Lucian Freud: Painting People

Μια μικρή βόλτα στην έκθεση στο Λονδίνο

«Για μένα ο πίνακας είναι ο άνθρωπος», είχε πει κάποτε ο Λούσιαν Φρόιντ, και δε ξέρω για ποιο λόγο, το είχα κρατήσει μέσα μου. Ο εκκεντρικός Βρετανός, εγγονός του πατέρα της ψυχανάλυσης, Σίγκμουντ Φρόιντ και γιος του αρχιτέκτονα Ερνστ Φρόιντ δεν μπορώ να πω πως με είχε γοητεύσει ποτέ ιδιαίτερα, ξέροντας βέβαια τη δουλειά μέσω των εντύπων. Έβρισκα κάποια από τα πορτραίτα μάλλον πολύ «επιτηδευμένα» (μέγα λάθος), οπότε προτιμούσα πολύ περισσότερο τα γυμνά του. Αυτά ήταν μέχρι που πήγα να δω στη National Portrait Gallery, στο Λονδίνο, σε μια εξαιρετική έκθεση που άρχισε στις 9 Φεβρουαρίου και θα λειτουργεί μέχρι τις 27 Μαΐου.

Αψήφησα τις 14 λίρες της εισόδου, την ημίωρη αναμονή μπρος τα ταμεία, την υπερπληθώρα των γηραιών κυριών που συνωστίζονταν ευγενικά και δεν ακολούθησα τη συμβουλή που έλεγε «Καθώς περιμένετε στην ουρά, μπορείτε να κατεβάσετε την ηχητική ξενάγηση από τα iTunes μόνο με 1.99 λίρες»… Αισθάνθηκα λίγο τυχερός γιατί πάνω στο στρίμωγμα, οι μόλις εξελθούσες από το κομμωτήριο Λονδρέζες συνταξιούχες συζητούσαν πως το ’33 εγκατέλειψε τη Γερμανία ο Φρόιντ, πολιτογραφήθηκε Βρετανός μια πενταετία αργότερα και θα πρέπει να ήταν πολύ θερμός άνδρας, αφού τα παιδιά που αναγνώρισε από τις διάφορες εφήμερες και μη σχέσεις του είναι καμιά δεκαπενταριά, ενώ τα εξώγαμα σίγουρα είναι πάνω από 45…

Η έκθεση λειτουργεί στο ισόγειο, στις αίθουσες αριστερά από τα ταμεία. Ξεκινάει με ένα λάδι του 1983, το «Άνδρας στην πολυθρόνα» απεικόνιση του βαρόνου Hans Heinrich Thyssen Bornemisza, βιομήχανου, μεγάλου συλλέκτη, έργο που σε οδηγεί προς την πρώτη αίθουσα. Σ’ αυτήν συνειδητοποιεί κανείς αμέσως πως το ανθρώπινο πρόσωπο και η ανθρώπινη φιγούρα είναι αυτά και μόνον αυτά που από τη δεκαετία του ’40 ενδιέφεραν πάντα τον καλλιτέχνη. Πρώτα έρχονται τα κορίτσια. Ένα με μαύρο πανωφόρι, ένα με τριαντάφυλλο στο χέρι ή μ’ ένα γατάκι, που το κρατάει θαρρείς και πρόκειται να το στραγγαλίσει. Απευθείας το ανθρώπινο βλέμμα σ’ αιχμαλωτίζει.. Ο Φρόιντ ζωγραφίζει τα μοντέλα του χωρίς να σε κοιτάνε κατάματα. Κοιτάζουν κάπου παραδίπλα, αλλού, στο κενό. Προσπαθείς να καταλάβεις σε πάμπολλες περιπτώσεις αν αυτά τα βλέμματα που προέρχονται από ασύμμετρα μάτια είναι οι αντικατοπτρισμοί ενός εσωτερικού κόσμου ή είναι αυτά που φιλοξενούν κάποια ψυχασθένεια που περιφέρεται.

Κι ύστερα τα αναγνωρίσιμα πρόσωπα και μη, ένα πορτραίτο του Francis Bacon (που τόσο πολύ τον επηρέασε), του επίσης εικαστικού John Minton, της Suzy Boyt, της Caroline Blackwood δεύτερης γυναίκας του. Ανάμεσα σ’ αυτά οι αυτοπροσωπογραφίες του, που μάλλον είναι και τα πιο συγκλονιστικά έργα του, «Man’s Head» του 1963, «Reflection with Two Children» του 1965 ιδωμένος από κάτω, «Interior with plant, Reflection listening» του 1968, «Reflection» του 1985 η συγκλονιστική αυτοπροσωπογραφία η οποία αποτελεί και το εξώφυλλο του μικρού καταλόγου της έκθεσης, «Painter Working, reflection» του 1993, ο καλλιτέχνης γυμνός με το πινέλο και την παλέτα στο χέρια. Ύστερα έρχονται τα γυμνά που αμέσως αντιλαμβάνεσαι πως ο Φρόιντ δεν τυποποιούσε και δεν εξιδανίκευε απολύτως τίποτα. Ένα γυμνό κορίτσι μ’ ένα αβγό, ένας γυμνός άνδρας μ’ έναν αρουραίο στο χέρι, τεράστιες χοντρές γυναίκες ξαπλωμένες ανορθόδοξα, με μια δική τους προοπτική, στάσεις συχνά ηθελημένα αμήχανες, πρόσωπα που κάθονται με τα πόδια ανοιχτά, με τα γεννητικά τους όργανα εκτεθειμένα έτσι ώστε, κάθε άλλο παρά ερωτισμό να αποπνέουν.

