Κάνε log off, μπορείς!

της Σόνιας Ταλαντινού

Πριν ενάμιση χρόνο προσπάθησα να γραφτώ στο Facebook, αλλά ήταν μάταιο και δεν ξανασχολήθηκα… από άποψη. Από άποψη, όμως,  δεκάδες φίλοι και γνωστοί είναι χρήστες. Το ότι κάποιοι είναι εξαρτημένοι, το κατάλαβα όταν μια μέρα διάβασα στο blog ενός που είχε αποφασίσει να απέχει: «Πρώτη μέρα χωρίς Facebook». Προφανώς μιλάμε για μια εθιστική συνήθεια, καθώς εκατομμύρια άνθρωποι στον κόσμο αυξάνουν καθημερινά τον αριθμό των μελών του, ανεβάζοντας ακόμα περισσότερο την αξία του 29χρονου ιδρυτή του, Μαρκ Ζούκεμπεργκ, που αποτιμάται στα 18,7 δις δολάρια. Πόσο εθιστική μπορεί να είναι μια ενασχόληση που δημιουργήθηκε αποκλειστικά «για να μοιράζεσαι»;

Τα στοιχεία μιλούν για πάνω από 1 δις χρηστών του Facebook, αριθμός που το καθιστά πρωταθλητή ανάμεσα στα κοινωνικά δίκτυα που μετρούν ένα σύνολο 1,61 δις χρηστών. Oι χρήστες από την Ελλάδα ανέρχονται σε 1,5 εκατομμύρια περίπου. Όταν πλέον μιλάμε και διαβάζουμε για απεξάρτηση από το Faceboοk, αυτομάτως δεχόμαστε ότι υπάρχει και εθισμός. Ρωτώντας αρκετούς τι το ενδιαφέρον βρίσκουν στο να κάθονται μόνοι τους στο δωμάτιο, μπροστά σ’ ένα PC, μιλώντας με αγνώστους, η ερώτηση ήρθε κοινή απ’ όλους: «Ακόμα δεν έγινες μέλος;», με ύφος «είσαι εξωγήινη;».

Ο Άλεξ, 29 ετών, βγήκε από το Facebook για πάντα, αλλά όταν το  χρησιμοποιούσε τρελαινόταν για chat, tests, να γράφεται ως μέλος σε  περίεργα γκρουπ ή να αναζητάει φίλους στο εξωτερικό. «Όταν συνειδητοποίησα ότι μου στερούσε χρόνο από το να πάω για έναν καφέ, είπα μέχρι εδώ! Μη νομίζεις ότι είναι εύκολο να ξεγραφτείς, αφού το προφίλ σου μένει για καιρό στο σύστημα, σε περίπτωση που πάθεις στερητικό».

Ο 44χρονος Ν. chata-άρει με φίλους που μένουν δυο βήματα από το σπίτι του, φλερτάρει με άγνωστες, ανακαλύπτει παλιούς συμμαθητές και ανεβάζει καλοκαιρινές φωτογραφίες. Εδώ και  5-6 μήνες που ξεκίνησε να χρησιμοποιεί το Facebook δε λέει να ξεκολλήσει. «Έχει ενδιαφέρον να ανακαλύπτεις μηνύματα στον τοίχο σου ή τον διπλανό σου από την Α’ Γυμνασίου».

Η Μ. είναι 35 ετών και ανακάλυψε τελευταία τις χαρές του Facebook.  Αν και περισσότερο υποψιασμένη, έχει κολλήσει – είναι κι αυτά τα «εικονικά δώρα» που στέλνει σε φίλους και το χαίρεται- χωρίς να μπορεί να εξηγήσει γιατί. Μήπως τάχα οι άλλοι μπορούν; 

