Καταγραφές από ημερολόγιο του προσφυγικού όπως το έζησα

Kάθε βδομάδα θα μοιράζομαι μαζί σας ένα μικρό κείμενο που θεωρητικά θα μπορούσε να είναι από το ημερολόγιό μου. 

Τίτλος της στήλης: «Τα σκόρπια» γιατί τα κείμενα δεν θα έχουν χρονολογική σειρά, θα δημοσιεύονται «σκόρπια». Με χιούμορ αλλά και σοβαρότητα θα γράφω για θέματα που με ή μας απασχολούν, λίγο πριν τα γενέθλια των 65.

 Άλλοτε ο λόγος θα είναι δημόσιος-πολιτικός, άλλοτε θα διαβάζετε μία προσωπική εξομολόγηση, ελπίζω χωρίς να δυσανασχετείτε.

Τη στήλη συνοδεύει το έργο της ζωγράφου Xριστίνας Φοίτου, «Το όνειρο», Μικτή τεχνική σε καμβά, 150x100cm, 2017

Καταγραφές από ημερολόγιο του προσφυγικού όπως το έζησα¹

του Γιώργου, των πολύτιμων εθελοντών μας

και των παιδιών μας όπου κι αν βρίσκονται

Πώς βρέθηκα μπλεγμένη

Το καλοκαίρι του 2015 είμαι με μία πρώην φοιτήτριά μου στο σπίτι μιας άλλης πρώην φοιτήτριας στη δροσερή Φλώρινα και πάμε σ’ ένα ξενοδοχείο όπου η κόρη της και η ανιψιά της κολυμπάνε στην ωραία πισίνα. Το βράδυ βλέπω για πρώτη φορά τη φωτογραφία του Αϊλάν και ξαφνικά το προσφυγικό γίνεται πολύ συγκεκριμένο και πολύ «δικό μου». Είναι αυτή η λογική που λέει ότι δεν μπορείς να κλάψεις για 6 εκατομμύρια Εβραίους που χάθηκαν, αλλά για την Άννα Φρανκ μπορείς να ευαισθητοποιηθείς, διότι είναι μια συγκεκριμένη ιστορία. Το βράδυ βλέπω στον ύπνο μου θάλασσα και να πνίγομαι. Σηκώθηκα και πήγα στο μπαλκόνι κλαίγοντας με αναφιλητά.

Μία φίλη μου ψυχολόγος πηγαίνει ως εθελόντρια, λίγο αφότου ξεκίνησε ο καταυλισμός στα Διαβατά (26 Φεβρουαρίου 2016), τα οποία είναι το πρότυπο στρατόπεδο στη Βόρειο Ελλάδα, αντίστοιχο του Ελαιώνα, και αντικρίζει εκεί τα εκατοντάδες παιδιά. Κάποια στιγμή εκείνες τις μέρες ο μέσος όρος της ηλικίας στον καταυλισμό ήταν 19,5 ‒είχαμε τριακόσια παιδιά ηλικίας Δημοτικού‒ και μου λέει «Ελένη, θα κάνετε κάτι για τα παιδιά;» (δηλαδή ο Δήμος). Στέλνω sms στον δήμαρχο ο οποίος είχε εμπλακεί στα Διαβατά, γιατί ο αντίστοιχος δήμαρχος του Δέλτα είπε: «Εγώ δεν στέλνω εργάτες και δεν στέλνω κάδους σκουπιδιών». Κι ο απείθαρχος και ροκ Μπουτάρης το ανέλαβε και δεν κουνήθηκε φύλλο. Τα Διαβατά δεν είναι στην περιφέρεια της Θεσσαλονίκης, κανένας δεν είπε τίποτα, ούτε καν η αντιπολίτευση.

Και κάπως έτσι, λοιπόν, ξεκίνησε αυτή η ιστορία με τις πολλές επιμέρους ιστορίες. Την πρώτη φορά που χρειάστηκε να κάνω επίσημο βιογραφικό, δηλαδή όταν κατέβηκα στις δημοτικές εκλογές (3 φορές κοινοτική σύμβουλος) χρειάστηκε να γράψω ένα βιογραφικό που δεν θα ήταν «επιστημονικό», των εξήντα σελίδων αλλά μεστό και ουσιαστικό. Η πρώτη πρόταση που μου ήρθε στο νου ‒με πολύ μεγάλη μου έκπληξη‒ ήταν «Είμαι εγγονή Ποντίων προσφύγων». Δεν μιλάω Ποντιακά, η μαμά μου δεν μαγείρευε Ποντιακή κουζίνα, οι γονείς μου καταλάβαιναν λίγα Ποντιακά και δεν τα μιλούσαν καθόλου. Δεν έχω καμία σχέση με τους Πόντιους και ξαφνικά μου βγήκε ένα πράγμα σαν να με έχει μαρκάρει κάποιος.

