Κοινωνικό Θεατροπωλείο: Μια ιστορία ουσίας

Το εισιτήριο γράφει «Συλλογή, 06/04/2012, 21:00, Τιμή 0,00» κι εγώ έχοντας αφήσει τα τρόφιμα-αντίτιμο στο ταμείο κατευθύνομαι στο νέο Υπερώο της Εταιρείας Μακεδονικών Σπουδών. Όχι, μην αμφιβάλλετε, δεν πρόκειται για λάθος, η τιμή είναι όντως 0,00 χάρη στο θεσμό του «Κοινωνικού Θεατροπωλείου» που έχει ξεκινήσει από τις 30 Μαρτίου και συνεχίζεται με το έργο του Χάρολντ Πίντερ, «Συλλογή»!

Πρόκειται για το αποκορύφωμα των μέχρι τώρα προσπαθειών του ΚΘΒΕ να αποκτήσει ξανά το θέατρο κοινωνικό πρόσωπο και να διεκδικήσει τη θέση που του αρμόζει ως φορέας ψυχαγωγίας, παιδείας, πολιτισμού και δημοκρατίας. Η ιδέα του καλλιτεχνικού διευθυντή, κ. Σωτήρη Χατζάκη, να δημιουργηθεί το «Κοινωνικό Θεατροπωλείο» αποτελεί «μια παρηγορητική φωνή για το συνάνθρωπό που δοκιμάζεται», όπως αναφέρεται και στο σχετικό σημείωμά του. «Εμείς οι ηθοποιοί του ΚΘΒΕ ενώνουμε τις δυνάμεις μας με το τεχνικό και διοικητικό μας προσωπικό και προτείνουμε την τέχνη ως αξιακή βάση οικοδόμησης ενός νέου εθνικού αφηγήματος», σημειώνει επίσης. Πρακτικά, αυτή η πρωτοβουλία δίνει σε καθέναν από εμάς την ευκαιρία να παρακολουθήσει στο νέο Υπερώο της ΕΜΣ και στο μικρό θέατρο της Μονής Λαζαριστών πέντε παραστάσεις από τις 30/3/2012 ως τις 6/5/2012, επιλογή των συντελεστών που συμμετέχουν σ΄αυτές (με την επιθυμία να συνεχιστεί και του χρόνου) αφήνοντας ως αντίτιμο εισιτηρίου όχι χρήματα αλλά τρόφιμα μακράς διαρκείας, τα οποία θα διατεθούν σε κοινωνικά ιδρύματα. ( «Το Χαμόγελο του παιδιού», «Ελληνικό Παιδικό Χωριό», Ίδρυμα Ορφανοτροφείο Θηλέων «Η Μέλισσα», Παπάφειο Ίδρυμα & Ξενώνας Προστασίας Άγαμων Μητέρων «Το Σπίτι της Μαρίας»).

Ένα τέτοιο γεγονός δεν υπήρχε περίπτωση να μείνει στην αφάνεια. Οι παραστάσεις που προηγήθηκαν ήταν sold out και υπήρχαν μάλιστα φορές που προστέθηκαν επιπλέον καρέκλες, αλλά και πάλι ο κόσμος δεν χωρούσε, άφηνε μόνο τα τρόφιμα και έφευγε. Ο Διεθνής Τύπος έσπευσε κι αυτός να καλύψει το πρωτοφανές γεγονός: Guardian, Associated Press, Reuters, Bloomberg businessweek, Hurriyet, έντυπα στη Χιλή, τις Βρυξέλλες, την Αγγλία, την Ισπανία. Ο μεγαλύτερος ραδιοφωνικός σταθμός της Ιταλίας ασχολήθηκε με το «Κοινωνικό Θεατροπωλείο» καθώς και η γερμανική ραδιοφωνία. Τηλέφωνα έγιναν από το Δουβλίνο, τις Βρυξέλλες, την Αγγλία. Στην πρεμιέρα παρευρέθησαν δημοσιογράφοι από την Πράγα, ενώ αναμένονται επισκέψεις και από τη Δανία. Δεν γινόταν να μη βρεθούμε κι εμείς εκεί.