Το 1977 ο Φρόιντ μετακόμισε σ’ ένα μεγαλύτερο στούντιο στο δυτικό Λονδίνο, άνοιξε ένα φεγγίτη ώστε να μπαίνει δυνατότερο το φως κι άρχισε να δουλεύει με μεγάλες επιφάνειες. 20 χρόνια μετά θα προκύψει το «Sunny Morning – Eight Legs», ένα συγκλονιστικό έργο που απεικονίζει ένα γυμνό άνδρα πάνω στα σεντόνια αγκαλιά μ’ ένα σκύλο, ενώ από κάτω από το κρεβάτι ξεπροβάλουν άλλα δύο πόδια, το ανορθόδοξο «Girl Sitting in the Attic Doorway» στο οποίο αναρωτιέσαι τι ακριβώς κάνει αυτό το γυμνόκορίτσι εκεί πάνω, το «Standing by the Rags» που δεν ξέρεις αν θα πρέπει να δώσεις μεγαλύτερη προσοχή στο γυναικείο γυμνό ή τα κουρέλια που καλύπτουν τον υπόλοιπο πίνακα. Από τα πλέον συγκλονιστικά έργα και τα γυμνά στα οποία ποζάρισε ο Leigh Bowery. To 1990 ο Φρόιντ συνάντησε τον Αυστραλό περφόρμερ σε μια γκαλερί και αμέσως του ζήτησε να καθίσει και να του ποζάρει. Και μόνο για το «Nude with Leg Up» του 1992 και το «And the Bridegroom» της επόμενης χρονιάς αξίζει κανείς να επισκεφτεί αυτή την έκθεση.

‘

Περισσότερη ώρα έφαγα μπροστά στο ημιτελές έργο του 2011 «Portrait of the Hound». Ανέπαφος ο καμβάς στα πόδια του σκύλου, αυτά σχεδόν ασχεδίαστα, αδούλευτα το στήθος και τα γεννητικά όργανα του ανδρικού μοντέλου, όπως και τα σεντόνια που μάλλον ήθελε να εικονογραφήσει στο πίσω μέρος του φόντου. Ο Λούσιαν Φρόιντ πέθανε τον προηγούμενο Ιούλιο σε ηλικία 88 ετών, αφού κυριάρχησε στον κόσμο των εικαστικών για περισσότερα από 50 χρόνια. Θυμάμαι που ο συνεργάτης του, ο Ουίλιαμ Ακουαβέλα είχε δηλώσει: «Ζούσε για να ζωγραφίζει και ζωγράφιζε μέχρι την τελευταία μέρα της ζωής του, απομακρυσμένος από τη φασαρία του κόσμου της Τέχνης», ενώ τα ΜΜΕ φρόντισαν να υπενθυμίσουν πως τα έργα του έφτασαν να πωλούνται εξαιρετικά ακριβά, όπως η υπέρβαρη γυμνή γυναίκα, που πουλήθηκε το 2008 περίπου 30 εκατομμύρια ευρώ.

Όπως και να έχει το θέμα, όταν έρχεσαι αντιμέτωπος με τους πίνακες του καλλιτέχνη, καταρρέει η οποιαδήποτε μυθολογία, ο οποιοσδήποτε εκκεντρισμός που μπορεί να έχει συνδεθεί με τ’ όνομά του. Τελικά, βλέποντας από κοντά τα έργα του Φρόιντ, κι έχοντας ακουμπήσει ο βέβηλος το δαχτυλάκι μου πάνω στη χοντρή πάστα ενός από τα τελευταία του έργα, θα συμφωνήσω απόλυτα: Όντως, πρόκειται αναντίρρητα για έναν από τους σημαντικότερους ζωγράφους του δεύτερου μισού του 20ού αιώνα. Και θα τολμήσω να πω, πως αν βρεθείτε στο Λονδίνο, προτιμήστε την έκθεση του Λούσιαν Φρόιντ από εκείνη του Ντέιβιντ Χόκνει που λειτουργεί στη Βασιλική Ακαδημία ή του Πικάσο στην Tate Britain.