Η ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΟΥ in situ

Λέξεις: Δέσποινα Μακροπούλου, αρχαιολόγος 

Με αφορμή μια σημερινή συζήτηση που είχα σε φιλικό μου περιβάλλον, θα επιχειρήσω μία οριακά απλουστευμένη επεξήγηση ώστε να καταλαβαίνουμε όλοι τα ίδια πράγματα, όπως έχουν και όχι στο περίπου. Πολύς κόσμος δεν αντιλαμβάνεται γιατί γίνεται αυτή η συζήτηση τώρα για τη μεταφορά ή όχι των αρχαίων της Βενιζέλου. καταλαβαίνει γενικότητες του τύπου «η κυβέρνηση ξέρει τι κάνει» ή «η κυβέρνηση εκδικείται την προηγούμενη».

Στην πραγματικότητα και αυτός και οι κυβερνώντες καλούνται να διαλέξουν ανάμεσα στο «ή μετρό ή αρχαία» και στο «και μετρό και αρχαία». 

Το πρώτο σκέλος είναι εύκολα κατανοητό: να φύγουν τα αρχαία από τη μέση και όπου στο καλό θέλουν να πάνε και να μην ξαναγυρίσουν για να γίνει ο σταθμός ή να μην γίνει ποτέ ο σταθμός και να μείνουν εκεί τα αρχαία. και τα δύο μαζί δεν χωράνε.

Οι περισσότεροι προτιμούν πια τη δεύτερη εκδοχή, τη συνύπαρξη δηλαδή, να κατασκευασθεί ο σταθμός και να είναι εκεί και τα αρχαία να τα βλέπουμε και να τα χαιρόμαστε. και οι περισσότεροι πολιτικοί αυτό πλέον δηλώνουν ότι θέλουν, και ο πρωθυπουργός και ο δήμαρχος αυτό θέλουν. Μια χαρά! Τότε προς τι η συζήτηση; 

Η συζήτηση λοιπόν γίνεται για την καλύτερη αντιμετώπιση και μεθόδευση της συνύπαρξης. πρέπει να διαλέξουμε ανάμεσα στο να αφήσουμε τα αρχαία αμετακίνητα όπως βρέθηκαν (=in situ, κατά χώραν) ή να τα κόψουμε μεθοδικά σε κομμάτια, να τα «ξεκολλήσουμε» από τη γη μέσα στην οποία έχουν ενσωματωθεί, να τα πακετάρουμε σε πακέτα των 5 τόνων, όπως κιόλας υπολόγισαν, να τα μεταφέρουμε με σιδηροτροχιές επίγειες και εναέριες έως την τρύπα που θα υπάρχει στο οδόστρωμα της Εγνατίας, να τα ανασύρει ο γερανός και να τα φορτώσει, να τα μεταφέρει και να απιθώσει στον έρημο και αφύλακτο χώρο του στρατοπέδου Παύλου Μελά ή όπου αλλού παραχωρηθεί χώρος, να μείνουν εκεί άγνωστο χρονικό διάστημα και κατόπιν κάποια μέρα, αφού έχει γίνει ο σταθμός, μπορεί όμως και πολύ αργότερα ανάλογα με το ποιος θα πληρώσει την όλη επιχείρηση, μέρος αυτών να επιστρέψει με τον ίδιο τρόπο πίσω και οι επιστήμονες να ξεπακετάρουν και να παίξουν το παζλ της ανασύνθεσής τους. 

Προσέξτε όμως: 

1) επειδή μέσα στο σταθμό θα υπάρχουν σκάλες, δωμάτια για πληροφορίες, εκδοτήρια κλπ, το ελεύθερο εμβαδόν θα είναι μικρότερο εκείνου που οι αρχαιότητες κάλυπταν στην αρχή, επομένως μέρος μόνον αυτών θα μπορεί να επανατοποθετηθεί. έτσι η συγκροτημένη εικόνα του τοπίου του ενάμιση στρέμματος που έχουμε σήμερα δεν θα μπορεί να ανακατασκευασθεί και μέρος των αυθεντικών αρχαίων, άχρηστα πλέον, θα παραμείνουν αποθηκευμένα μέχρι να κονιορτοποιηθούν σιγά-σιγά από το χρόνο. 

2) η αποκόλληση των αρχαίων τοίχων για μεταφορά δεν θα εξαντλήσει όλο το βάθος της θεμελίωσής τους. η δικαιολογία είναι «πεταμένα λεφτά και κόπος». θα επιλεγούν λοιπόν οι κορυφές των τοίχων τόσο μόνον, όσο να διατηρηθεί το αρχαίο ανάγλυφο, ψηλότεροι και χαμηλότεροι τοίχοι και δάπεδα δηλαδή και όχι το μέρος που δεν φαίνεται. ό,τι θα απομείνει, θα διερευνηθεί ανασκαφικά πιο κάτω και θα διαλυθεί. 

