Ισραήλ – Παλαιστίνη: Ο νέος κύκλος αίματος απειλεί με γενικότερη ανάφλεξη

Λέξεις: Βιβή Κεφαλά

Η αιφνιδιαστική επίθεση της Χαμάς εναντίον του νοτίου Ισραήλ, και όλα όσα καταδικαστέα επακολούθησαν, σόκαραν το Ισραήλ που φάνηκε εντελώς απροετοίμαστο για αυτήν την επίθεση, παρά τις προειδοποιήσεις της Αιγύπτου και άλλων κρατών, για ενδεχόμενη επίθεση εναντίον του.

Η επίθεση αυτή, που έχει ισχυρό συμβολισμό παραπέμποντας  στον πόλεμο του Γιόμ Κιπούρ το 1973, ανοίγει  έναν νέο κύκλο αίματος στην Μέση Ανατολή και επαναφέρει στο διεθνές προσκήνιο το Παλαιστινιακό, που αποτελεί την καρδιά των προβλημάτων της Μέσης Ανατολής, αλλά το οποίο είχε περάσει στο απόλυτο περιθώριο τόσο για την Δύση όσο και για τα αραβικά κράτη.

Οι στόχοι

Η επίθεση της Χαμάς, πολύ καλά σχεδιασμένη όπως αποδεικνύεται, είχε τρείς στόχους: αφ΄ενός την ακύρωση της επικείμενης Συμφωνίας ειρήνης μεταξύ Ισραήλ και Σαουδικής Αραβίας, η οποία θα σήμαινε την οριστική  διαγραφή του Παλαιστινιακού από  την διεθνή και την αραβική ατζέντα, αφ΄ετέρου την ανταλλαγή των Ισραηλινών ομήρων με φυλακισμένους Παλαιστίνιους και τέλος την προσέλκυση της διεθνούς προσοχής στο Παλαιστινιακό, ώστε να ματαιωθούν τα σχέδια της υπερσυντηρητικής κυβέρνησης Νετανιάχου, που συνεχίζει τον παράνομο εποικισμό της κατεχόμενης Δυτικής Όχθης, κάνει έξωση στους Ισραηλινούς πολίτες αραβικής καταγωγής από τα σπίτια τους στην Ανατολική Ιερουσαλήμ, δημιουργεί συνεχώς προβλήματα στην καθημερινή ζωή των Παλαιστινίων, παρακωλύει την πρόσβασή τους στο τέμενος Αλ Άκσα, τον τρίτο ιερότερο τόπο για τους μουσουλμάνους,  ασκεί συνεχή καταστολή στους Παλαιστίνιους, φυλακίζοντας υπόπτους που μένουν καιρό στην φυλακή χωρίς να τους έχουν απαγγελθεί κατηγορίες, ενώ μόνο το 2023 έχουν σκοτωθεί από ισραηλινά πυρά τουλάχιστον διακόσιοι Παλαιστίνιοι, επειδή θεωρήθηκαν ύποπτοι για την τέλεση τρομοκρατικών πράξεων. Όσο για την Γάζα λειτουργεί ως η μεγαλύτερη φυλακή στον κόσμο, καθώς τα σύνορά της με το νότιο Ισραήλ είναι επτασφράγιστα, όπως επίσης και αυτά  με την Αίγυπτο, ενώ η τροφοδοσία της εξαρτάται από την καλή θέληση του Ισραήλ.

