Λατινική Αμερική: Οι δημοσιογράφοι στο στόχαστρο

Λέξεις: Ιωάννης Τσεκούρας

Πριν από λίγες μέρες, συγκεκριμένα την Πέμπτη (29/10), ο Αρτούρο Άλμπα Μεδίνα, διευθυντής και παρουσιαστής ενημερωτικής τηλεοπτικής εκπομπής στο τηλεοπτικό δίκτυο Multimedios, δολοφονήθηκε από άγνωστους. Βρέθηκε μέσα στο αυτοκίνητό του, μαζί με έντεκα κάλυκες, στη Σιουδάδ Χουάρες, στα σύνορα με τις Ηνωμένες Πολιτείες.

Τον τελευταίο καιρό, η εκπομπή είχε καταπιαστεί με φαινόμενα διαφθοράς σε αστυνομικούς της περιοχής. Αξίζει να σημειωθεί πως, από την αρχή της χρονιάς, είναι η έκτη δολοφονία δημοσιογράφου στο Μεξικό. Ποια είναι όμως η κατάσταση συνολικά στη Λατινική Αμερική; Τι συμβαίνει με την ελευθερία του Τύπου;

Σαν εμπόλεμη ζώνη

Αρχικά, επειδή η δημοσιογραφία και γενικά τα μέσα μπορούν να λειτουργήσουν με ενδεδειγμένο τρόπο κυρίως σε περιόδους ειρήνης και δημοκρατίας, αξίζει να αναφέρουμε ορισμένα κύρια σημεία σχετικά με την κατάσταση στις χώρες της Λατινικής Αμερικής.

Σύμφωνα με δημοσιογράφους και “opinion leaders”, έτσι όπως αποτυπώνονται στο Statista, τα κύρια προβλήματα που αντιμετωπίζουν οι χώρες της Λατινικής Αμερικής είναι η διαφθορά, η ανεργία και η έλλειψη οικονομικής ανάπτυξης, η πολιτική αστάθεια και η θεσμική αδυναμία, η ανασφάλεια, το έγκλημα και το εμπόριο ναρκωτικών, η φτώχεια και η κοινωνική ανισότητα.

Ξεκινώντας ωστόσο από το Μεξικό, που όπως προαναφέρθηκε μετρά ήδη 6 δολοφονίες δημοσιογράφων από την αρχή της χρονιάς, τα στοιχεία δείχνουν πως πρόκειται για την πιο επικίνδυνη χώρα στη Λατινική Αμερική και μια από τις λιγότερο ασφαλείς για ανθρώπους που εργάζονται στο χώρο των μέσων παγκοσμίως. Για παράδειγμα, κατά το διάστημα 2012 – 2016, ο αριθμός των νεκρών δημοσιογράφων στο Μεξικό ήταν μικρότερος σε σύγκριση μόνο με τη Συρία και το Ιράκ. Αξιοσημείωτο είναι πως όλα αυτά ισχύουν σε μια χώρα η οποία δεν βρίσκεται σε εμπόλεμη ζώνη.

Την προηγούμενη χρονιά, το 2019, στο Μεξικό δολοφονήθηκαν 10 δημοσιογράφοι. Παρατηρώντας κάθε χρονιά ξεχωριστά, μέχρι και το 2005, μόνο 4 φορές ο αριθμός των νεκρών έπεσε κάτω από 10, όσον αφορά δημοσιογράφους και εργαζόμενους στο χώρο των Μέσων Μαζικής Ενημέρωσης. Μάλιστα, το 2011 και το 2012 δολοφονήθηκαν 36 δημοσιογράφοι συνολικά (18 ανά έτος), ο μεγαλύτερος αριθμός που έχει σημειωθεί κατά την περίοδο που αναφέραμε. Επίσης, μεταξύ των χωρών της Λατινικής Αμερικής και της Καραϊβικής, το Μεξικό βρίσκεται στην τέταρτη θέση από το τέλος, όσον αφορά τον δείκτη ελευθερίας του τύπου (στοιχεία 2019), με την Ονδούρα, τη Βενεζουέλα και την Κούβα να καταλαμβάνουν τις τελευταίες θέσεις. Από την άλλη, στην πρώτη θέση βρίσκεται η Τζαμάικα, με την Κόστα Ρίκα και την Ουρουγουάη να ακολουθούν.

