδιο έργο με νέους ηθοποιούς, μέχρι που το ίδιο το κοινό να σηκωθεί και να εγκαταλείψει την αίθουσα.

*Ο Μάνος Λαμπράκης είναι θεατρικός συγγραφέας, δραματουργός και μεταφραστής