Καρίμ Ρασίντ – Σχεδιάζοντας το μέλλον

Τον έχουν αποκαλέσει ποιητή του πλαστικού, Ντα Βίντσι του ντιζάιν και βασιλιά των καμπυλών. Σήμερα απολαμβάνει τη φήμη ενός αληθινού ποπ σταρ του παγκόσμιου ντιζάιν αλλά και μιας εκκεντρικής προσωπικότητας με ρηξικέλευθες απόψεις. Όταν δεν διευθύνει το δημιουργικό του γραφείο στο Μανχάταν, σκέφτεται διαρκώς πώς θα αλλάξει τον κόσμο και ταξιδεύει ακατάπαυστα στα πέντε σημεία του πλανήτη για δουλειές. Σε μια ολιγόωρη στάση του πριν από λίγο καιρό στη Θεσσαλονίκη ―ως επίσημος προσκεκλημένος της εταιρίας Almeco, με την οποία συνεργάζεται― μας χάρισε λίγο από το χρόνο του και μερικές από τις σκέψεις του.

Το 2001 εκδώσατε μια μονογραφία σας με τον τίτλο «Θέλω να αλλάξω τον κόσμο» («Ι want to change the world»), τον οποίο πολλοί εξέλαβαν περισσότερο ως εκδήλωση εγωκεντρισμού ενός διάσημου ντιζάινερ και λιγότερο ως δημόσια έκφραση της βαθύτερης επιθυμίας ενός ανήσυχου και δημιουργικού ανθρώπου. Εσείς πως αποτιμάτε σήμερα το περιεχόμενο αυτής της δήλωσης;

Αυτή η δήλωσή μου λαμβάνει υπόψη το γεγονός της τεράστιας επίδρασης του ντιζάιν στην καθημερινή ζωή, την κοινωνική αλλά και την ατομική ανθρώπινη συμπεριφορά, την αισθητική. Η αυθεντική ατζέντα του βιομηχανικού ντιζάιν, με τον τρόπο που εγώ μορφώθηκα, ήταν ένα είδος αληθινής βελτίωσης της κοινωνίας. Ήταν μια κοινωνική ατζέντα. Κι αυτό το ξεχάσαμε κατά κάποιον τρόπο. Τα τελευταία 20 – 30 χρόνια, το ντιζάιν έγινε μια ελιτίστικη υπόθεση. Απομακρύνθηκε από την καθημερινή ζωή κι έγινε κάτι σαν υψηλή τέχνη. Ενώ δεν είναι καθόλου αυτό. Το ντιζάιν βρίσκεται μέσα σε κάθε τι που αγγίζουμε σε καθημερινή βάση στον κόσμο μας. Γνωρίζοντας λοιπόν ιστορικά πώς το ντιζάιν άλλαξε τον τρόπο που ζούμε, σκέφτηκα ποια θα ήταν η δική μου συνεισφορά ως βιομηχανικός σχεδιαστής στον πολιτισμό μας, πως θα μπορούσα να βοηθήσω να γίνει μια αλλαγή. Έγραψα λοιπόν ότι θέλω να αλλάξω τον κόσμο επειδή βρίσκω τόσα πολλά προβλήματα στην υπάρχουσα πραγματικότητα που θα ήθελα, αν είχα την ευκαιρία, να δω τι μπορώ να κάνω καλύτερα. Μέχρι που αποφάσισα πως αυτός ο τίτλος θα ενέπνεε και άλλους να σκεφτούν ότι το ντιζάιν μπορεί να φέρει μια αλλαγή. Τότε το βρήκαν τολμηρό. Σήμερα η φράση αυτή χρησιμοποιείται παντού σε συμπόσια, γεγονότα του ντιζάιν, βιβλία, διαγωνισμούς.