Γιατί όμως επικρατεί αυτό το καθεστώς στο Μεξικό; Οι Reporters Without Borders προσπαθούν να δώσουν την απάντηση. Όπως αναφέρουν, στο Μεξικό επικρατεί μια συνομωσία μεταξύ των επίσημων αρχών και του οργανωμένου εγκλήματος. Αυτό έχει ως αποτέλεσμα οι δημοσιογράφοι να δρουν υπό ένα καθεστώς απειλών, ενώ πλήττεται σοβαρά και το δικαστικό σύστημα. Ειδικά όσοι δημοσιογράφοι καλύπτουν πολιτικά ζητήματα ή ερευνούν το οργανωμένο έγκλημα, είναι πολύ πιθανό να δολοφονηθούν, να δεχτούν απειλές ή και να αναγκαστούν να εγκαταλείψουν τη χώρα. Επίσης, πολλοί έχουν απαχθεί και δεν έχουν εμφανιστεί ποτέ ξανά.

Ένας καθεστώς ανελευθερίας

Ακόμη δηλαδή και όταν οι δημοσιογράφοι δεν δολοφονούνται, στις περισσότερες χώρες της Λατινικής Αμερικής βρίσκονται με δεμένα τα χέρια. Για παράδειγμα, το 2011, στη περιοχή συνολικά της Αμερικής, οι δημοσιογράφοι και οι εργαζόμενοι στα μέσα που είχαν δεχτεί επίθεση ή είχαν απειληθεί ανέρχονταν σε 513, ενώ την ίδια χρονιά, όσον αφορά την ίδια περιοχή, 154 είχαν πέσει θύματα απαγωγής.

Η Βραζιλία, η πολυπληθέστερη στη περιοχή, είναι μια ακόμη χώρα στην οποία η ελευθερία του τύπου υπονομεύεται. Από το 1992 μέχρι σήμερα, έχουν δολοφονηθεί 42 δημοσιογράφοι. Τις περισσότερες φορές, οι δημοσιογράφοι που δέχονται επίθεση καλύπτουν θέματα διαφθοράς ή οργανωμένου εγκλήματος, σε μικρές ή μεσαίου μεγέθους πόλεις, στις οποίες είναι και πιο ευάλωτοι, όπως σημειώνουν οι Δημοσιογράφοι Χωρίς Σύνορα. Ειδικά μετά την εκλογή του Μπολσονάρο, η καμπάνια του οποίου συνοδεύτηκε από ρητορική μίσους, παραπληροφόρηση και βία εναντίον δημοσιογράφων, έχει δημιουργηθεί ένα κλίμα καχυποψίας απέναντι στους δημοσιογράφους της χώρας. Ακόμη, οι ιδιοκτήτες των μέσων τις περισσότερες φορές συνδέονται στενά με πολιτικούς, με ό,τι αυτό συνεπάγεται.

Στη Κολομβία, από το 1992 μέχρι σήμερα, 53 δημοσιογράφοι έχουν δολοφονηθεί. Από τις μεγαλύτερες απειλές για τους δημοσιογράφους είναι οι έμποροι ναρκωτικών, οι οποίοι δεν θέλουν να στρέφεται η προσοχή πάνω τους, πράγμα που συμβαίνει όταν δημοσιογράφοι καλύπτουν τις ενέργειές τους. Από το 2018 και την ανάληψη της προεδρίας από τον Ιβάν Ντούκε, δημοσιογράφοι έχουν βρεθεί στο στόχαστρο, διότι ερευνούσαν περιπτώσεις όπου μέλη της κυβέρνησης εμπλέκονταν σε περιπτώσεις διαφθοράς, απάτης και παραβιάσεων των ανθρωπίνων δικαιωμάτων.

Η Βολιβία φαίνεται να βρίσκεται σε καλύτερη κατάσταση. Από το 1992 μέχρι σήμερα, έχουν δολοφονηθεί 2 δημοσιογράφοι. Ωστόσο, υπό την προεδρία του Έβο Μοράλες (2006 – 2019), τα μέσα αντιμετώπιζαν προβλήματα, ειδικά όταν η κριτική κατευθυνόταν προς τη κυβέρνηση. Σύμφωνα με το διάταγμα 181 του 2009, οι δημοσιογράφοι που “ψεύδονταν” ή “προσέβαλαν” την κυβέρνηση, αποκλείονταν από την κρατική χρηματοδότηση.

Στη Βενεζουέλα, εδώ και περίπου 2 δεκαετίες, 5 δημοσιογράφοι έχουν δολοφονηθεί. Από το 2013, όπου ανέλαβε ο Μαδούρο, γίνονται προσπάθειες η δημοσιογραφία να είναι όσο το δυνατόν περισσότερο ελεγχόμενη. Η κρίση των τελευταίων χρόνων επιδείνωσε την κατάσταση. Συχνά απεσταλμένοι από άλλες χώρες συλλαμβάνονται, ενώ πολλοί ντόπιοι δημοσιογράφοι αναγκάστηκαν να εγκαταλείψουν την χώρα.