Εκείνο το διάστημα έψαξα για ακόμη μία φορά, τους παππούδες, τις ιστορίες της αναχώρησης από την πατρίδα τους, τη συμπεριφορά της μητριάς πατρίδας εδώ κ.λπ. Σ’ αυτό το ψάξιμο πάνω οι παππούδες και οι γιαγιάδες μου μού είπανε: «πάνε, Ελένη». Μου το είπανε, αλήθεια, και τους ένιωθα να με καμαρώνουν.

Μαζεύουμε, λοιπόν, Πανεπιστήμιο και Δήμος πεντακόσιους εθελοντές, πείθω τον Πρύτανη και τον Δήμαρχο να δίνουμε λεωφορεία και εκτός από την Κυριακή, πρωί-απόγευμα πήγαιναν από δύο τρεις ομάδες και παίζανε με τα παιδιά. Μάρτιο, Απρίλιο, Μάιο, Ιούνιο, Ιούλιο, Αύγουστο, ε, «το πολύ το Κύριε, Ελέησον το βαριέται κι ο παπάς!». Στο μεταξύ στέλνω μία ανοιχτή επιστολή στον τότε Υπουργό Παιδείας, τον Νίκο Φίλη να βιαστεί να ξεκινήσουν τα σχολεία. Ο κόσμος νόμιζε ότι τον ξέρω πολύ καλά. Δυστυχώς τον είδα για πρώτη φορά σε πολύ άσχημες συνθήκες, στην κηδεία του Γιάννη Παντή.

Αλλάζοντας τις απόψεις μου για τον στρατό και όχι μόνον

Πηγαίνοντας στα Διαβατά, ως 61 χρόνων, έχοντας ζήσει τη δικτατορία και από αριστερή οικογένεια, είχα μία πολύ κακή άποψη για τον στρατό και γενικώς, καθόλου καλή εικόνα για τους ίδιους και το επίπεδο και τις ευαισθησίες τους. Εκεί, είναι μια μορφή, ο τότε ταγματάρχης Μορφίδης ο οποίος ήταν εθελοντής στην Ειδομένη, έχει κάνει ένα εξάμηνο στην Αμερική, μιλάει εξαιρετικά αγγλικά είναι κούκλος, τον λατρεύουν όλοι στα Διαβατά και είναι και ιππότης. Πραγματικά τα τελευταία ψήγματα ιπποσύνης τα έχουμε από στρατιωτικούς.

¹ Κομμάτια από μεγαλύτερο κείμενο με τίτλο: Δεν θα μαζεύω ιστορίες.

Επιμένω να βγαίνουν τα παιδιά έξω από τον καταυλισμό και όχι να δέχονται ως ζωολογικός κήπος κάθε είδους επισκέπτες. Το συζητάμε στη συνάντηση της Παρασκευής (co-ordination meeting, με εμένα το τελευταίο κουτάκι κάτω δεξιά: “child protection”) και η πρόταση γίνεται ασμένως δεκτή.

Παίρνω από τον κοινωνικό λειτουργό του καταυλισμού τα ονόματα των παιδιών και λίγων γονιών για να συνοδεύσουν τα παιδιά στην πρώτη επίσκεψη στο Αρχαιολογικό Μουσείο, παίρνω και τη Σύρια φοιτήτριά μου Κατιάνα Αμπντουλαχάντ μαζί μου, έχουν ειδοποιηθεί οι πρόσφυγες, τα ’χω κάνει όλα τέλεια!!! Πιστεύω στα σοβαρά, λοιπόν, ότι οι πρόσφυγες έχουν τη δική μου αγωνία και θα είναι εκεί, θα με περιμένουν, διότι «έχουν σοβαρό ραντεβού με την κ. Χοντολίδου»! Πηγαίνω εκεί και βλέπω εκατόν πενήντα παιδιά να με σκουντάνε, να σκουντιούνται μεταξύ τους κ.λπ. H Κατιάνα μιλάει αραβικά και φωνάζοντας τα ονόματα των γονιών το κάθε παιδί φώναζε: «Μις, μις, εγώ!» γιατί ήθελαν όλα να βγουν.