Η πολιτική που ακολουθεί το Ισραήλ έναντι των Παλαιστινίων δείχνει με σαφήνεια, ότι ο Ισραηλινός πρωθυπουργός δεν είναι διατεθειμένος να σεβαστεί ούτε το Διεθνές Δίκαιο ούτε τις αποφάσεις του Συμβουλίου Ασφαλείας του ΟΗΕ, κυρίως την απόφαση 242 του 1967 που ζητούσε την απόσυρση των ισραηλινών στρατευμάτων στα πρό της 5ης Ιουνίου 1967 σύνορά του. Αντιθέτως, όπως ο ίδιος έχει δηλώσει, δεν πρόκειται να δεχθεί παρά ένα «κράτος μείον» για τους Παλαιστίνιους, χωρίς εδαφική συνέχεια, χωρίς πόρους και χωρίς στρατό. Η πολιτική αυτή οδηγεί στην σκέψη ότι το Ισραήλ προσπαθεί να εξωθήσει τους Παλαιστίνιους να εγκαταλείψουν την γή τους και να δημιουργηθεί το Ερέτζ Ισραέλ, δηλαδή το βιβλικό Ισραήλ, η «Γή της Επαγγελίας», σκέψη που ενισχύεται από δηλώσεις υπερορθόδοξων εβραϊκών κομμάτων αλλά και του κόμματος των εποίκων, που συμμετέχουν στον κυβερνητικό συνασπισμό υπό τον Μπέντζαμιν Νετανιάχου.

Το Ισραήλ νομιμοποιεί την κατασταλτική του πολιτική έναντι των Παλαιστινίων επικαλούμενο την πάλη κατά της ισλαμικής τρομοκρατίας και, βεβαίως, το απόλυτο δικαίωμά του στην νόμιμη άμυνα. Είναι σαφές ότι το Ισραήλ έχει κάθε νόμιμο δικαίωμα να υπάρχει καθώς και να υπερασπιστεί τον εαυτό του. Το ίδιο δικαίωμα όμως έχουν και οι Παλαιστίνιοι για την αυτοδιάθεσή τους και την απόκτηση δικού τους κράτους. Κατά συνέπεια, αν και η άσκηση τρομοκρατίας είναι απόλυτα καταδικαστέα, συνεχίζει να υπάρχει το δικαίωμα της ένοπλης αντίστασης ενός κατακτημένου λαού εναντίον των κατοχικών δυνάμεων, μέχρι να απελευθερωθεί και να αποκτήσει το δικό του ανεξάρτητο και κυρίαρχο κράτος, με διεθνώς αναγνωρισμένα σύνορα.

Ωστόσο, έχει ανοίξει μία μεγάλη συζήτηση σχετικά με το άν η Χαμάς, που θεωρείται τρομοκρατική οργάνωση από το Ισραήλ και την Δύση, έχει δικαίωμα σε ένοπλη αντίσταση, αφού είναι μη κρατικός δρών. Εφ΄όσον το δικαίωμα αυτό δεν προβλέπεται από το Διεθνές Δίκαιο για τους μη κρατικούς δρώντες, το συμπέρασμα που προκύπτει είναι ότι η ένοπλη δράση της Χαμάς συνιστά πράξη τρομοκρατίας. Όμως, υπάρχουν πολλά ιστορικά παραδείγματα που αποδεικνύουν ότι η τρομοκρατία είναι κάτι σχετικό και ένα τέτοιο παράδειγμα είναι ο διμέτωπος αγώνας των Εβραίων μετά τον Β. Π. Πόλεμο, οπότε ο Νταβίντ μπέν Γκουριόν ανατίναξε το ξενοδοχείο Βασιλεύς Δαυίδ στην Ιερουσαλήμ, όπου βρισκόταν το στρατηγείο της εντολοδόχου δυνάμεως στην Παλαιστίνη, δηλαδή της Μεγάλης Βρετανίας, σκοτώνοντας πάνω από διακόσιους στρατιωτικούς. Ο Νταβίντ μπέν Γκουριόν κατεζητείτο ως τρομοκράτης από τους Βρετανούς, όμως ο αγώνας του τελεσφόρησε και από τρομοκράτης έγινε ο πατέρας του σύγχρονου Ισραήλ. Τέλος, εάν για το Ισραήλ και την Δύση η δράση της Χαμάς είναι τρομοκρατική και παράνομη, για πολλούς Παλαιστινίους και μεγάλο μέρος των αραβικών κοινωνιών, η δράση της είναι εθνικοαπελευθερωτική.