Άλλος ένας όροφος κι έφτασα! Το πλήθος που περιμένει στο διάδρομο με κάνει να πιστεύω ότι βρίσκομαι στο σωστό σημείο. Άτομα όλων των ηλικιών συζητούν χαμηλόφωνα και περιμένουν να ανοίξουν οι πόρτες. Ευκαιρία να μάθω τι έχουν να πουν για το γεγονός! Στις ερωτήσεις μου απαντούν η κ. Ιωάννα, μητέρα ενός από τους δύο νεότερους ηθοποιούς, όπως κατάλαβα αργότερα, και πολέμια του φωτογραφικού φακού, η κ. Τιτίκα, η κ. Γεωργία, φιλόλογος και fun της parallaxi, ο κ. Σοφοκλής και δυο χαμογελαστά κορίτσια, η Δέσποινα και η Μαριάννα.

– Δώστε μου ένα χαρακτηρισμό για τους εμπνευστές της πρωτοβουλίας, τους ανθρώπους που την υλοποιούν και για όλους εμάς τους θεατές.

– μεγαλόψυχοι

– πρωτοποριακοί, άνθρωποι πάνω από όλα, εναλλακτικοί, αισιόδοξοι. Δεν μιζεριάζουμε, υπάρχουν κι άλλοι τρόποι, η τέχνη δεν σταματά μπροστά σε οποιαδήποτε κρίση.

– αξιέπαινοι – γενναίοι, γενναιόδωροι

– Τι ελπίδες και τι ανησυχίες σας κατακλύζουν στο άκουσμα του «Κοινωνικού Θεατροπωλείου»;

– Θεωρώ ότι είναι μια σημαντική βοήθεια, αλλά δεν πρέπει να αντικαταστήσει την κοινωνική κρατική πρόνοια.

– Ανησυχώ, γιατί μπορεί να βολευτεί το κράτος μ’ αυτόν τον τρόπο, αφού υπάρχει ανταπόκριση και λειτουργεί καλά όλο αυτό. Από την άλλη πλευρά, στη σημερινή κατάσταση είναι κάτι πολύ θετικό.

– Είναι μια αξιέπαινη πρωτοβουλία του ΚΘΒΕ. Όλοι αυτοί οι ηθοποιοί παράλληλα με τους κύριους ρόλους τους έρχονται εδώ αφιλοκερδώς και δίνουν παραστάσεις για ανθρώπους που όντως έχουν πρόβλημα επιβίωσης. Η ανησυχία μου αφορά στην κρατική μέριμνα που θα όφειλε να είναι πιο ενεργή, πιο ουσιαστική.

– Κάτω από διαφορετικές, καλύτερες συνθήκες, συνθήκες «προ κρίσης» ή και «μετά κρίσης», συνθήκες που θα μας επέτρεπαν να πληρώσουμε λίγα ή και πολλά για μια θεατρική παράσταση, θα υποστηρίζατε εμπράκτως μια τέτοια κίνηση; Γιατί πιστεύετε ότι δεν υπήρξε νωρίτερα;

– Βεβαίως, ανεπιφύλακτα! Είναι μια εναλλακτική μορφή δοσοληψίας έστω και σε είδος, έστω κι αν μας παραπέμπει σε παλαιότερες εποχές. Κακώς δεν υπήρχε πριν, ίσως δεν υπήρχε η ιδέα, δεν υπήρχε αυτό που λέμε κρίση και που τώρα παραέγινε της μόδας. Φτώχια και ανισότητα πάντα υπήρχε.

Η ανταλλαγή απόψεων σταματά με το άνοιγμα της πόρτας ( το ρολόι δείχνει 20:50). Οι κενές θέσεις είναι ελάχιστες. Μια φωνή μας υπενθυμίζει να απενεργοποιήσουμε τα κινητά, το σούσουρο σταματά, ακούγεται μουσική τζαζ… Ώρα μετά η παράσταση τελειώνει, τα φώτα ανάβουν και όντας η πρεμιέρα του έργου στη σκηνή εμφανίζονται και υποκλίνονται μαζί με τους ηθοποιούς και οι υπόλοιποι συντελεστές της παράστασης, σκηνοθέτρια, σκηνογράφος. Η βοηθός σκηνοθέτη δίπλα μου δεν κατεβαίνει τελικά στη σκηνή παρά το έντονο κάλεσμα των ηθοποιών.