3)θα ακολουθήσει ανασκαφή των παλιότερων αιώνων από το 300 μ.Χ. δηλαδή που ξεκινά το σημερινό τοπίο ως πίσω στον Κάσσανδρο. είναι ανασκαφή ενάμιση περίπου χρόνου, ο οποίος όμως δεν έχει υπολογισθεί στα χρονοδιαγράμματα που διαβάζετε. η ανασκαφή θα γίνει κανονικά, και με το σκουπάκι, και με το πινέλο και με το μυστρί, όχι όμως με εκσκαφέα. πείτε και την κάναμε, όλα καλά, ξοδέψαμε άλλον ενάμιση χρόνο και κάμποσα λεφτά.

4)δεν ξέρουμε σε ποια κατάσταση θα έχουν διασωθεί τα παρακάτω αρχαία. ένα σταυροδρόμι θα βρούμε πάλι, αλλά πώς θα είναι; αναλαμβάνουμε εν ψυχρώ την ευθύνη ότι ό,τι αρχαίο κτίσμα βρεθεί, θα πεθάνει κιόλας; ποιος αναλαμβάνει την ευθύνη να το καταστρέψει ό,τι κι αν είναι; ποιος αναλαμβάνει εκ προοιμίου να παρανομήσει; αλλιώς άλλες μεταφορές; άλλα λεφτά; άλλος χρόνος;

5)αφού τελειώσουμε με τα αρχαία, θα σκαφτεί ο σταθμός με ανοιχτό όρυγμα, θα γίνει δηλαδή ένα άδειο κουτί που θα φτάνει ως κάτω στις ράγες. κατόπιν θα χτιστούν οι όροφοι και πάνω στην τελευταία τσιμεντένια οροφή θα τοποθετηθούν τα αρχαία, εφόσον αποφασισθεί να επιστρέψουν και αυτό θα εξαρτάται από την οικονομική κατάσταση της χώρας τη δεδομένη στιγμή. πλήρης σκηνοθεσία δηλαδή, κι άλλα λεφτά, κι άλλος χρόνος.

6)και φυσικά θα συγκολλήσουμε τα κομμάτια με μοντέρνα υλικά.

συμπέρασμα: έχουμε στα χέρια μας ένα αυθεντικό τοπίο 1,5 στρέμματος, με δρόμο και τα κτίρια γύρω του, από το 300 μ.Χ. ως το 1100 περίπου, θησαυρό που θα φέρει κόσμο και χρήμα στην πόλη μας με την παγκόσμια μοναδικότητά του, έχουμε την καρδιά της εμπορικής μας πόλης που στους αιώνες χτυπούσε όπως και σήμερα, και θα το μετατρέψουμε σε σκηνικό, σε «μαϊμού» εικόνα που δεν θα ονομάζεται πια σύνολο ή τοπίο. σκηνοθεσία με «τουβλάκια lego», κατά πώς μας λέει ο Paolo Odorico, ή «βυζαντινή disneyland». πρόκειται για τον πλήρη αφανισμό της αυθεντικότητας. 

η μέθοδος που αφήνει τα αρχαία μας κατά χώραν υπάρχει, είχε αρχίσει να εφαρμόζεται με την έγκριση της αρχαιολογικής υπηρεσίας από το 2017 και μετά. είναι μέθοδος παλιά, πενήντα χρόνων, εφαρμόζεται σε όλο τον κόσμο, λέγεται μέθοδος ΝΑΤΜ. σκάβεται ένα λαγούμι βαθιά στη γη, ένα τούνελ, και η από πάνω γη μένει ανέγγιχτη. εφαρμόστηκε και στο σταθμό μετρό Μοναστηράκι στην Αθήνα. 

όπως αποδεχόμαστε ότι δεν θα απομακρύνουμε τον σημερινό Παρθενώνα για να βρούμε τον προηγούμενο Παρθενώνα που ξέρουμε ότι υπάρχει στην ίδια θέση, ότι δεν θα απομακρύνουμε τον Άγιο Δημήτριο για να ερευνήσουμε από κάτω το ρωμαϊκό λουτρό, έτσι αποδεχόμαστε να μην δούμε τους παρακάτω αιώνες στη Βενιζέλου. μή σκάβοντάς τους, δεν θα χρειαστεί να τους καταστρέψουμε. θα οικονομήσουμε χρόνο και χρήμα και δεν θα κάνουμε πλουσιότερους τους εργολάβους.

εξηγείστε σας παρακαλώ στους φίλους και τους δικούς σας ότι έτσι έχουν τα πράγματα. φροντίστε να μεταπείσετε τους ενάντιους. Γιατί άλλωστε να επιμένουν να φορτώσουν στην πλάτη τους μια τέτοια στάμπα;

ΥΓ.: θα τολμήσω να ερεθίσω τη φαντασία σας με μία διαδικτυακή φωτογραφία από ένα έκθεμα στον σταθμό μετρό του Συντάγματος. δείχνει μια πραγματική αρχαιολογική στρωματογραφία ανακατασκευάζοντάς την με αρχαία και σύγχρονα υλικά, για διδακτικούς λόγους. παρατηρείστε την με προσοχή. πόσο αυθεντική τελικά σας φαίνεται; άλλωστε είναι μία στρωματογραφία, δεν είναι τοπίο..