Χαρακτηριστική είναι η περίπτωση της συγγραφέως και δημοσιογράφου, Polly Frost, που έγινε διάσημη από τα σεμινάρια «Releasing the Writer Within». «Ξεκίνησα να εξερευνώ τεχνικές έμπνευσης, όταν συνειδητοποίησα ότι δούλευα το πρώτο μου βιβλίο επί 14 χρόνια. Δοκίμασα τα πάντα και τελικά έγινα βιρτουόζος στη διαχείριση της έμπνευσης». Το «Releasing The Polly Frost Way TM» έγινε χιτ. Μετά από 6 χρόνια, αποφασίζει να εξερευνήσει το Internet. Ήταν μια πραγματική αποκάλυψη, καθώς υπήρχαν εκατομμύρια συγγραφείς που εξέφραζαν απόψεις. «Μετά από μια χρονιά τρέλας και έθισμού, κοίταξα μέσα και γύρω μου και δε μου άρεσε ό, τι είδα. Ήταν η ώρα να βοηθήσω τους συγγραφείς να βρουν τις ισορροπίες τους». Έτσι, κατάρτισε ένα ημερήσιο πρόγραμμα για τους ανεξέλεγκτους γραφιάδες του διαδικτύου.

10 σημάδια ότι είσαι εθισμένος

Αν διαπιστώσεις ότι παρουσιάζεις κάτι από τα παρακάτω, ξανασκέψου και επαναπροσδιόρισε τη σχέση σου με το Facebook.   – Κάνεις log in πριν ελέγξεις το mail. – Το τσεκάρεις καθημερινά, πολλές φορές ή όλη μέρα. – Ψάχνεις στο βιβλίο διευθύνσεων σου ποιος δε εγγράφηκε ή δεν προσκλήθηκε ακόμα ως φίλος. – Ενθουσιάζεσαι περισσότερο όταν σου απαντούν οι «φίλοι» που προσκάλεσες παρά αν κανονίσεις μια έξοδο. – Ανανεώνεις συνέχεια το προφίλ σου. – Περνάνε ώρες πριν συνειδητοποιήσεις ότι δεν έχεις κάνει τίποτα άλλο παρά να σερφάρεις. – Κουβαλάς μαζί σου το laptop με wi-fi, μην τυχόν… – Σκέφτεσαι το Facebook όταν δεν είσαι στο κομπιούτερ και η ώρα του ύπνου σου καθυστερεί κατά δυο ώρες. – Σταματάς να συναναστρέφεσαι ανθρώπους που δεν έχουν εγγραφεί στο Facebook.

Γκρουπάρω, γκρουπάρεις, γκρουπάρει…

Η αλήθεια είναι ότι αν μπεις κόλλησες, κάτι που κόντεψα να πάθω κι εγώ, ψάχνοντας στα γκρουπ του Facebook. Όλα αυτά τα περί ανάγκης για επικοινωνία, συναισθηματικό και ψυχικό άνοιγα σε ανθρώπους που δε τους αποκαλύπτεσαι ή η ανθρώπινη ανάγκη να ανήκουμε σε μια ομάδα είναι κατανοητά. Υπάρχουν εκατοντάδες γκρουπ –σοβαρά, χιουμοριστικά, αλλά και χωρίς κανένα λόγο ύπαρξης- στα οποία οι περισσότεροι εγγράφονται από καθαρή συνήθεια. Γιατί, πώς να εξηγήσεις ότι ένα γκρουπ με τον τίτλο «Αν xxxx εκατομμύρια ανθρώπων γίνουν μέλη σε αυτό το γκρουπ, δε θα συμβεί τίποτα απολύτως» ή «Χρησιμοποιώ το κινητό μου στο σκοτάδι» αριθμούν μερικές εκατοντάδες χιλιάδες μέλη; Ναι, κι όμως, μέλη έχουν ακόμα και γκρουπ, όπως τα «Αγαπητοί οδηγοί, η Εγνατία έχει ΚΑΙ δεξιά λωρίδα κυκλοφορίας» ή ο «Σύλλογος αργοπορημένων». Γι’ αυτό ίσως φταίει το γεγονός ότι οι μισοί χρήστες του Facebook από την Ελλάδα ανήκουν στην ηλικιακή κατηγορία 25-34, ενώ αυξάνεται συνεχώς το ποσοστό σε ηλικίες μεταξύ 35-54. Κι όπως αναφέρει ειλικρινώς ένας χρήστης σε σχόλιο απεξάρτησης: «Όλα αυτά τρέφουν το φόβο της μοναξιάς. Είναι τόσο απρόσωπο, κανείς δεν μπαίνει στον κόπο να σηκώσει το τηλέφωνο. Το μόνο που προσφέρει είναι μια δικαιολογία για να  μην επικοινωνείς στην πραγματική ζωή. Αφαιρούν το ανθρώπινο από μια  ανθρώπινη επικοινωνία».