Σε λίγο ο χώρος αδειάζει κι εγώ περιμένοντας να μιλήσω με τη σκηνοθέτρια, Μαρίνα Χατζηιωάννου, μια μικροκαμωμένη, γλυκιά και ταυτόχρονα δυναμική παρουσία, λύνω το μυστήριο της υπόκρουσης κρουστών που γινόταν αισθητή από τη μέση του έργου και μετά: δεν σχετιζόταν με το έργο, προερχόταν από έξω, κάτι γινόταν στην παραλία… Τελικά, καθόμαστε στην πλατεία κι εμείς και το τασάκι που φέρνει μαζί της η Μαρίνα και μπαίνει ανάμεσα μας.

– Στο σημείωμα του σκηνοθέτη γράφεις: « Για τον Πίντερ δεν έχει σημασία ποιο ήταν το παρελθόν ή ποιο θα είναι το μέλλον του ήρωα, αλλά η έκφραση του αληθινού γνήσιου παρόντος του». Είσαι της ίδιας άποψης;

– Η προσωπική μου άποψη δεν είναι αυτή. Δεν συμφωνώ απόλυτα μ’ αυτόν τον τρόπο ζωής. Όμως, για το θέατρο, για τη σκηνή, αυτή η οπτική έχει πολύ ενδιαφέρον, καθώς οι ηθοποιοί εκμεταλλεύονται, ζουν αυτό που γίνεται τώρα και δεν προσπαθούν να παίξουν κάτι άλλο, κάτι που υπάρχει από πίσω. Το συγκεκριμένο έργο το θέλει αυτό το πράγμα κι εκεί έγκειται η δυσκολία. Ο Πίντερ είναι ακριβώς αυτό, δεν δίνει λύση, δεν οδηγεί στην απόλυτη κατανόηση, αφήνει ανοιχτά όλα τα ενδεχόμενα. Θα ήταν αστείο αν προσπαθούσαμε να δώσουμε απάντηση και λογική εξήγηση.

– Το Κοινωνικό Θεατροπωλείο είναι χαρακτηριστική έκφραση του ενδιαφέροντος για το παρόν. Για το μέλλον;

– Η ιδέα του καλλιτεχνικού διευθυντή, του κ. Χατζάκη, ήταν μια εξαιρετική πρόταση για τα σημερινά δεδομένα. Έχει μόνο θετικά. Πρώτον, ενισχύονται τα πέντε ιδρύματα με πολύ σημαντικό τρόπο σε δύσκολους καιρούς. Δεύτερον, δίνεται βήμα και σε νέους ανθρώπους. Δεν το φοβήθηκε κανείς από εμάς όταν κάναμε τις προτάσεις για το ποια έργα θα ανέβουν. Αυτό γιατί, όταν δεν βγαίνεις στο δρόμο, το επόμενο βήμα είναι να αντιδράσεις έτσι. Όταν ξέρεις ότι το να βγεις στο δρόμο δεν θα έχει ανταπόκριση και το επιθυμητό αποτέλεσμα, κινείσαι μ’ αυτόν τον τρόπο για να βελτιώσεις και το παρόν και το μέλλον. Άλλωστε, υποστηρίζω την άποψη: « Βοηθώ κάποιον χωρίς να δημιουργώ μεγάλη εντύπωση» Σίγουρα το Κοινωνικό Θεατροπωλείο εξασφαλίζει ένα ευνοϊκότερο μέλλον. Ξεκινήσαμε όλοι με το σκεπτικό ότι δουλεύουμε για το τώρα αλλά και με την αίσθηση ότι αυτό θα συνεχιστεί στο μέλλον με τα σκήπτρα να αλλάζουν χέρια συνέχεια.

– Εσείς προσφέρετε στο Κοινωνικό Θεατροπωλέιο με τη δουλειά σας. Αυτό τι προσφέρει σε εσάς;

– Την αίσθηση ότι δουλεύουμε, ότι είμαστε ενεργοί, ότι έχουμε τη δυνατότητα να προσφέρουμε σ’ αυτήν τη χρονική συγκυρία, αφού δεν μπορούμε να κάνουμε κάτι άλλο. Το πιο σημαντικό είναι ότι νιώσαμε όλοι ενεργοποιημένοι, οι τεχνικοί, οι άνθρωποι της παραγωγής, όλοι οι άνθρωποι από πίσω, οι φροντιστές, οι ενδύτριες. Ενεργοποιήθηκαν θετικά όλοι και συμμετείχαν με χαρά ακόμη και εκτός ωραρίου, γιατί όλοι ταυτόχρονα δουλεύουν σε παραγωγές του Κρατικού Θεάτρου.