Υπήρξε κάποια στιγμή που νιώσατε να εκπληρώνετε αυτή την επιθυμία σας;

Θα δώσω ένα παράδειγμα. Όταν σχεδίασα ένα χάρτινο φλυτζάνι το 1983, αυτό κινητοποίησε υπό μία έννοια το fast food γιατί κινητοποίησε την ιδέα του να μπορείς να παίρνεις κάτι έξω στο δρόμο. Μετά ήρθε το κίνημα και η κουλτούρα του fast food. Κι έτσι μπορεί κανείς να επιχειρηματολογήσει ότι ο εφευρέτης αυτού του φλυτζανιού από χαρτί άλλαξε τον κόσμο κατά κάποιον τρόπο, αλλάζοντας τον τρόπο με τον οποίο καταναλώνουμε.

Έχετε χαρακτηριστεί ως ένας κατεξοχήν ντιζάινερ της τεχνολογίας και δηλώνετε λάτρης των επιτευγμάτων της ψηφιακής εποχής. Πως απαντάτε σε όλους εκείνους που διακηρύττουν τον κίνδυνο απανθρωπισμού μας από την τεχνολογία;

Στα ‘70ς οι φιλόσοφοι που βρέθηκαν στην εμπροσθοφυλακή της μεταμοντέρνας κατάστασης όπως ο Ζαν Φρανσουά Λυοτάρ ή ο Μάρσαλ Μακ Λούαν έγραφαν όλοι πως η τεχνολογία θα μας απανθρωπίσει. Συνέβη το αντίθετο. Όταν σήμερα έχεις 10.000 φίλους στο Facebook, όταν έχεις 1.000 τηλεοπτικά κανάλια ή διαδραστική τηλεόραση, όταν μπορείς να κατεβάσεις μουσική ή έχεις ένα τηλέφωνο στην τσέπη σου, όταν μπορείς να επικοινωνήσεις μέσω videoskype με οποιονδήποτε στον πλανήτη, ο κόσμος συρρικνώνεται σαν τρελός, τα σύνορα εξαφανίζονται χάρη στην τεχνολογία. Μαθαίνουμε όλο και περισσότερα ο ένας για τον άλλο, μαθαίνουμε περισσότερες γλώσσες, κατανοούμε περισσότερες κουλτούρες, χάνουμε ένα είδος ρατσιστικής κατάστασης, όλα μέσω των τεχνολογιών. Στην πραγματικότητα, η τεχνολογία μάς ανθρωπίζει και όχι το αντίθετο.

Στην κορυφή των δημιουργικών σας επιρροών έχετε βάλει τη μουσική και τη φιλοσοφία. Αναφέρεστε συχνά στις μορφές του Ζαν Πωλ Σαρτρ και του Ζαν Μπωντριγιάρ, μεταξύ άλλων. Πώς αυτοί οι διανοητές διαμόρφωσαν την σχεδιαστική σας σκέψη;

Ο καθένας με διαφορετικό τρόπο. Ως έφηβος αγαπούσα πολύ τον Σαρτρ, η σκέψη του με έκανε πιθανώς ένα πολύ αντικειμενικό άτομο. Γιατί είχα πειστεί πως η μόνη μου συλλογικότητα σε αυτό τον κόσμο είναι το ανθρώπινο είδος. Ότι είμαι κυριολεκτικά ένα άτομο και ως άτομο μπορείς να σκεφτείς ελεύθερα, διώχνοντας μακριά οποιεσδήποτε προκαταλήψεις ή ιδέες κοινότητας. Και όταν κάνεις αυτό μπορείς να δεις τον κόσμο με πολύ διαφορετικό τρόπο. Μου δίδαξε ένα είδος αποστασιοποίησης από τα πράγματα. Ο Μπωντριγιάρ με έκανε να συνειδητοποιήσω, να το πω έτσι απλά, την ιδέα του κόσμου ως ενός συστήματος αντικειμένων. Και ότι ζούμε μέσα σε μια κουλτούρα υπερκατανάλωσης. Με έκανε πολύ πιο ενσυνείδητο γιατί από την πλευρά μου συνεισφέρω κι εγώ στην κατανάλωση. Είμαι μέρος του συστήματος. Κι έτσι σκέφτομαι, αν είμαι μέρος του συστήματος τι κάνω; Βγαίνω εκτός συστήματος ή με κάποιο τρόπο βοηθάω μέσα σε αυτή την αλυσίδα να γίνει κάποια αλλαγή; Και όπως έχει πει ο ίδιος, ο μόνος τρόπος για να κάνεις μια αλλαγή είναι να δουλεύεις από μέσα, όχι δουλεύοντας έξω.