Ηλεκτρονικό φακέλωμα

Κι αν νομίζεις ότι διάβασες τα χειρότερα, μάθε κι αυτό. Το Facebook έχει το δικαίωμα να επεξεργαστεί και να διοχετεύσει σε πολυεθνικές, διαφημιστές ή στις υπηρεσίες των ΗΠΑ, στοιχεία για τη ζωή σου. Την ώρα που ανεβάζεις ποστ, φωτογραφίες, σχόλια, εικονικά δώρα ή χρησιμοποιείς οποιαδήποτε εφαρμογή, ένα τεράστιο ηλεκτρονικό γραφείο φακελώνει το ονοματεπώνυμο σου, την ηλεκτρονική σου διεύθυνση, τις φωτογραφίες σου και προσωπικά στοιχεία. Με 2 δισεκατομμύρια φωτογραφίες ήδη υπάρχουσες  -700 εκατ. φωτό ανεβαίνουν μηνιαίως- μιλάμε και για μια τεράστια βάση δεδομένων. To  Facebook αποτελεί πλέον και τη χαρά του διαφημιστή, καθώς τα προϊόντα  απευθύνονται στο πιο εξειδικευμένο κοινό, αφού τα σωστά προϊόντα  προωθούνται στους αντίστοιχους ενδιαφερόμενους. Για κάθε «OK» που κλικάρεις μέχρι να γίνεις μέλος, δέχεσαι αυτόματα τους όρους, δηλαδή, τη χρήση των προσωπικών σου δεδομένων από τρίτους, χωρίς το Facebook να  φέρει ευθύνη. Μετά τις τράπεζες, τα «ψιλά γράμματα» εκδικούνται και ηλεκτρονικά!

Ας μιλήσουν τα στοιχεία

Οι χρήστες ικανοποιούν την ανάγκη τους να ανήκουν κάπου μέσω της εγγραφής τους στα γκρουπ, τα οποία συσπειρώνουν τα άτομα με κοινά ενδιαφέροντα και παρόμοιο ή ίδιο κοινωνικοοικονομικό υπόβαθρο. Επομένως, το Facebook λειτουργεί και ως παράγοντας κοινωνικοποίησης. Όλοι διευρύνουν το κοινωνικό τους δίκτυο κάνοντας «φίλους», χρησιμοποιώντας εφαρμογές που τους φέρνουν πιο κοντά σε άλλους και συμμετέχοντας σε ομάδες.

Σύμφωνα με έρευνα που πραγματοποιήθηκε από ομάδα του τμήματος Κοινωνιολογίας του Πανεπιστημίου Αιγαίου για το Facebook, ένα από τα βασικότερα στοιχεία είναι ότι πολλοί χρήστες δήλωσαν ότι αυτό που τους συναρπάζει στο Facebook είναι ότι γνωρίζουν άτομα με κοινά ενδιαφέροντα και ότι κατάφεραν να επανασυνδεθούν με φίλους που είχαν χάσει.