– Στο έργο βλέπουμε ότι η αλήθεια είναι καθαρά υποκειμενική. Η δική σας αλήθεια για το Κοινωνικό Θεατροπωλείο ποια είναι;

– Στο έργο η αλήθεια είναι κάτι διαφορετικό για τον καθένα. Δεν καταλήγουμε κάπου. Δεν υπάρχει ποτέ ολοκληρωμένη απάντηση, καθώς όλοι είμαστε διαφορετικοί μεταξύ μας. Η δική μου αλήθεια…είναι ότι μπορεί να κουραστήκαμε, αλλά όλοι νιώσαμε ενεργοποιημένοι. Αισθανθήκαμε την προσφορά, γίναμε όλοι καλύτεροι. Πάντα η αλήθεια είναι λίγο σκληρή (μεγάλο κενό). Είναι περίεργο πράγμα η αλήθεια γενικά και σαν λέξη και σαν τι θέλεις να θεωρήσεις ότι είναι αλήθεια.

Εκείνη τη στιγμή κάνει την εμφάνισή του ο ανυποψίαστος κ. Γιάννης Καλατζόπουλος- η αποκάλυψη, όπως ακούγεται από μια γυναικεία φωνή- και γρήγορα μπαίνει στην παρέα. Ήδη οι πρώτοι χαιρετισμοί και λόγοι φανερώνουν έναν άνθρωπο που παρά τα όσα έχει καταφέρει στη ζωή του παραμένει απόλυτα προσιτός, κρατά κάτι από το «παιδί-θαύμα», τον χαρακτηρισμό που του είχε αποδοθεί.

– Πόσο θεωρείτε ότι απείχε πριν το θέατρο από το να είναι «σχολείο του λαού» και πόσο πλησιάζει τώρα να γίνει «σχολείο του λαού»;

Μ.Χ: Δεν είναι μόνο αυτή η ενέργεια. Ο κ. Χατζάκης έχει κάνει κι άλλα βήματα για ένα κοινωνικό θέατρο. Έχει και τα κοινωνικά προγράμματα και τα κατ’ οίκον. Έχει τέτοιες δράσεις το θέατρο τα τελευταία χρόνια, που θεωρώ πώς είναι προς τη σωστή κατεύθυνση για να ανοίξει το θέατρο τις πόρτες, να προσφέρει, να κερδίσει την αληθινή θέση που θα έπρεπε να έχει. Διότι τόσα χρόνια το κλίμα ήταν διαφορετικό, μεγαλοπρεπείς παραστάσεις, σκηνικά που έμπαιναν κι έβγαιναν. Αυτή η κίνηση, λοιπόν, είναι η έκλαμψη της όλης προσπάθειας. Τώρα αρχίζει δειλά δειλά το θέατρο να πλησιάζει στο να γίνει «σχολείο του λαού». Ιδίως αν γίνει θεσμός, θα προσελκύσει και νεανικό κοινό, που αποτελεί σημαντική μερίδα του πληθυσμού της Θεσσαλονίκης, θα ανέβουν πιο σύγχρονα έργα, που ίσως να μην ταίριαζαν σε μεγάλες σκηνές.

Γ.Κ: Ναι, τώρα κάτι γίνεται, ώστε το θέατρο να μην είναι ένα αποκομμένο πράγμα από την κοινωνία, αλλά κομμάτι της.

– Τέτοιες πρωτοβουλίες ωθούν στη σκέψη ότι οι άνθρωποι συσπειρωμένοι και αυτοοργανωμένοι μπορούν να ρυθμίσουν το πεπρωμένο τους. Για εσάς αυτό αποτελεί πεποίθηση ή ένα υπεραισιόδοξο, ουτοπικό σενάριο;

Μ.Χ: Αποτελεί πεποίθηση και από κάπου πρέπει να ξεκινήσει. Κάποιος πρέπει να κάνει την αρχή σε αυτήν την εποχή, να δημιουργηθεί μια ομαδούλα στη Θεσσαλονίκη και να μεταφερθεί και αλλού. Μέσω του κ. Χατζάκη έγινε αυτή η αρχή.

