Μεταφέροντας τη ζωή στον ψηφιακό κόσμο

Λέξεις: Θωμάς Καραγκιοζόπουλος

Μπορεί μια εικόνα να περιγραφεί με χίλιες λέξεις, ίσως και δύο χιλιάδες. Όμως, εμείς το έχουμε κάνει πραγματικότητα, πλέον, να αφήνουμε τις χίλιες λέξεις μας για το πώς νιώθουμε, το τι σκεφτόμαστε, το τι ζούμε να αποτυπωθούν μέσω μιας εικόνας. Έτσι, σκέψεις και συναισθήματα αποθηκεύονται στους σκληρούς δίσκους της ψηφιακής εποχής, ενώ ο δικός μας φυσικός σκληρός δίσκος, το μυαλό, δυσκολεύεται να θυμηθεί γεγονότα που έγιναν την προηγούμενη χρονιά.

Επικοινωνούμε από απόσταση, μέσω οθονών, έχουμε σχέσεις από απόσταση, φιλίες από απόσταση. Δεν θα ήταν υπερβολή να πούμε πως ζούμε μια ζωή από απόσταση. Συνηθίζουμε την απόσταση στην καθημερινή ζωή. Η επικοινωνία φαντάζει ευκολότερη μέσα από μια οθόνη, ενώ, πολλές φορές, από κοντά οι άνθρωποι κομπιάζουν να κρατήσουν το ενδιαφέρον ζωντανό σε μια συζήτηση. 

Δεν χρειάζεται να το σκεφτούμε πολύ βαθιά για να καταλάβουμε ότι η επικοινωνία και η επαφή από κοντά δεν σχετίζεται με την επαφή μέσω μιας οθόνης. Ούτε τα συναισθήματα είναι τα ίδια. Οι συνήθειες των ανθρώπων αλλάζουν. Συχνά, μια αθώα οπτική επαφή δεν έχει τον ίδιο παιχνιδιάρικο χαρακτήρα που είχε παλαιότερα, αλλά μπορεί να θεωρηθεί ακόμη και παρεξηγήσιμη. 

Αναμφίβολα, έχουμε ευκολότερη πρόσβαση σε καινούριες μορφές πληροφόρησης, εκπαίδευσης, εργασίας και ψυχαγωγίας. Ωστόσο, όταν ο χρόνος που περνούμε σε μια οθόνη είναι αντιστρόφως ανάλογος του χρόνου που κάνουμε άλλα πράγματα, όπως η ανάγνωση βιβλίων, η βόλτα με φίλους, ακόμη και οι ώρες ύπνου που χάνουμε κρατώντας την οθόνη ανοιχτή «λίγο ακόμη» μέχρι να κοιμηθούμε, τότε πρέπει να προβληματιστούμε μήπως χάνουμε την ανθρώπινη υπόστασή μας και γινόμαστε προεκτάσεις του ψηφιακού κόσμου με όποιες συνέπειες μπορεί να έχει αυτό στον ψυχικό κόσμο μας.

Μια οθόνη μας συνοδεύει μονίμως στην καφετέρια, στο λεωφορείο, στην παραλία, στον καναπέ, στο κρεβάτι, στον δρόμο που περπατούμε. ‘Ετσι, το άγχος της ενημέρωσης, η κλεφτή ματιά στα κοινωνικά δίκτυα, το διαρκές “texting”, η διαδικτυακή επικοινωνία είναι συνεχώς παρόντα. Ως σημείο των καιρών, ακόμη και στον κινηματογράφο κάποιοι δεν άντεξαν τις δύο ώρες της προβολής χωρίς να μεταφέρουν το βλέμμα τους από τη μεγάλη οθόνη στη μικρή τής συσκευής τους.