Για μια μεγάλη πλειοψηφία, το Facebook είναι ο βολικότερος τρόπος  επικοινωνίας, που αντικαθιστά συμβατικές μορφές διάδρασης. Κανονίζουν τα ραντεβού τους χωρίς τηλέφωνο, συζητούν με φίλους και χρησιμοποιούν την ηλεκτρονική αργκό. Το χαρακτηριστικό των πολύωρων χρηστών είναι ότι έχουν χαμηλή συμμετοχή σε δημιουργικές δραστηριότητες στον ελεύθερο τους χρόνο και είναι κυρίως μοναχικοί.

Οι περισσότεροι χρήστες δεν καταλαβαίνουν την εξάρτησή τους μέχρι που καταλήγουν να αναλώνουν πολλές ώρες ασχολούμενοι με αυτό και να το   σκέφτονται ακόμη κι όταν κλείνουν τον υπολογιστή. Αυτό που το κάνει εθιστικό είναι και το γεγονός ότι προσφέρει αυτοεκτίμηση. Πολλοί εκφράζουν συναισθήματα που δε θα τολμούσαν να τα πουν στην πραγματική ζωή. Γι’ αυτό και θεωρείται ένα από τα πιο δυνατά μέσα επικοινωνίας, ειδικά για νέους επαρχιακών πόλεων. Κι αν και πολλοί ερωτώμενοι το κατηγορούν ότι προάγει επιφανειακές σχέσεις, εντούτοις το αναγνωρίζουν ως υποκατάστατο για όσους δεν τα καταφέρνουν στις πραγματικές σχέσεις ή έχουν περιορισμένο χρόνο γι’ αυτές.

Απεξάρτηση τώρα!

– Παραδέξου ότι έχεις πρόβλημα και διευκρίνισε γιατί ακριβώς χρησιμοποιείς το Facebook. – Κάνε ένα πρόγραμμα ημερήσιας χρήσης με μέτρο και σκέψου πράγματα που μπορείς να κάνεις στον ίδιο χρόνο που σπαταλάς στο Facebook. – Στείλε ένα mail στις επαφές σου, εξηγώντας ότι αποχωρείς και δώσε στοιχεία  για να σε βρουν εκτός Facebook. – Σβήσε το προφίλ σου, τους φίλους σου από τη λίστα, φωτογραφίες, μηνύματα στον τοίχο και σχόλιά σου. – Απενεργοποιήστε το λογαριασμό σου .- Μείνε μακριά από τον υπολογιστή για όσο περισσότερο μπορείς. – Κάνε την προσπάθεια παρέα με κάποιο φίλο.

Οι ειδικοί

Αντώνης Γαρδικιώτης – Κοινωνικός Ψυχολόγος Οι κοινωνικοί ιστοχώροι δικτύωσης, όπως το facebook, προσφέρουν ευκαιρίες για επικοινωνία. Οι χρήστες μπορούν να δημιουργήσουν ομάδες και να επικοινωνούν μέσω μηνυμάτων με τους υπόλοιπους χρήστες. Πώς εξηγείται η δημοφιλία του και γιατί κυρίως οι νέοι το χρησιμοποιούν; Για να απαντήσει κανείς σε αυτό το ερώτημα θα πρέπει να απαντήσει στο προηγούμενο, γιατί οι νέοι έχουν ανάγκη να ανήκουν σε ομάδες; Γνωρίζουμε ότι οι νέοι άνθρωποι αναζητούν ταυτότητα(ες) και η ένταξη σε μια ομάδα τούς την προσφέρει. Σχετικές έρευνες έχουν δείξει ότι η συμμετοχή των νέων σε ομάδες του Facebook τους προσφέρει ευκαιρίες για ενδυνάμωση και διατήρηση προηγούμενων κοινωνικών σχέσεων, πρόσβαση σε  ευκαιρίες και πληροφορίες και υπερπήδηση χωροχρονικών εμποδίων για επικοινωνία. Φίλοι και γνωστοί που δεν έχουν πλέον την ευκαιρία να συναντιούνται μπορούν να «κρατήσουν επαφή», χωρίς να αξιολογούμε την ποιότητα αυτής της επαφής. Γνωρίζουμε, επίσης, ότι η χαμηλή αυτο-εκτίμηση σχετίζεται με την ανάγκη μας να επικοινωνούμε με τα μέλη των ομάδων στις οποίες ανήκουμε. Αυτό μας κάνει να νιώθουμε καλύτερα. Το ίδιο συμβαίνει και με τις ομάδες του Facebook: η συχνή χρήση του συνδέεται με χαμηλή αυτο-εκτίμηση και χαμηλή υποκειμενική αντίληψη ευζωίας -το πόσο ικανοποιημένοι είμαστε από τη ζωή μας. Χωρίς να παραγνωρίζονται κάποιοι κίνδυνοι που αφορούν, βέβαια, και στη γενικότερη χρήση του διαδικτύου, η συμμετοχή σε ομάδες βασίζεται στην ανάγκη των χρηστών να επικοινωνήσουν, όπως κάνουν κι εκτός διαδικτύου.

