«Λαθρομετανάστες», «λάθρο» και σκοταδισμός

Οι φορές που ακούμε πια τον όρο «λαθρομετανάστης» στα δελτία ειδήσεων από τους πολιτικούς της «δεξιάς πολυκατοικίας» είναι παραπάνω από αυτές που μπορεί να αντέξει το αυτί μας.

Σε κάθε συνέντευξη που παραχωρεί η Αφροδίτη Λατινοπούλου ακούμε για το «εισαγόμενο έγκλημα», τους «λαθρομετανάστες», όπως αναφέρει ξανά και ξανά. Και οι δημοσιογράφοι γνέφουν συγκαταβατικά και ενίοτε επαναλαμβάνουν τον όρο. Και δεν είναι μόνο η Πρόεδρος του κόμματος «Φωνή Λογικής». Αντίστοιχης ιδεολογίας πολιτικοί χρησιμοποιούν τον όρο όλο και περισσότερο, στα social media σελίδες εθνικιστικού περιεχομένου μιλούν διαρκώς για τους «λαθρομετανάστες» και παρατηρείται μια γενικευμένη επίθεση προς τις ροές προς τη χώρα μας, καταλογίζοντάς τους όλα τα ειδεχθή εγκλήματα που βλέπουμε στα δελτία ειδήσεων.

Λες και ο αστυνομικός της Βουλής που κακοποιούσε συστηματικά, σωματικά, ψυχολογικά και σεξουαλικά την οικογένειά του δεν ήταν Έλληνας. Λες και στον Κολωνό οι δράστες δεν ήταν κατά πλειονότητα Έλληνες. Και άλλα πολλά εγκλήματα που παρακολουθούμε καθημερινά, είναι όλα «εισαγόμενα».

Το ότι οι πολιτικές της Ευρωπαϊκής Ένωσης απέναντι στις μεταναστευτικές και προσφυγικές ροές κρίνονται πια αναποτελεσματικές είναι ένα πράγμα και η Ευρώπη κρίνεται για αυτό. Το ότι, όμως, στην ανεπάρκεια αυτή της Ευρώπης παίρνουν ποσοστό κόμματα που απαντούν με ξενοφοβία, ρατσισμό, μίσος είναι μια στρεβλή πραγματικότητα.

Βρισκόμαστε στο 2025 και υπάρχουν σοβαρά κοινωνικά προβλήματα, ακρίβεια, πόλεμοι. Τα πράγματα σίγουρα δεν είναι καλά. Ωστόσο, ο κόσμος δεν έχει βρεθεί ποτέ σε μεγαλύτερη πρόοδο από αυτή που βρίσκεται τώρα σε πολλούς τομείς. Και είναι επόμενο οι πιο συντηρητικοί να «κλωτσάνε».

Η επιστροφή, όμως, στον φόβο για οτιδήποτε ξένο, ή εν πάση περιπτώσει ο μειωτικός λόγος για κάποιον άνθρωπο επειδή τον… φοβάσαι, είναι τουλάχιστον ανεπίτρεπτο.

Έγγραφο του Αρείου Πάγου, προτρέπει αρχικά τα μέλη της εισαγγελίας, να σταματήσουν να χρησιμοποιούν σε επίσημα έγγραφα και γραπτά τον όρο «λαθρομετανάστης» αφού δεν είναι δόκιμος, ενώ στιγματίζει αρνητικά το άτομο. Παράλληλα το έγγραφο προέτρεπε να υπάρξουν δράσεις για ευαισθητοποίηση της τοπικής κοινωνίας.

«Σας διαβιβάζουμε το ανωτέρω έγγραφο του κ. υπουργού Δικαιοσύνης, σύμφωνα με το οποίο υπάρχουν καταγγελίες ότι σε σωρεία εισαγγελικών εγγράφων, όταν γίνεται αναφορά σε υπήκοο τρίτης χώρας, που έχει εισέλθει στο ελληνικό έδαφος χωρίς τις νόμιμες διατυπώσεις, χρησιμοποιείται ο όρος «λαθρομετανάστης».

Σωστά επισημαίνεται από τον κ. υπουργό, ότι ο όρος αυτός, εκτός του ότι δεν είναι δόκιμος, μπορεί να είναι και μειωτικός για την προσωπικότητα του ατόμου και βεβαίως, δεν συναντάται στην ελληνική νομοθεσία, όπου γίνεται λόγος για «παράνομη είσοδο στη χώρα».

