Μια χώρα για πέταμα…

Λέξεις: Χάρης Χεϊζάνογλου

Στην Ελλάδα υπάρχουν πανεπιστήμια, επιμελητήρια, συνδικαλιστά όργανα, αλλά δεν υπάρχει αυτό λέμε ενεργή επιστημονική κοινότητα, ή αν προτιμάτε δεν λειτουργεί με τρόπο ανοιχτό, που να δύναται να απευθυνθεί στη δημόσια σφαίρα.

Αυτό που υπάρχει είναι μεμονωμένοι “ειδικοί”, ιερατεία και παράλληλοι μονόλογοι. Όχι πραγματικός επιστημονικός διάλογος, με επιστημονικά τεκμηριωμένο λόγο, αλλά συχνά μόνο συγκρίσεις υπογραφών. Δηλαδή κάτι κρίνεται ως αληθές επειδή ο τάδε είπε το τάδε και άρα έτσι θα είναι, γιατί ο τάδε είναι σημαντικός, και είναι σημαντικός επειδή το λένε όλοι, άρα αρκεί η υπογραφή του για να είμαστε υποχρεωμένοι να συμφωνήσουμε όλοι.

Αυτό φυσικά δεν είναι επιστήμη, δεν είναι καν επιστημονισμός. Είναι επιστημονικός μεσαίωνας γιατί καταργεί την θεμελιώδη επιστημονική θέση, ότι η απόδειξη ενός ισχυρισμού είναι ζήτημα τεκμηρίωσης και όχι υπογραφής. Δεν είναι υπεύθυνη δήλωση η επιστήμη…

Και δεν πρέπει να είναι γιατί η επιστήμη πριν να απευθύνεται σε νομικούς και δικαστές, ή σε δημόσιους κατήγορους, οφείλει πρωτίστως να απευθύνεται στην ίδια την επιστημονική κοινότητα. Αφενός γιατί από αυτή μόνο μπορεί να ελέγχεται για τις μεθόδους και τα τεκμήρια της, αφετέρου γιατί αυτή είναι που προχωρά μπροστά και οδηγεί στην πρόοδο όταν τα τεκμήρια αυτά αναδεικνύουν επιστημονικά ή τεχνικά λάθη οδηγούν σε αναθεωρήσεις και δίνονται εκ νέου επιστημονικές και τεχνικές λύσεις.

Αντίστοιχα, μια τεχνική έκθεση, μια πραγματογνωμοσύνη κλπ πριν να απευθύνεται στην δικαιοσύνη, την πολιτική τάξη, τα μέσα ενημέρωσης, την κοινή γνώμη κλπ οφείλει να απευθύνεται στην επιστημονική κοινότητα και άρα να κάνει το καλύτερο που μπορεί για να τεκμηριώσει τις υποθέσεις της. Και όταν το έχει κάνει αυτό, όταν δηλαδή έχει επιτελέσει τον ρόλο της σε επιστημονικό επίπεδο και με επιστημονικό τρόπο, δηλαδή ουδέτερα, τότε αυτό που συγκροτείται αρχικά ως υπόθεση αποκτά απόδειξη, και έτσι πλέον αποτελεί επιστημονική αλήθεια, δηλαδή μια κοινά αποδεκτή αλήθεια, η οποία μπορεί να έχει αξία σε μια δικαστική διαμάχη. Αυτό είναι κανονικά το πλαίσιο, έτσι λειτουργούν οι διερευνήσεις ατυχημάτων παντού στον κόσμο, και έτσι έχουν λειτουργήσει ακόμα και στην Ελλάδα στο παρελθόν.

Αυτό που συμβαίνει σήμερα είναι κάτι εντελώς άλλο, που όχι μόνο ότι δεν λειτουργεί, αλλά είναι εντυπωσιακό (και το λέω αρνητικά) τί έχουμε καταλήξει να βλέπουμε και πώς αυτό ερμηνεύεται, ή διαστρεβλώνεται, κατά το δοκούν και ευκαιριακά από την πολιτική τάξη και τα ΜΜΕ.

Επιτρέψτε μου ένα παράδειγμα, όχι για να απαντήσουμε τί συμβαίνει με τα έλαια σιλικόνης (δεν το ξέρω), αλλά για να σχηματοποιήσουμε λίγο αφενός πώς λειτουργεί ο επιστημονικός διάλογος (ή πιο σωστά οι παράλληλοι μονόλογοι) και αφετέρου πώς μεταφέρεται στην δημόσια σφαίρα.

Ας πούμε λοιπόν ότι γίνεται μια έκρηξη σε μια δεξαμενή και κάποιος έχει την υποψία ότι είναι το νερό αυτό που μπορεί να εκραγεί οπότε ρωτά τους επιστήμονες να απαντήσουν σε αυτό το ενδεχόμενο. Οι επιστήμονες συντάσσουν 100 διαφορετικές εκθέσεις και όλοι λένε ότι το νερό δεν εκρήγνυται, εκτός από δύο που λένε ότι ένας τρόπος να προκληθεί κάποια έκρηξη είναι αν το νερό βράζει, γιατί ο βρασμός παράγει ατμό ο οποίος σε ένα κλειστό δοχείο μπορεί να προκαλέσει έκρηξη λόγω υψηλής πίεσης, προσθέτοντας όμως ότι στη συγκεκριμένη περίπτωση αυτό δεν θα μπορούσε να συμβεί γιατί δεν υπήρχε η θερμοκρασία για να βράσει το νερό.