Γ.Κ: Ο καθένας μπορεί να το κάνει στο χώρο του. Μπορεί να γίνει στο Πανεπιστήμιο, στις τράπεζες…

– Επιλέξατε να γίνετε ηθοποιός για διάφορους προσωπικούς λόγους. Τώρα, με τη συμμέτοχή σας στο Κοινωνικό Θεαροπωλείο ποια επιθυμία ή όνειρό σας από εκείνα που σας οδήγησαν στην υποκριτική νιώθετε ότι εκπληρώνεται πιο έντονα;

Γ.Κ: Επειδή είμαι μεγάλος στα χρόνια, πρόλαβα παλιές εποχές που οι άνθρωποι είχαν οράματα, πιο πολύ από ότι τώρα, ζωντανά οράματα και με παραδείγματα. Για παράδειγμα, όταν ήμουν πολύ νέος είχε έρθει θίασος από τη Σοβιετική Ένωση, θέατρο Βαχτάνγκοφ, απαγορευμένο τότε, και έπαιξαν τρία έργα. Είδαμε, λοιπόν, την πρωταγωνίστρια του ενός να παίζει κομπάρσα στο επόμενο και αυτόν που είχε πέντε ατάκες στο δεύτερο να παίζει βασιλιά Λυρ στο τρίτο. Για εμάς ήταν αδιανόητο να καταλάβουμε ότι δεν έχει σημασία το βεντετιλίκι, το σταριλίκι. Επομένως, για κάποιους ανθρώπους και ανήκω σ’ αυτή τη γενιά, αυτό είναι ένα ιδανικό. Μακάρι να έχουμε τη δυνατότητα όλοι οι άνθρωποι να ζούμε, χωρίς πλούτη, από τη δουλειά που αγαπάμε κι ας δουλεύουμε από το πρωί ως το βράδυ, χωρίς ωράρια αλλά και χωρίς κάποιον με βούρδουλα από πάνω μας. Αυτό είναι το ιδανικό για μια κοινωνία, για την ανθρωπότητα. Εμείς εδώ έχουμε ένα μισθό, χαμηλό, ζούμε ανθρώπινα, γιατί λένε πολλά, κι έχουμε τη δυνατότητα να δουλεύουμε όλη μέρα και να νιώθουμε χρήσιμοι. Νιώθουμε ότι αυτό που παίρνουμε από την κοινωνία- όχι μόνο χρήματα αλλά και έμπνευση- της το επιστρέφουμε με έναν άλλον τρόπο. Έχουμε την απέραντη χαρά να μην κάνουμε μόνο το ψώνιο μας, που κι αυτό χρήσιμο είναι ,αλλά η τρέλα μας να έχει κοινωνικό αντίκτυπο. Μακάρι εσείς να τα καταφέρετε καλύτερα, να φτιάξετε τον κόσμο όπως δεν τα καταφέραμε εμείς. Προσπαθήσαμε πάντως!

Τα τελευταία λόγια μου εναπόθεσαν ένα βάρος, το βάρος της ευθύνης και ίσως να ήταν αυτό που με οδήγησε να αναρωτιέμαι, καθώς περπατούσα δίπλα στη θάλασσα, μήπως τελικά απαιτείται ένας τελείως διαφορετικός τρόπος δράσης, η αρχή του οποίου έγινε. Πρωτοβουλίες αλληλοβοήθειας και αυτοοργάνωσης έχουν παρουσιαστεί και εφαρμοστεί σε διάφορους τομείς, που αν δούμε προσεκτικά καλύπτον τις βασικές ανάγκες του ανθρώπου. Ξεκίνησαν από την παροχή τροφίμων, φαρμάκων και ιατρικής φροντίδας εξασφαλίζοντας την επιβίωση και έφτασαν να εξασφαλίζουν την πνευματική και ψυχική ανάταση παρέχοντας «αγαθά υψίστης σημασίας» όπως το θέατρο.

Μήπως τελικά οι πραγματικές ανάγκες του ανθρώπου μπορούν να καλυφθούν απλούστερα αποκομμένες πια από το αέναο κυνήγι του χρηματικού κέρδους;

Πληροφορίες: http://www.ntng.gr/default.aspx?lang=el-GR&page=36&newsid=550