Αποτελεί υποχρέωσή μας, εμείς πρώτοι να διαπαιδαγωγήσουμε με την ορθή χρήση των νομικών όρων στη διατύπωση των εγγράφων μας, την ελληνική κοινωνία, για να αποφευχθούν φαινόμενα ξενοφοβίας και ρατσιστικής βίας. Επομένως, παρακαλούμε να εξαλειφθεί στο μέλλον από τα υπηρεσιακά έγγραφα η χρήση του όρου «λαθρομετανάστης» και να χρησιμοποιούνται οι όροι: «παράτυπα εισερχόμενα στη χώρα άτομα», «πρόσφυγες», «μετανάστες», «οικονομικοί μετανάστες», «αιτούντες άσυλο».

Επίσης, παρακαλούμε να αναλάβετε πρωτοβουλία και δράσεις, προκειμένου να ευαισθητοποιηθεί η τοπική κοινωνία στην Περιφέρεια σας και, κυρίως, με τις δικές σας άμεσες ενέργειες. να κινητοποιηθούν οι εκπαιδευτικοί καθώς και άλλοι φορείς, που ασχολούνται πρωτίστως με ανηλίκους, ώστε, με την ενημέρωσή τους, να γίνει ορθή χρήση της ελληνικής γλώσσας και να αποτραπεί η χρήση μειωτικών, για τη προσωπικότητα των ανθρώπων, χαρακτηρισμών και λέξεων.

Με αυτόν τον τρόπο, θα συμβάλουμε όλοι στην εξάλειψη φαινομένων ξενοφοβίας και ρατσισμού”.

Που σημαίνει ότι, δεν είναι δόκιμος ο όρος, δεν χρησιμοποιείται, είναι στερεοτυπικός, είναι μειωτικός, είναι επικίνδυνος. Δεν είναι η ετυμολογία. Είναι η πρόθεση και τα χαρακτηριστικά που προστίθενται στον άνθρωπο που του επιβάλλεται να φέρει αυτήν την ταμπέλα.

Γιατί είναι λάθος ο όρος «λαθρομετανάστης»

Η Ύπατη Αρμοστεία του ΟΗΕ για τους Πρόσφυγες έχει εξηγήσει λεπτομερώς το 2018 γιατί ΔΕΝ είναι δόκιμος ο όρος «λαθρομετανάστης». Συγκεκριμένα, ο όρος δεν είναι απλά βλαβερός, είναι επίσης ανακριβής και παραβιάζει τις ευρωπαϊκές αξίες.

Βλαβερός γιατί:

• Αφαιρεί την ανθρώπινη υπόσταση: Ο χαρακτηρισμός των μεταναστών ως «παρανόμους» τους στερεί την έμφυτη αξιοπρέπεια και τα ανθρώπινα δικαιώματά τους. Ο χαρακτηρισμός της ίδιας τους της ύπαρξης ως «παράνομης» αγνοεί τις εμπειρίες τους ως εργάτες, γυναίκες, άνδρες, παιδιά, οικογένειες και ηλικιωμένους. Όταν απάνθρωποι όροι γίνονται αποδεκτοί ως νόρμες,οι άνθρωποι μετατρέπονται σε αποδέκτες περιφρόνησης και μπορεί να απειληθεί ακόμη και το δικαίωμά τους στη ζωή.
• Ποινικοποιεί: Η λέξη «παράνομος» παρουσιάζει τους μετανάστες ως ανέντιμους, ανάξιους και εγκληματίες που αποτελούν απειλή στο δημόσιο συμφέρον. Αυτό καθιστά φυσιολογικά τα κατασταλτικά μέτρα, την επιβολή του νόμου και τις διαδικασίες για την τιμωρία και την κράτηση των μεταναστών χωρίς νομιμοποιητικά έγγραφα. Προωθεί την αστυνόμευση των μεταναστών, τη συστηματική χρήση της κράτησης και την αποδοχή της χρήσης χειροπεδών και άλλων κατασταλτικών μέσων κατά τη μεταναστευτική διαδικασία.
• Αποτρέπει τον δίκαιο διάλογο: Η ποινικοποίηση των παράτυπων μεταναστών αντί της αμφισβήτησης των νόμων και των πολιτικών που δημιουργούν παρατυπίες, αποτρέπει έναν ειλικρινή, ενημερωμένο και με σεβασμό διάλογο πάνω στο ζήτημα της μετανάστευσης.
• Απειλεί την αλληλεγγύη και κοστίζει ζωές: Χαρακτηρίζοντας την είσοδο και την παραμονή των μεταναστών ως «παράνομη» συχνά οδηγεί στην αυτόματη ποινικοποίηση οποιουδήποτε τους παρέχει βοήθεια: ακόμη και η θαλάσσια διάσωση μεταναστών ή η παροχή σε αυτούς ρούχων και στέγης μπορεί να οδηγήσει σε δίωξη. Η απαγόρευση της αλληλεγγύης απέναντι σε μετανάστες «χωρίς χαρτιά» φέρει τον κίνδυνο να αυξηθούν τα δεινά των ανθρώπων και οι απώλειες ανθρώπινων ζωών.
• Υπονομεύει την κοινωνική συνοχή: Η χρήση του όρου «παράνομος» ενθαρρύνει την υποψία και την δυσπιστία απέναντι σε αυτούς που απλώς δείχνουν «ξένοι» ή διαφορετικοί, συχνά εξαιτίας της φυλής, εθνοτικής καταγωγής ή θρησκείας τους. Αυξάνει τους κοινωνικούς διαχωρισμούς και έχει ως συνέπεια τη δημιουργία προφίλ με βάση φυλετικά χαρακτηριστικά, την ξενοφοβία και τα εγκλήματα μίσους.