Υπάρχει κάτι που σας ενοχλεί στον τρόπο που ασκείται η πρακτική του ντιζάιν σήμερα;

Η πραγματικότητα είναι πως για πολλά χρόνια η εκπαίδευση του ντιζάιν αναφερόταν σε ένα στυλιστικό επάγγελμα. Και είχε να κάνει με τον να φτιάξουμε κάτι λίγο πιο αισθητικό, λίγο πιο όμορφο για να αποπλανήσουμε τις πωλήσεις. Να κάνουμε το προϊόν πιο ελκυστικό στην αγορά. Πρόκειται για έναν τρόπο πλαστογράφησης, παραποίησης και διαστρέβλωσης της αισθητικής. Εξαπατούμε τους ανθρώπους και το ντιζάιν μπορεί να είναι προβληματικό με αυτόν τον τρόπο. Αν όμως το καινούριο προϊόν είναι πιο εφευρετικό, ουσιαστικά καλύτερο, εύκολο λειτουργικά, τότε έχει λόγο ύπαρξης. Όταν σχεδιάζω ένα τραπέζι ή ένα εστιατόριο, επιθυμώ οι άνθρωποι να μπορούν να έχουν μια καλύτερη και πιο εξυψωτική εμπειρία. Αυτή είναι κατά κάποιον τρόπο η δική μου ατζέντα. Αμφισβητώ όλα όσα κάνω διαρκώς, γιατί έχω την ανάγκη να αισθάνομαι ότι αυτό που κάνω εμπεριέχει μια αληθινή συνεισφορά.

Είστε ένας ένθερμος υποστηρικτής της ιδέας της μοντερνικότητας και σχεδόν ένας αρνητής της Ιστορίας, της νοσταλγίας και των παλιών τελετουργικών που επιβιώνουν στον σύγχρονο κόσμο. Από που πηγάζει αυτή η απέχθειά σας για το παρελθόν;

Κοιτάξτε το Λευκό Πύργο εκεί πέρα. Είναι ένα καταπληκτικό κτίσμα. Είναι ένα μνημείο που παραμένει όπως ήταν και πρέπει να νιώθουμε σεβασμό γι’ αυτό. Την ίδια στιγμή όμως είναι 100 χρόνων κι εμείς ζούμε σε μια διαφορετική εποχή σήμερα. Αυτό που λέω είναι πως δεν θα έπρεπε να το καταστρέψουμε, θα πρέπει να το κρατήσουμε και να το διατηρήσουμε και να το κοιτάμε αλλά δεν γίνεται σήμερα να μιμούμαστε την Ιστορία. Ένα νέο κτήριο θα πρέπει να αντανακλά το σήμερα. Ένα νέο δημιούργημα αρχιτεκτονικής πρέπει να είναι όπως το i – phone, γεμάτο νέα τεχνολογία, νέα υλικά, νέες εφαρμογές, νέους τρόπους ζωής, όλα αυτά τα πράγματα. Δεν μου αρέσει η ιδέα της Ιστορίας όταν κοπιάρουμε την Ιστορία σε υπερβολικό βαθμό. Η βιομηχανία μόδας είναι θύμα αυτής της αντίληψης. Και δεν μπορώ να την αντέξω γι΄ αυτόν το λόγο.