Η αντίδραση του Ισραήλ

Η επίθεση της 7ης Οκτωβρίου δημιούργησε οργή, οδύνη, ντροπή και αμηχανία στο Ισραήλ, το ισχυρότερο στρατιωτικά κράτος της περιοχής, το οποίο όχι μόνο δέχθηκε επίθεση, όχι μόνο σκοτώθηκαν πολίτες του αλλά και πολίτες του έγιναν όμηροι της Χαμάς. Το  Ισραήλ δήλωσε ότι δεν θα σταματήσει ο πόλεμος εάν δεν σκοτωθεί και το τελευταίο μέλος της Χαμάς και ότι θα γίνει χερσαία επιχείρηση εναντίον της Γάζας. Σύμφωνα με τον Ισραηλινό Πρωθυπουργό, η ευθύνη για αυτόν τον «μακρόχρονο και δύσκολο πόλεμο» που ξεκινά το Ισραήλ ανήκει στη Χαμάς, που εξαπέλυσε, στις 7 Οκτωβρίου, φονικές επιθέσεις στο ισραηλινό έδαφος, τονίζοντας ότι η πρώτη φάση του πολέμου αφορά την εξόντωση των εχθρικών δυνάμεων που διείσδυσαν στο Ισραήλ και σκότωσαν αμάχους και στρατιώτες.

Μέχρι στιγμής, η χερσαία επίθεση δεν έχει γίνει ακόμα, αντιθέτως η Γάζα, με πάνω από δύο εκατομμύρια κατοίκους, βρίσκεται σε πλήρη αποκλεισμό, δεν υπάρχει ούτε κάν νερό, πλήττεται  από ισραηλινά πυρά, οι ανθρώπινες απώλειες είναι τεράστιες, προκαλώντας διεθνείς αντιδράσεις ακόμα και από αμερικανο-εβραϊκές οργανώσεις. Στην πραγματικότητα, όμως, συντελείται μία ανθρωπιστική καταστροφή, όπως δείχνει το χτύπημα σε νοσοκομείο της Γάζας με πάνω από πεντακόσιους νεκρούς, την ευθύνη για το οποίο το Ισραήλ επιρρίπτει στην Χαμάς η οποία την αρνείται. Εξ άλλου, το Ισραήλ αρνείται ότι υπάρχει ανθρωπιστική καταστροφή, πολύ περισσότερο αφού προειδοποίησε τους κατοίκους της Γάζας να εγκαταλείψουν τις εστίες τους, κατηγορώντας παράλληλα την Χαμάς ότι τους χρησιμοποιεί ως ανθρώπινη ασπίδα για να αποφύγει τις συνέπειες.  Ωστόσο, ακόμα και εάν οι κάτοικοι της Γάζας ήθελαν να την εγκαταλείψουν δεν μπορούν όχι μόνο διότι είναι αποκλεισμένοι αλλά και διότι κανένα αραβικό κράτος δεν είναι διατεθειμένο να τους δεχθεί. Σε αυτές τις συνθήκες, το Ισραήλ δεν δέχεται κατάπαυση του πυρός για να περάσει ανθρωπιστική βοήθεια προς τους εγκλωβισμένους, διότι σύμφωνα με το Τέλ Αβίβ η βοήθεια θα πέσει στα χέρια της Χαμάς, ενώ η Αίγυπτος φοβάται ότι δεν θα μπορέσει να συγκρατήσει αυτούς που θέλουν να περάσουν τα σύνορα για να γλιτώσουν από την φρίκη του πολέμου.