Ανακριβής γιατί:

• Είναι νομικά εσφαλμένο:  Το να μην έχει κάποιος χαρτιά δεν συνιστά έγκλημα στις περισσότερες χώρες. Καθώς δεν συνιστά αδίκημα εις βάρος προσώπων, της ιδιοκτησίας ή της εθνικής ασφάλειας, ανήκει στη σφαίρα του διοικητικού δικαίου. Παρ’ όλα αυτά ακόμα και σε χώρες που οι παραβάσεις του δικαίου μετανάστευσης συνιστούν ποινικά αδικήματα, η διάπραξη ενός ποινικού αδικήματος δεν καθιστά το δράστη «παράνομο» άτομο.
• Είναι παραπλανητικό: Η πλειονότητα των μεταναστών «χωρίς χαρτιά» στην Ευρώπη έχουν εκπέσει του καθεστώτος νομιμότητας, ως αποτέλεσμα εκμετάλλευσης, παραπληροφόρησης ή γραφειοκρατικών καθυστερήσεων και όχι επειδή διέπραξαν κάποια παράβαση. Τα παιδιά επίσης εσφαλμένα καταγράφονται «παράνομα» απλώς και μόνο επειδή γεννήθηκαν ή περιήλθαν σε μια παράτυπη κατάσταση μαζί με τους γονείς τους.
• Αγνοεί τις διεθνείς νομικές υποχρεώσεις: Τα κράτη έχουν διεθνώς αναγνωρισμένες υποχρεώσεις απέναντι σε όλα τα πρόσωπα που βρίσκονται υπό τη δικαιοδοσία τους και τα οποία έχουν δικαιώματα ανεξάρτητα από το καθεστώς νομιμότητάς τους. Ως απάντηση στις παραβιάσεις των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, τις βιαιότητες και τα εγκλήματα κατά της ανθρωπότητας, αυτά τα πρότυπα σχεδιάστηκαν ακριβώς για να αποτρέψουν τα κράτη από το να ορίσουν οποιονδήποτε άνθρωπο ως κάτι λιγότερο από ένα νόμιμο άτομο.
• Παραβιάζει την αρχή της νόμιμης διαδικασίας: Ο ορισμός και η αντιμετώπιση μιας ομάδας ανθρώπων ως «παράνομους» παραβιάζει το δικαίωμα τους στην αναγνώριση τους ως άτομα-κατόχους δικαιωμάτων απέναντι στο νόμο. Η τήρηση της νόμιμης διαδικασίας αποτελεί θεμελιώδη προστασία των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, παρ’ όλα αυτά οι μετανάστες συνεχώς στερούνται τα νομικά δικαιώματά τους στις διαδικασίες μετανάστευσης. Ενώ οι ποινικές κυρώσεις, όπως η κράτηση, χρησιμοποιούνται όλο και περισσότερο για να καταστείλουν παραβάσεις του νόμου περί μετανάστευσης, οι διοικητικές διαδικασίες στερούνται τις απαραίτητες διαδικαστικές εγγυήσεις.
• Είναι ανακριβής χαρακτηρισμός των ανθρώπων που φτάνουν στα σύνορα μια χώρας: Σύμφωνα με το διεθνές δίκαιο, καθένας έχει δικαίωμα να φύγει από μία χώρα, συμπεριλαμβανομένης και της δικής του. Όλοι αυτοί που φτάνουν στα σύνορα έχουν εγγενή ανθρώπινα δικαιώματα και συγκεκριμένες ανάγκες για την προστασία τους. Ο προσδιορισμός όλων των μεταναστών που προσπαθούν να φτάσουν στην Ευρώπη μέσω ανεπίσημων διαύλων ως «παράνομους» είναι ανακριβής και αυξάνει την έκθεσή τους σε επιβλαβή μεταχείριση.

