Λεττρισμός και Καραντίνα

Το 1950 δυο από τις πρώιμες λεττριστικές ομάδες πραγματοποίησαν ένα ηχηρό –για τους στόχους τους- κατόρθωμα. Σαμπόταραν τη Πασχαλινή Λειτουργία στην Παναγία των Παρισίων. Μπήκαν λάθρα στο ναό, έδεσαν τους παπάδες και ο Σερζ Μπερνά, πρώην καθολικός, λεττριστής φόρεσε τα άμφια και βγήκε στον κόσμο να ανακοινώσει πως ο Θεός είναι νεκρός και τι συνέπειες θα είχε αυτό.

Δεν άλλαξε κάτι άμεσα η πράξη αυτή, ωστόσο πυροδότησε την ίδρυση της λεττριστικής διεθνούς από την αριστερή τάση των λεττριστών έπειτα από το σαμποτάρισμα μιας συνέντευξης του Τσάρλυ Τσάπλιν το 1952. Αλλά και υπό ένα πιο διεσταλμένο και διασταλτικό πρίσμα το γεγονός αυτό καλλιέργησε στην ανατρεπτική ορμή και βούληση με την οποία προικίστηκε αργότερα ο Μάης του ’68. Μένω όμως στο ότι το γεγονός υπήρξε αφορμή για ένα γεγονός σημαντικό στο πολιτικό, κοινωνικό και καλλιτεχνικό ακόμη πεδίο. Τι σχέση μπορεί να έχει αυτό με τη σημερινή κατάσταση που έχει προκληθεί στον κόσμο λόγω του κορωνοϊού και του αυτοπεριορισμού στο σπίτι;

Ο ιός είναι μια κατάσταση νέα, είναι κάτι στο πλαίσιο της υπάρχουσας κατάστασης και θα αντιμετωπιστεί με τους τρόπους αυτής της κατάστασης ή είναι κάτι το οποίο θα προκαλέσει την αναστάτωση της κατάστασης;

Οι λεττριστές αρχικά στήριζαν την όλη στάση τους στη περιπλάνηση και την ψυχογεωγραφία με την πρώτη να σημαίνει το πέρασμα από ποικίλες ατμόσφαιρες μια πόλης και τη δεύτερη τα διανοητικά και συναισθηματικά αποτελέσματα που προκαλεί η πρώτη. Στην πορεία οι λεττριστές ονομάστηκαν χωρίς να αλλάξει κάτι στην πράξη καταστασιακοί με κύριο στόχο και άξονα στη θεωρία την ανατροπή των καταστάσεων με την επανάκτηση του ελεύθερου χρόνου του οποίου η απουσία συνιστά το επαναστατικό πρόβλημα και το μετέπειτα ξεπέρασμά των κακώς κειμένων καταστάσεων δια της ψυχολογίας, της στατιστικής, της πολεοδομίας και της ηθικής και φυσικά της τέχνης όχι όμως αυτή που υπηρετεί το θέαμα της υφιστάμενης κοινωνίας κατά τον Γκυ Ντεμπόρ.

‘’Τα χρόνια κυλάνε αστικότατα, προσμένοντας από την «αντικειμενική τύχη» απίθανες περαστικές και αβέβαιες αποκαλύψεις. Δεν μπορούν να ζήσουν δυο γενιές από το ίδιο απόθεμα ψευδαισθήσεων.’’ Η αισθητική της ανατροπής, Γκυ Ντεμπόρ, Ελεύθερος Τύπος

Σήμερα υπάρχει μια αναντίρρητη αναστάτωση -με την ντεμπορική έννοια- της κατάστασης του κόσμου, η οποία βέβαια διαφοροποιείται στο γεγονός ότι δεν προέρχεται από τον δρώντα άνθρωπο και γι’ αυτό το παρόν κείμενο δεν αποτελεί επιστημονική θέση. Οι θάνατοι, το φευγιό χωρίς τη συνηθισμένη τελετή, η αμφισβήτηση του δυτικού προτύπου ακόμη και του ίδιου του καπιταλισμού, ο αυτοπεριορισμός στο σπίτι, η ολική ή μερική παύση της εργασίας, κάπου και της παραγωγής είναι γεγονότα που μπορούν να τσαλακώσουν, να αναποδογυρίσουν, να μετατρέψουν, να αποδυναμώσουν και να δυναμώσουν τον άνθρωπο και τον κόσμο και κυρίως τον άνθρωπο μέσα στον κόσμο.