Το αδιέξοδο του Ισραήλ και οι περιφερειακοί δρώντες

Παρά την δραματική του υπεροπλία, το Ισραήλ βρίσκεται στην πραγματικότητα σε αδιέξοδο. Προφανώς θα πρέπει να αντιδράσει και να απελευθερώσει τους ομήρους που κρατά η Χαμάς αλλά αυτό δεν μπορεί να γίνει παρά με χερσαία επίθεση. Όμως, μία τέτοια επίθεση θα έχει εκατόμβη αμάχων Παλαιστινίων και μεγάλες απώλειες για τον ισραηλινό στρατό. Κάτι τέτοιο θα προκαλέσει τεράστιες αντιδράσεις τόσο στις αραβικές όσο και στην ισραηλινή κοινωνία. Παράλληλα, το βόρειο Ισραήλ μπορεί να απειληθεί σοβαρά από τα πυρά της Χεζμπολλά, ενώ οι διαδηλώσεις Παλαιστινίων που γίνονται ήδη στην κατεχόμενη Δυτική Όχθη μπορεί να οδηγήσουν σε μία τρίτη Ιντιφάντα. Ήδη οι νεκροί Παλαιστίνιοι σε συγκρούσεις με τις ισραηλινές δυνάμεις στην Δυτική Όχθη από τις 7 Οκτωβρίου μέχρι σήμερα ξεπερνούν τους ογδόντα, ενώ άλλοι εννιακόσιοι έχουν συλληφθεί. Πέραν αυτών, για να επιτύχει μία τέτοια επιχείρηση, που έχει στόχο πλήν της απελευθέρωσης των ομήρων και την καταστροφή της Χαμάς, θα πρέπει πρακτικά να ισοπεδωθεί η Γάζα, πράγμα που θα έχει τεράστιο, αρνητικό για το Ισραήλ, αντίκτυπο στην διεθνή κοινή γνώμη. Ακόμα και εάν υποτεθεί ότι το εβραϊκό κράτος αναλαμβάνει αυτό το κόστος, το ερώτημα είναι το πώς θα απεμπλακεί από την Γάζα και τι θα απογίνουν οι κάτοικοί της. Προφανώς η απάντηση σε αυτά τα ερωτήματα δεν είναι εύκολη και ενέχει πολλούς κινδύνους και ίσως για τον λόγο αυτό δεν έχει αρχίσει ακόμα η χερσαία επίθεση.

Σε όλα αυτά θα πρέπει να προστεθούν και οι αρνητικές αντιδράσεις των αραβικών κρατών, που δεν θα ήθελαν να υπάρξει κλιμάκωση της σύγκρουσης, διότι θέλουν να αποφύγουν την εμπλοκή τους, πολύ περισσότερο που ήδη αντιμετωπίζουν τις επικρίσεις της  αραβικής κοινής γνώμης. Επί πλέον, τόσο η Αίγυπτος όσο και η Ιορδανία δεν μπορούν να διαχειριστούν ένα τρίτο κύμα Παλαιστινίων προσφύγων, που θα προστεθεί σε αυτά που προκλήθηκαν από τους πολέμους του 1948 -1949 και 1967, ενώ η Σαουδική Αραβία είναι αναγκασμένη να σκληρύνει την στάση της έναντι του Ισραήλ.  Παράλληλα, υπάρχουν και άλλοι κίνδυνοι για την ισραηλινή ασφάλεια, όπως οι πύραυλοι που εκτοξεύθηκαν από την Υεμένη, αλλά και πιθανά πλήγματα από την Συρία και το Ιράκ, ενώ όσον αφορά το Ιράν φαίνεται ότι θα ήθελε να αποφύγει μία άμεση σύγκρουση με το εβραϊκό κράτος. Ίσως όμως οι Ισραηλινοί επιτελείς διακινδυνεύσουν ένα ακόμα μέτωπο πλήττοντας το Ιράν, το οποίο ενισχύει την Χεζμπολλά αλλά και την Χαμάς. Τέλος, η προσέγγιση Τουρκίας – Ισραήλ παραπέμπεται στις καλένδες, καθώς η Άγκυρα επέστρεψε στα νέο-οθωμανικά της σχέδια.