Τέλος πάντων, κακήν κακώς το κανονίσαμε, πήγαμε στο Αρχαιολογικό. Εκεί ήταν υπέροχα και λέω στο co-ordination meeting της Παρασκευής: «Κοιτάξτε να δείτε, αν θέλετε να βγάζουμε τα παιδιά πρέπει να κάνετε κάτι» (και λίγο πιο προκλητικά, δεν μου επιτρέπει ο χώρος). Την επόμενη φορά, λοιπόν, είναι στην πύλη ο Ταγματάρχης σε πλήρη εξάρτηση, με τον κατάλογο των παιδιών ανά χείρας και τα παιδιά με τους γονείς εκεί. Αυτό έκανε ο στρατός με το προσφυγικό: έβαλε τα πράγματα σε μία τάξη. Πώς οργάνωσε τα παιδιά ο Μορφίδης; Έστειλε τους φαντάρους να πάνε σκηνή-σκηνή και να τα φέρουν. Οργανώθηκε το σύστημα, τόσο απλά. Αυτό λέγεται ηγεσία και αποτελεσματικότητα. Είναι διαφορετικά τα πράγματα στις μέρες μας με τους στρατιωτικούς: είναι μορφωμένοι, ενημερωμένοι και σαφώς πιο δημοκράτες. Ο συγκεκριμένος στρατιωτικός ήταν τότε διοικητής της μονάδας πολιτικο-στρατιωτικής συνεργασίας στην οποία πήγα και έκανα μάθημα δύο φορές. Και προς μεγάλη μου έκπληξη γίναμε φίλοι.

«Μην πιάνετε τα παιδιά»…

Μία άλλη ιστορία που μου έκανε φοβερή εντύπωση ήταν ότι η ΄Υπατη Αρμοστεία, που έχει μια πραγματικά εξαιρετική γνώση για το προσφυγικό μας είπε: «Απαγορεύεται να πιάνετε τα παιδιά» (προφανώς για να αποφύγουν περιπτώσεις παιδόφιλων, κ.λπ.). Αν είναι όμως δυνατόν ανθρωπίνως να μην αγκαλιάσεις αυτούς τους «καλικάντζαρους» (όπως τους έλεγε ο Μορφίδης), που είναι εφτά σε κάθε οικογένεια, η μάνα είναι μονίμως σκυμμένη στα γόνατα και καθαρίζει το αντίσκηνο και πλένει και μαγειρεύει κι αυτά βλέποντας ωραίες και χαρούμενες και τροφαντές κυρίες σαν κι εμένα, έρχονται καταπάνω σου να τα πάρεις στην αγκαλιά σου, να τα χαϊδέψεις… Ποτέ δεν φοβήθηκα μήπως δεν είναι εμβολιασμένα τα παιδιά και αρρωστήσω. Τα καϋμένα είναι μερικές φορές τρις εμβολιασμένα!

Η ανταπόκριση της πόλης

Αρχίσαμε να βγάζουμε τα παιδιά από τον καταυλισμό λίγα-λίγα με πρόγραμμα. Αυτό ήταν αναγκαίο γιατί δεν πήγαιναν ακόμη σχολείο και οι δραστηριότητες πρωί και βράδυ δεν ήταν αρκετές.

Αποφασίζω, λοιπόν, να ξεκινήσουμε από το Αρχαιολογικό Μουσείο της πόλης για συμβολικούς και ουσιαστικούς λόγους. Τηλεφωνώ στην τότε διευθύντρια του μουσείου Τζένη Βελένη, μου απαντάει ευγενικά και της εξηγώ ποια είμαι και τι θέλω να κάνουμε στο μουσείο. Πριν τελειώσω τη φράση μου, συμφωνεί γνωρίζοντας ακριβώς τι κάνει και μου δίνει τα τηλέφωνα των δύο μουσειοπαιδαγωγών του μουσείων.