Μπορείτε να αναφέρετε ένα παράδειγμα;

Αν πάρω ένα περιοδικό μόδας και το ξεφυλλίσω είναι σπάνιο να δω ένα σύγχρονο ρολόι. Βλέπω ρολόγια που μοιάζουν να έρχονται από τον προηγούμενο αιώνα. Βλέπω τσάντες που έρχονται από 60-70 χρόνια πριν. Ειλικρινά, στον κόσμο που ζούμε σήμερα μια γυναίκα δεν θα έπρεπε καν να κουβαλάει τσάντα. Πόσες γυναίκες έχουν πέσει θύματα ληστείας ή έχουν χτυπηθεί από μια τσάντα. Είναι τόσο ηλίθια ιδέα, ουσιαστικά κουβαλάς τη ζωή σου. Και με τον τρόπο που ζούμε σήμερα, δεν χρειαζόμαστε αυτά τα πράγματα. Διαβάζω ότι το 70% των παπουτσιών που αγοράζουμε σήμερα είναι sneakers. Αυτή είναι η casual εποχή στην οποία ζούμε. Γιατί λοιπόν κυκλοφορούμε ακόμα με γραβάτες; Ο κόσμος που ζούμε είναι ένα μουσείο, αυτό δεν μου αρέσει στην Ιστορία. Γιατί οι περισσότεροι άνθρωποι ζουν αενάως στο παρελθόν, δεν μπορείτε να πιστέψετε πόσο πολύ. Με κάποιο τρόπο έχουν πειστεί πως αυτός είναι ο τρόπος που πρέπει να ζούμε.

Έχετε πει πως οι μεγάλες μητροπόλεις του 20ού αιώνα όπως η Νέα Υόρκη, το Λονδίνο, το Παρίσι, έχουν αγγίξει ένα αδιέξοδο όσον αφορά τη δημιουργικότητα, την εξέλιξη, την παραγωγή καινοτομίας. Ποιο μέρος του κόσμου βλέπετε να αναδύεται ως η νέα δημιουργική κυψέλη ή εργαστήριο νέων ιδεών στον 21ο αιώνα;

Δεν νομίζω ότι υπάρχει ένα μέρος πια, προφανώς. Γιατί ειλικρινά, οι δημιουργικοί άνθρωποι μπορούν να δουλέψουν οπουδήποτε και να συνεισφέρουν στον κόσμο. Έτσι, η έννοια του τόπου έχει αλλάξει. Την ίδια στιγμή όμως υπάρχουν μέρη που βρίσκονταν σε καταστολή για τόσο μεγάλο χρονικό διάστημα ώστε σήμερα έχουν περισσότερη ενέργεια και πιο έμμονο ενδιαφέρον να αφήσουν το δημιουργικό τους στίγμα. Χώρες όπως η Βραζιλία πρόκειται να είναι πολύ ενεργητικές δημιουργικά τα επόμενα 10 – 20 χρόνια. Οι χώρες της πρώην Γιουγκοσλαβίας όπως η Σερβία, το Μαυροβούνιο, η Σλοβενία, η Σλοβακία, θα έχουν επίσης τεράστια επίδραση. Γιατί είναι τόσο πεινασμένες για αλλαγή και γιατί ήταν καταπιεσμένες πολιτικά. Διαθέτουν επίσης ανθρώπους ιδιαίτερα διανοούμενους, αρκετά αυστηρούς με την μόρφωσή τους ―γεγονός που βρίσκω συναρπαστικό, και πολύ έξυπνους. Αυτό, αναπόφευκτα, θα φέρει μια έκρηξη δημιουργικότητας. Η Ρωσία είναι ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα. Η Μόσχα είναι μια καταπληκτική πόλη σε σχέση με το τι τρέχει εκεί πέρα. Μπορώ να πω ότι είναι πολύ πιο ενδιαφέρουσα, ζωντανή και συναρπαστική από τη Νέα Υόρκη ή το Παρίσι.