Καλούμαστε σήμερα να βιώσουμε -όσοι φυσικά είμαστε υγιείς και μπορούμε να επιβιώνουμε με αξιοπρέπεια- το ζήτημα του ελεύθερου χρόνου, την έλλειψη του οποίου ο Ντεμπόρ θεωρούσε το αληθινό επαναστατικό πρόβλημα. Οι οικονομικές συνθήκες και οι ηθικές εντολές που γεννούν αυτές δεν δίνουν το προνόμιο στον άνθρωπο να σπαταλά ωφέλιμο το χρόνο του. Να χαζεύει παραγωγικά για τον ίδιο. Και για να χρησιμοποιήσω τη φράση του Ντεμπόρ: Να χάνεις τον καιρό σου, να κερδίζεις τη ζωή σου. Ο άνθρωπος αντιμετωπίζει και αντικρίζει τον εαυτό μου σαν μηχανή παραγωγής, τοποθετώντας την παραγωγή αυτή τόσο ως μέσο όσο και ως σκοπό στο μυαλό του. Με τη διαρκή αύξηση και ένταση αυτής της παραγωγής για το υπάρχον σύστημα ο ελεύθερος χρόνος ελλείπει.

Σήμερα που έστω και με αυτόν τον τρόπο αποκτήσαμε ελεύθερο χρόνο, παρατηρείται ότι αρκετοί δεν είχαν μάθει, δεν είχαν αντιληφθεί τους τρόπους , ώστε στους χρόνους μη παραγωγής, άρα απογύμνωσης από το μέσο και το στόχο τους να μην πλήττουν σφόδρα, αδύναμοι να ανακαλύψουν τη ζωή και τον εαυτό τους. Αυτό οφείλεται ακριβώς στο ότι ο άνθρωπος ορά τον εαυτό του περισσότερο αν όχι κυρίως ως μισθωτό, παρά ως όν αυτεξούσιο. Γι’ αυτό και εμφανίζονται άνθρωποι που δυσανασχετούν που δεν εργάζονται, δυστυχώς φοιτητές που αγχώνονται να μην πάει πίσω το εξάμηνο ή καθυστερήσει η διανομή των συγγραμμάτων, ενώ γύρω μας στοιβάζονται άνθρωποι σωρηδόν σε εντατικές και σε κάσες και ανά πάσα στιγμή χάνεται ένας συνάνθρωπός μας. Αυτή η θλιβερή αντίφαση συμβαίνει ακριβώς γιατί αυτή η στέρηση της σύνδεσης με την παραγωγή ως μέσου και σκοπού δημιουργεί μια υπαρξιακή ασφυξία στον καθένα που τον τυφλώνει απελπιστικά απέναντι στο σοβαρό και αληθινό πρόβλημα. Επιβεβαιώνεται με τον λίαν επώδυνο τρόπο αυτό που έλεγε ο Ντεμπόρ: Δεν έχουμε γλώσσα να συμβαδίζει με τα γεγονότα.

Η διαχείριση του ελεύθερου χρόνου συνδέεται σε μεγάλο βαθμό με την παραμονή στο σπίτι. Το σπίτι ποτέ δεν αντιμετωπίσθηκε από τον άνθρωπο που μένει σε αυτό ως το ορμητήριό του για το ωφέλιμο ρούφηγμα του ελεύθερου χρόνου, αλλά ως απλό μέσο εξυπηρέτησης μιας βιοτικής ανάγκης απαραίτητης για τη συνέχεια της παραγωγής, ως μέσου και σκοπού της ζωής τους. Ο ένοικος δεν αναστοχάστηκε γύρω από την έννοια του σπιτιού και δεν ασχολήθηκε ιδιαίτερα με αυτό, με αποτέλεσμα η παραμελημένη αρχιτεκτονική του και η επιβεβλημένη από την κοινωνία του θεάματος αισθητική του να τον κάνει να αισθάνεται πως δεν χωρά στο ίδιο του το σπίτι.

Η αρχιτεκτονική ως τέχνη δεν υφίσταται παρά μόνο ξεφεύγοντας από τη βασική χρησιμοθηρική της σημασία: την Κατοικία. Γκυ Ντεμπόρ, Μανιφέστο για μια κατασκευή καταστάσεων

Ίσως μέσα σε αυτές τις συνθήκες καταφέρουμε να αναστοχαστούμε τουλάχιστον και να πετύχουμε αυτό που λέγεται détournement νοούμενο ως εκτροπή-οικειοποίηση. Δηλαδή να αποσπάσουμε την έννοια του ανθρώπου, του χρόνου και το σπιτιού με τις τεχνικές τους χρήσεις από το σύνολο στο οποίο είναι λειτουργικά ενταγμένες και να τις χρησιμοποιήσουμε με ριζικά διαφορετικούς τρόπους και στόχους.

Βιβλιογραφία 1. Η αισθητική της ανατροπής, Guy Debord, Μετάφραση: Πάνος Τσαχαγέας, Νίκος Β. Αλεξίου, εκδόσεις Ελεύθερος Τύπος 2. Τι είναι ο Λετρισμός, Γκυ Ντεμπόρ, Μετάφραση: Αλέξανδρος Ζαγκούρογλου, εκδόσεις Ελεύθερος Τύπος 3. Η κοινωνία του θεάματος, Γκυ Ντεμπόρ, Μετάφραση: Γιώργος-Ίκαρος Μπαμπασάκης, εκδόσεις Μεταίχμιο