Στη Παραγουάη, από το 1992 μέχρι σήμερα, έχουν δολοφονηθεί 6 δημοσιογράφοι. Σύμφωνα με τους Δημοσιογράφους Χωρίς Σύνορα, η κυριότερη απειλή για τη δημοσιογραφία είναι οι εγκληματικές οργανώσεις ή οι τοπικοί αξιωματούχοι, που απολαμβάνουν ένα καθεστώς ατιμωρησίας. Όπως είναι λογικό, οι δημοσιογράφοι που κινδυνεύουν περισσότερο είναι εκείνοι οι οποίοι ερευνούν περιπτώσεις εμπορίου ναρκωτικών και διαφθοράς. Επίσης, τα μέσα γενικότερα στη συγκεκριμένη χώρα συγκεντρώνονται σε πολύ λίγα χέρια.

Στο Περού, 8 δημοσιογράφοι έχουν φυλακιστεί, από το 1992 μέχρι το 2020. Ένα από τα κύρια εμπόδια που αντιμετωπίζουν οι δημοσιογράφοι στη χώρα αυτή, είναι οι νόμοι σχετικά με τη συκοφαντία, οι οποίοι συχνά οδηγούν τους εργαζόμενους στα μέσα να νιώθουν πως απειλούνται. Λειτουργούν ουσιαστικά σαν παράγοντας εκφοβισμού, ενώ πολλές φορές οι δημοσιογράφοι εκδιώκονται. Και σε αυτή την περίπτωση, όπως και σχεδόν σε όλες τις προαναφερθείσες, οι δημοσιογράφοι είναι περισσότερο ευάλωτοι όταν ερευνούν θέματα ναρκωτικών, ή γενικά παράνομου εμπορίου (π.χ. υλοτομίας). Επίσης, τα μέσα είναι εξαιρετικά συγκεντρωμένα, αφού η El Commercio ελέγχει ένα εξαιρετικά μεγάλο ποσοστό, τόσο οικονομικά όσο και σε επίπεδο επιρροής.

Τελικά, τι φταίει;

O Christopher Woody, παραθέτει στο Businessinsider 10 λόγους για τους οποίους θεωρεί πως υπάρχει τόσο μεγάλη βία στη Λατινική Αμερική. Μεταξύ άλλων, έχει χαρακτηριστεί ως η πρωτεύουσα των δολοφονιών. Αξίζει να σημειώσουμε πως το 2018, μόνο στο Μεξικό καταγράφηκαν πάνω από 33 χιλιάδες δολοφονίες.

Όπως γράφει ο C. Woody λοιπόν, οι λόγοι που έχουν οδηγήσει σε αυτό που πολλοί αποκαλούν κρίση στη περιοχή, είναι οι εξής : ανισότητα στο εισόδημα, ανεργία, ειδικά μεταξύ νέων ανδρών, χαμηλής ποιότητας εκπαίδευση, μεγάλη ατιμωρησία, αποδοχή της βίας για τη λύση διαφορών, αδυναμία των κρατών, μη ρυθμιζόμενη αστικοποίηση, γρήγορη εξάπλωση οργανωμένων εγκληματικών ομάδων, εμπόριο ναρκωτικών, η εύκολη πρόσβαση στα όπλα και στο αλκοόλ.

Διαβάζοντας τα παραπάνω, σίγουρα μπορούμε να σκεφτούμε πως πολλά (ή και όλα) συνδέονται μεταξύ τους. Η ανεργία μπορεί να οδηγεί σε εγκληματικές ενέργειες, η αδυναμία συνολικά των κρατών με την ατιμωρησία και ούτω καθεξής. Καταλαβαίνει κανείς πως οι δημοσιογράφοι, μέσα σε αυτό το τοπίο, είναι από τους πλέον ευάλωτους, όπου στο μεγαλύτερο μέρος των περιπτώσεων είναι το λιγότερο φιμωμένοι.

Για να θυμηθούμε και τον Γάλλο φιλόσοφο Καμί, ο ελεύθερος Τύπος μπορεί να είναι είτε καλός είτε κακός, αλλά χωρίς ελευθερία, είναι απόλυτα βέβαιο ότι ο Τύπος δεν μπορεί να είναι οτιδήποτε άλλο από κακός.