Παραβιάζει τις ευρωπαϊκές αξίες γιατί:

• Αποτελεί διάκριση: Ο όρος ‘παράνομος’ είναι ένας αρνητικός όρος. Δεν χρησιμοποιείται για πολίτες. Καθώς χρησιμοποιείται μόνο εναντίον των μεταναστών, είναι μεροληπτικός και προσβλητικός.
• Είναι καταπιεστικό: Ο όρος ‘παράνομος’ χρησιμοποιήθηκε για να προσδιορίσει μειονεκτούντες ανθρώπους σε διάφορες περιόδους της ιστορίας. Οι Κουακέροι και οι Ιησουΐτες μετανάστες στη Νέα Αγγλία το 17ο αιώνα. οι Εβραίοι μετανάστες που προσπαθούσαν να ξεφύγουν από το Ολοκαύτωμα. Άνθρωποι και πράξεις που παραβίασαν τους νόμους του Απαρτχάιντ στη Νότιο Αφρική (1948-1994) και τις Ηνωμένες Πολιτείες (1876-1965) – όλοι θεωρήθηκαν «παράνομοι». Ο όρος σπάνια χρησιμοποιείται για να περιγράψει καθιερωμένες και προνομιούχες ομάδες.
• Είναι ξεπερασμένο: Η λέξη ‘παράνομος’ δεν είναι πλέον ένας αποδεκτός όρος για να περιγράψει αυτούς που στερούνται νομιμοποιητικών εγγράφων και δεν είναι σύμφωνος με τις σημερινές ευρωπαϊκές αξίες. Κάποτε, όροι με προκατάληψη για γυναίκες, μαύρους, ΑμεΑ και ΛΟΑΤΚ αποτελούσαν κομμάτι του καθημερινού λόγου, αλλά αμφισβητήθηκε το νόημά τους, μέχρι που δίκαιοι και ουδέτεροι όροι έγιναν ο κανόνας. Η γλώσσα συνεχώς εξελίσσεται. Η μάχη για την ορολογία είναι μια μάχη για αξιοπρέπεια, ανθρωπισμό και σεβασμό.

Δεν έχει να κάνει με πολιτικά ορθό, δεν έχει να κάνει με woke ατζέντες, δεν έχει να κάνει με ωραιοποίηση καταστάσεων. Έχει να κάνει με σεβασμό, με αξίες, με ανθρωπιά, με αξιοπρέπεια. Ο John Locke έγραψε το 1690 ότι η γλώσσα είναι το πιο σημαντικό εργαλείο και κοινός δεσμός της κοινωνίας. Με την γλώσσα επικοινωνούμε. Και αν αυτή είναι ανακριβής και κακοποιητική, τότε τα πράγματα δεν μπορούν να είναι καλά.

Και, σε κάθε περίπτωση, είναι ανήκουστο να μη διορθώνει κανείς εκείνους που επί τούτου επαναφέρουν αυτές τις ορολογίες τώρα, που τα πράγματα είναι κρίσιμα. Τώρα που η εμπιστοσύνη στις κυβερνήσεις καταρρέει, τώρα που ο λαϊκισμός και η δημαγωγία μπορούν να βρουν πρόσφορο έδαφος, εκμεταλλευόμενοι τον κόσμο που αγανακτεί, που φοβάται, που βρίσκεται σε άγνοια.

Προσθέτοντας επιπλέον φόβο σε φοβισμένους καιρούς, ποιος κερδίζει; Για ποσοστιαίες μονάδες γίνεται όλο αυτό; Και στην τελική, οι παππούδες μας λαθρομετανάστες ήταν;