Οι διεθνείς δρώντες και οι κίνδυνοι γενικότερης ανάφλεξης

Οι Ηνωμένες Πολιτείες, οι οποίες έχουν αποδυθεί σε έναν διπλωματικό μαραθώνιο,  καταδικάζουν την τρομοκρατική δράση της Χαμάς, υπεραμύνονται του δικαιώματος του Ισραήλ στην νόμιμη άμυνα και ενισχύουν τις στρατιωτικές του δυνατότητες, ενώ απέστειλαν και δύο αεροπλανοφόρα  στην περιοχή. Παρ΄όλα αυτά, η Ουάσινγκτον ζητά από το Τέλ Αβίβ να σεβαστεί το Δίκαιο του Πολέμου και επανέφερε στο προσκήνιο  το ζήτημα της δημιουργίας παλαιστινιακού κράτους. Η πλήρης υποστήριξη των ΗΠΑ στο Ισραήλ οφείλεται κατ΄αρχήν στο γεγονός ότι το εβραϊκό κράτος είναι στρατηγικός σύμμαχος τους και κατά δεύτερον στο γεγονός ότι προετοιμάζονται για το ενδεχόμενο νέων πληγμάτων εναντίον δυνάμεών τους που σταθμεύουν στο Ιράκ και στην Συρία. Όμως η υποστήριξη αυτή, και η πολιτική Τράμπ στην Μέση Ανατολή, την οποία δεν άλλαξε ο Πρόεδρος Μπαϊντεν,  θεωρείται μονομερής και δύσκολα οι ΗΠΑ θα μπορούσαν να παίξουν τον ρόλο του έντιμου μεσολαβητή.

Ταυτόχρονα, ο Ρώσος Πρόεδρος προειδοποίησε τις ΗΠΑ ότι μία ενδεχόμενη στρατιωτική τους ανάμειξή θα έχει υψηλό κόστος, δηλώνοντας ότι:  «Εσείς έχετε αεροπλανοφόρα αλλά εμείς έχουμε Kinzhal !», ενώ η Κίνα, που συνήθως τηρεί ουδέτερη στάση δήλωσε ότι τα ισραηλινά πλήγματα υπερβαίνουν την νόμιμη άμυνα.

Είναι σαφές ότι ο νέος αυτός πόλεμος δεν θα τελειώσει σύντομα, όπως επίσης είναι σαφές ότι η περιοχή της Μέσης Ανατολής βρίσκεται ένα βήμα πρίν την γενίκευση των συγκρούσεων. Παράλληλα, οι αραβικές κοινωνίες έχουν ριζοσπαστικοποιηθεί, πράγμα που ενέχει σοβαρούς κινδύνους ασφάλειας λόγω της δράσης «μοναχικών λύκων» ή τρομοκρατικών πυρήνων στην περιοχή, στην Ευρώπη ακόμα και στις ΗΠΑ και βέβαια είναι  ορατός και ο κίνδυνος  μίας νέας ενεργειακής κρίσης.

Όμως, ακόμα και εάν το Ισραήλ ισοπεδώσει την Γάζα και εξαφανίσει την Χαμάς, μία νέα γενιά μαχητών θα εμφανιστεί, ο κύκλος της βίας δεν θα σταματήσει και η ειρήνη δεν πρόκειται να εγκαθιδρυθεί στην περιοχή όσο το μείζον πρόβλημα, δηλαδή το Παλαιστινιακό δεν επιλύεται με δίκαιο τρόπο.

*Η Βιβή Κεφαλά είναι Καθηγήτρια Διεθνών Σχέσεων στην ευρύτερη Μέση Ανατολή και Βόρεια Αφρική, Διευθύντρια του Κέντρου Ανάλυσης Μεσανατολικής Πολιτικής (ΚΕ.Α.ΜΕ.Π.)