Πολλές φορές, στις στάσεις των λεωφορείων, μπορεί να μην βρεις άνθρωπο να σηκώνει το βλέμμα του από την οθόνη του, ίσως μόνο για να ελέγξει αν καταφθάνει το μέσο μεταφοράς του. Πιο συχνά συνδιαλεγόμαστε με τις οθόνες μας παρά με τους άλλους. Η ζωή μας έχει μεταφερθεί σε μια οθόνη και τη χρειαζόμαστε για τόσα πράγματα. Εκφραζόμαστε στο Twitter και στο Facebook, προσπαθώντας να συμπυκνώσουμε τις ιδέες μας σε λίγες αράδες. Η σκέψη μας υπολογίζεται με αριθμό χαρακτήρων σε μια οθόνη. Τα κάθε λογής πληκτρολόγια έχουν μετατραπεί σε προέκταση του μυαλού και των χεριών μας. 

Υπάρχουν άνθρωποι όλων των ηλικιών που είναι εθισμένοι σε διαδικτυακά παιχνίδια ή σε παιχνίδια εικονικής πραγματικότητας και δαπανούν ώρες και χρήματα σε διάφορες διαδικτυακές σελίδες. Το σίγουρο είναι ότι σχεδόν κάθε πτυχή της πραγματικής μας ζωής έχει την ψηφιακή συνιστώσα της. Σε όλους μας θα υπάρχει πάντα η ανάγκη να έρθουμε πιο κοντά, να νιώσουμε εγγύτερα στον άλλο, να δηλώσουμε την παρουσία μας, ακόμη και να αναδείξουμε τη διαφορά μας μέσα σε πολλές εκδηλώσεις της καθημερινότητας.

Ο ψηφιακός κόσμος είναι ένας ψευδο-κόσμος, που ενυπάρχει στον πραγματικό. Ένας κόσμος που δίνει την ψευδαίσθηση της ασφάλειας, για αυτό και είναι πολύ ελκυστικός, αφού ενεργοποιείται με το πάτημα ενός κουμπιού, ακόμη και από τον βολικό καναπέ του σπιτιού μας. Αυτός ο κόσμος ενέχει ουσιαστικούς κινδύνους και δεν μπορεί να υποκαθιστά την πραγματικότητα. Το πληρέστερο παράδειγμα έρχεται από τις εφαρμογών γνωριμιών, τα ερωτικά παζάρια της σύγχρονης ψηφιακής εποχής. Όλα γίνονται βάσει εικόνων, στις οποίες μπορούμε να αντιδράσουμε αναλόγως του οπτικού ερεθίσματος. 

Κυρίαρχη αιτία για την ύπαρξη του φαινομένου είναι ο έσω κόσμος των ατόμων της σύγχρονης κοινωνίας, ο οποίος ταυτίζεται διαρκώς με την ψηφιακή παρουσία. Έτσι, το άτομο αδυνατεί να ανοιχτεί, να επενδύσει συναισθηματικά, ηθικά και συντροφικά σε άλλους και να αναλάβει τη συνακόλουθη ευθύνη. Πάλι, η αίσθηση ασφάλειας της ψηφιακής επικοινωνίας εγκλωβίζει τον τρόπο που σκεφτόμαστε και δρούμε.

Αν κάτι χρειάζεται και μπορούμε να κάνουμε είναι να οριοθετούμε τη χρήση των οθονών στη ζωή μας, τουλάχιστον στην προσωπική, την οποία μπορούμε να ελέγξουμε. Για πολύ κόσμο, ο διαχωρισμός της ψηφιακής από την πραγματική ζωή είναι ανεπαίσθητος και δεν υφίσταται στην πράξη. Ακόμη και η συναισθηματική και ερωτική ζωή τους περνά αναγκαστικά μέσω του υπολογιστή ή του κινητού τους. Το ερώτημα, πλέον, δεν είναι πόσο εύκολα σκύβουμε το κεφάλι στην οθόνη μας, αλλά πόσο εύκολα το σηκώνουμε από αυτήν.