Γρηγόρης Πασχαλίδης – Αναπληρωτής Καθηγητής στο Τμήμα Δημοσιογραφίας & ΜΜΕ, ΑΠΘ Το Facebook αποτελεί τον απόγονο της πρώτης χρήσης της φωτογραφίας (carte de visite). Στα μέσα του 19ου αι., η εξέλιξη αυτή αντιπροσώπευε το ριζοσπαστικό εκδημοκρατισμό του αριστοκρατικού θεσμού της προσωπογραφίας, αλλά και την καθιέρωση του προσώπου ως βασικού νομίσματος της δημόσιας διάδρασης/συναλλαγής. Η διαδικτυακή μετεξέλιξη του θεσμού μοιάζει να ολοκληρώνει αυτή τη διαδικασία, αλλά και να μεγιστοποιεί την κυκλοφορία του προσώπου ως επικοινωνιακού νομίσματος. Στο Πρόσωπο-Βιβλίο, τα πρόσωπα συνθέτουν τα λήμματα μιας καθημερινά διογκούμενης εγκυκλοπαίδειας κοινωνικής συναναστροφής, μιας κοινωνικής Wikipedia, όπου το Πρόσωπο γίνεται Δια-πρόσωπο (inter face), σημείο αλληλοαναφοράς και διεπαφής. Το ψηφιακό εικονοστάσιο του Προσώπου μπορεί να θεωρηθεί ως μια πρακτική αντιστάθμισης της σύγχρονης απρόσωπης κοινωνικής συνθήκης. Στις κυβερνοπαρέες του Facebook διεκδικείται καθημερινά μια αδύνατη αυτοπαρουσία, μια δυνητική κοινωνικότητα. Σε αναζήτηση του προσώπου μας που χάνεται στον πολυπρόσωπο λευκό θόρυβο μιας επικοινωνίας που δε συγκροτεί κοινωνία, αλλά διαφορετικά κοινά, το Πρόσωπο-Βιβλίο διασώζει την Ουτοπία του Προσώπου, με τη μορφή ενός μύθου από τα παλιά, μιας χαμένης Ατλαντίδας. Ενάντια στην τυπογραφική κουλτούρα που επέμεινε ότι δεν μπορείς να κρίνεις το βιβλίο από το εξώφυλλο, η διαδικτυακή κουλτούρα επενδύει στο πρόσωπο, όπως η amazon.com στα εξώφυλλα των βιβλίων. Αν, λοιπόν, το Πρόσωπο-Βιβλίο μοιάζει να υλοποιεί την προφητεία του Μαλαρμέ ότι «ο κόσμος υπάρχει για να καταλήξει σε ωραίο βιβλίο», ας κρατήσουμε στις εικόνες μας τα μάτια κλειστά. Το καλό βιβλίο, εξάλλου, είναι η υπόσχεση ενός μυστικού φυλαγμένου για τον καλό αναγνώστη.