Ήταν το πρώτο μουσείο, ο πρώτος δημόσιος οργανισμός που ανταποκρίθηκε στο αίτημα να επισκέπτονται τα προσφυγόπουλα την πόλη. Τα παιδιά και οι λίγοι γονείς-συνοδοί ευχαριστήθηκαν το παιχνίδι, τα κατάφεραν και εντόπισαν στα εκθέματα τα ζώα και τα φυτά που απεικονίζονται στις καρτέλες που τους δόθηκαν από τις έμπειρες μουσειοπαιδαγωγούς. Μετά βγήκαμε στον υπαίθριο υπέροχο χώρο του μουσείου και ζωγραφίσαμε. Φίλες μου που έπιναν καφέ μας καμάρωναν και αυτό σήμανε πολλά για μένα. Κάτι σαν τεστ στα αντανακλαστικά της πόλης. Και πήγε καλά και δεν θα το ξεχάσω ποτέ. Γιατί ήταν η πρώτη φορά και γιατί αντιμετωπίστηκε ως αυτονόητο. Ως η κανονικότητα που θα θέλαμε να έχουμε πάντοτε.

Με έναν πολύ συγκινητικό τρόπο, όλη η Θεσσαλονίκη κινητοποιήθηκε. Στα αιτήματά μας ανταποκρίθηκαν όλα τα μουσεία (Αρχαιολογικό, ΚΜΣΤ, Μουσείο Φωτογραφίας [νυν Momus]), όλοι οι φορείς, εθελοντές φοιτητές αλλά και ενήλικες, μέχρι ένας εξάρχων της Κρατικής Ορχήστρας, ο Σύλλογος Φίλων της Παραλίας που μας έκανε «δώρο» 10 βόλτες, χαμόγελα και μπλουζάκια, το Mέγαρο Μουσικής, το θαυμάσιο Λαογραφικό Μουσείο της Φιλοσοφικής, το Μέγαρο Μουσικής…

Μία φορά, κρατώντας ένα κοριτσάκι από το χέρι και τα άλλα παιδιά να ακολουθούν, κατευθυνόμαστε στο Μέγαρο. Μια κυρία λέει στη φίλη της: «Πω, ρε, τι τα φέρνουν αυτά εδώ;» και ένας φίλος μας, που έχει χαθεί πρόωρα ‒ο αξέχαστος Λάζαρος Χατζηνάκος‒ με υπερασπίστηκε και έγραψε στο facebook κάτι πολύ συγκινητικό.

Το ανύπαρκτο job description της θέσης του Συντονιστή Εκπαίδευσης Προσφύγων

Ο Δημήτρης είναι αγαπημένος πρώην φοιτητής μου, πάρα πολύ καλός άνθρωπος με εξαιρετική γυναίκα και τέσσερα παιδιά. Με ρώτησε: «Ελένη, να φιλοξενήσω μια οικογένεια, γιατί έχουμε δίπλα ένα μικρό διαμέρισμα;» και του λέω: «Ναι, αρκεί να βάλεις τα όριά σου, να μαζέψεις έναν κύκλο φίλων, γιατί τα pampers είναι πολύ ακριβά κ.λπ.». Λέει: «Ναι, αλλά θα πάρω Χριστιανούς που να μιλάνε αγγλικά». Πήγε στο Χέρσο και επέστρεψε με την πρώτη οικογένεια που του δώσανε γιατί είχαν μωρό και ήταν σε κρίσιμη κατάσταση. Οι άνθρωποι αυτοί, φυσικά, ήταν Μουσουλμάνοι και δεν μιλούσαν αγγλικά! Ο ίδιος Δημήτρης, αφού τέλειωσε πια το δημιουργικό παιχνίδι και αποφασίσαμε να έχουν οι καταυλισμοί Συντονιστές Εκπαίδευσης Προσφύγων (ΣΕΠ), του κάνω την πρόταση και μου κάνει την εξής απίστευτη ερώτηση: «Ποιο είναι το job description της δουλειάς;». Αυτό έκτοτε είναι το ανέκδοτό μας, διότι τι “job description”, όταν η κάθε μέρα είναι διαφορετική από την προηγούμενη;

Οι ιστορίες που δεν ήθελα να μαζεύω δεν έχουν τελειωμό…

Η Ελένη Χοντολίδου εργάζεται στο ΑΠΘ από το 1981. Διετέλεσε Κοινοτική Σύμβουλος (και για κάποια χρόνια Πρόεδρος) της Α΄ Κοινότητας του Δήμου Θεσσαλονίκης από το 2006-2018.