Παρόλα αυτά εσείς εξακολουθείτε να ζείτε στη Νέα Υόρκη. Τι είναι αυτό που σας αρέσει σ’ αυτήν;

Το όμορφο πράγμα με την Νέα Υόρκη, συγκρινόμενη με άλλα μέρη στο κόσμο, είναι πως παραμένει ακόμα πολυπολιτισμική. Όταν περπατάω στο δρόμο, μπορώ να ακούσω 20 διαφορετικές γλώσσες σε μια απόσταση 3 οικοδομικών τετραγώνων. Αυτό για μένα είναι ένα συναρπαστικό γεγονός. Αλλά νομίζω ότι σε 30 χρόνια όλος ο κόσμος θα είναι έτσι. Από τη στιγμή που ξεφορτωθούμε τα σύνορα, κάποια μέρα όλοι θα είμαστε ελεύθεροι να βρισκόμαστε όπου θέλουμε και να κάνουμε ότι θέλουμε. Δεν θα έχουμε χώρες, θα έχουμε απλά την ανθρωπότητα και αυτό το όμορφο πράγμα που αποκαλούμε «Cosmos» στον οποίο θα μπορούμε να συνεισφέρουμε όλοι. Αλλά χρειαζόμαστε το πνεύμα της κατανόησης και της πραγμάτωσης αυτού του μέλλοντος. Χρειάζεται να αντιληφθούμε πως ο περιορισμένος χρόνος μας ως ανθρώπινα όντα πάνω στη γη έχει να κάνει με αυτήν τη συνεισφορά.

Στοιχεία ταυτότητας

Γεννήθηκε πριν από 50 χρόνια στο Κάιρο από Αιγύπτιο πατέρα και Αγγλίδα μητέρα, μεγάλωσε σε Αγγλία και Καναδά ενώ από το ’93 διατηρεί γραφείο στη Ν.Υόρκη όπου και ζει

* Μέχρι σήμερα έχουν βγει στην παραγωγή περισσότερα από 3000 σχέδιά του, έχει λάβει πάνω από 300 βραβεία ενώ μετράει πελάτες σε 35 χώρες του πλανήτη

* Έργα του βρίσκονται σε 20 μόνιμες συλλογές μουσείων σε όλο τον κόσμο, από το MOMA της Ν.Υόρκης και το Pompidou έως το Tokyo gas

* Θεωρείται από τους πρωτοπόρους του «δημοκρατικού ντιζάιν» για όλους

* Έχει σχεδιάσει τα πάντα, από ξενοδοχεία και έπιπλα έως καπάκια υπονόμων, φέρετρο από διάφανο πολυκαρμπονίτη και μπιμπερό

* Το πελατολόγιο του περιλαμβάνει ονόματα όπως αυτά των Armani, Issey Miyake, Sony, Samsung, Deutsche Bank, Alessi, Cappelini, Hunday, Toyota, Disney κ.α.

* Έγινε διάσημος με τον πλαστικό σκουπιδοτενεκέ «Garbo» (1999) των 4.99 δολαρίων που σχεδίασε για την εταιρία «Umbra», ο οποίος έχει πουλήσει πάνω από 3 εκατομμύρια κομμάτια αλλά και με το κάθισμα «Oh Chair» (2000)

* Για 10 χρόνια ήταν καθηγητής βιομηχανικού σχεδιασμού σε πανεπιστήμια των ΗΠΑ και του Καναδά. Σήμερα δίνει διαλέξεις σε πανεπιστήμια και παγκόσμια συνέδρια για τη σημασία του ντιζάιν στην καθημερινότητα

* Έχει γράψει 6 βιβλία για το ντιζάιν και τον σύγχρονο τρόπο ζωής * Είναι λάτρης του ροζ και του λευκού χρώματος

* Η σχεδιαστική του φιλοσοφία συνοψίζεται στη φράση «αισθησιακός μινιμαλισμός»

* Τα τελευταία 5 χρόνια ασχολείται, μεταξύ άλλων, με το DJ-ing, έχοντας κυκλοφορήσει 2 μουσικές συλλογές. Το μουσικό του στυλ αυτοχαρακτηρίζεται ως elektropunkdiskonnectivism

* Το μότο του είναι «Θέλω να αλλάξω τον κόσμο» και «Περισσότερες εμπειρίες = περισσότερες αναμνήσεις = μακρύτερη ζωή».