Την επόμενη μέρα οι δημοσιογράφοι βγαίνουν και λένε στον κόσμο ότι οι επιστήμονες λένε κατηγορηματικά ότι το νερό βράζει και άρα προκαλεί εκρήξεις, και άρα η έκρηξη της δεξαμενής κατηγορηματικά και τελεσίδικα προήλθε από το νερό, και άρα “βουλώστε το” όσοι λέτε οτιδήποτε άλλο αντίθετο (νια νια νια νια) γιατί είστε εγκάθετοι και ψεκασμένοι.

Κάποιοι επιστήμονες, οι πιο επίμονοι και τολμηροί βγαίνουν και λένε, ο καθένας μόνος του, ότι κανείς δεν λέει ότι η έκρηξη της δεξαμενής προήλθε από το νερό που βράζει και φυσικά οι δημοσιογράφοι τους βγάζουν τρελούς και ανεπαρκείς. Φυσικά η επιστημονική κοινότητα δεν βγαίνει να πει τίποτα ως κοινότητα, γιατί δεν υπάρχει, και έτσι αυτό που μένει είναι ο ισχυρισμός ότι το νερό εξερράγη “γιατί έτσι λένε οι επιστήμονες”.

Κάποια στιγμή, ο μοναδικός επίσημος φορέας που υπάρχει με στόχο να διερευνά τα αίτια ατυχημάτων τέτοιου είδους, βγαίνει και λέει κατηγορηματικά ότι το νερό δεν μπορεί να εκραγεί…

Την επόμενη μέρα οι δημοσιογράφοι βγαίνουν και λένε ότι ο φορέας αυτός είναι ανεπαρκής, ότι τα στοιχεία που δίνει τα έχει πάρει από τους επίμονους τρελούς επιστήμονες που λένε ότι το νερό δεν εκρήγνυται, και ποιοι είναι αυτοί που υπογράφουν, και ποιοι δεν υπογράφουν (αυτό που λέγαμε για την επιστήμη ως υπεύθυνη δήλωση), και ο φορέας απέτυχε κλπ κλπ.

Μετά από όλα αυτά, όλη αυτή την πίεση και τη θολούρα, βγάζει ένας ακόμα επιστήμονας μια έκθεση που έχει φαρδιά πλατιά την υπογραφή του στο τέλος, στην οποία απαντά σε ερωτήματα που του έχει θέσει η δικαιοσύνη, γιατί στην Ελλάδα τα ερωτήματα που πρέπει να απαντηθούν δεν τα υπαγορεύει η επιστήμη αλλά η δικαιοσύνη. Και εκεί λέει ότι το νερό βεβαίως βράζει αλλά δεν είναι πολύ πιθανό να βράσει σε θερμοκρασία περιβάλλοντος και να προκαλέσει έκρηξη, οπότε μπορεί να υπάρχει κάποιο άλλο ενδεχόμενο. Λέει λοιπόν ότι το νερό αποτελείται από Υδρογόνο και Οξυγόνο, και όταν το διαπεράσει ρεύμα διασπάται σε αυτά τα δύο εύφλεκτα αέρια, και άρα υπάρχει μια πιθανότητα να έχουν αναφλεγεί αυτά τα αέρια, αν και εφόσον δεν υπάρχει κάτι άλλο κλπ…

Την επόμενη μέρα οι δημοσιογράφοι βγαίνουν και λένε “το νερό εκρύγνηται τελικά, τέλος στα σενάρια μπλα μπλα μπλα”… “Ο διακεκριμένος καθηγητής τάδε, είπε, το πόρισμα, το νερό μπλα μπλα μπλα”.

Και φυσικά, και πάλι δεν υπάρχει επιστημονική κοινότητα να απαντήσει συγκροτημένα, ότι και πάλι δεν λέει κανείς αυτό, ότι το σενάριο της ηλεκτρόλυσης είναι απλά ένας ισχυρισμός, μια εικασία για μια πιθανότητα η οποία όμως δεν έχει διερευνηθεί πειραματικά ώστε να αποτελεί καταληκτική επιστημονική θέση. Και φυσικά, ούτε μεμονωμένα θα βγει κανείς να το πει, πέρα από αυτούς που ήδη έχουν εκτεθεί, καθώς οι υπόλοιποι βλέπουν τί δολοφονία χαρακτήρα έχουν υποστεί οι πρώτοι.

Και κάπου εκεί καταλαβαίνεις, ότι δεν έχει καμία σημασία ποια είναι η πραγματική πραγματικότητα, δεν έχει σημασία αν είναι το νερό, τα έλαια σιλικόνης, αν ισχύει η θεωρία του ξυλολίου, γιατί όποια και αν είναι η αλήθεια (και εγώ δεν ισχυρίζομαι ότι την ξέρω ούτε θέλω να υποθέτω), κανείς δεν νοιάζεται να την τεκμηριώσει επιστημονικά. Γιατί τελικά η κουβέντα είναι πολιτικίστικη, νομικίστικη, εξυπνακίστικη, αλλά ποτέ δεν είναι επιστημονική.

Η κουβέντα γίνεται με βάση το τί θίγει ποιον, και ποιος πρέπει να θιγεί για να μη θιγούν οι άλλοι, για το τί πρέπει να πάει στη δικαιοσύνη και πώς, για το πώς θα φορτωθεί η ευθύνη στον Α και όχι στον Β, για το πώς αυτοί που θα έπρεπε να είναι κατηγορούμενοι θα γίνουν κατήγοροι… Σε καμία περίπτωση δηλαδή δεν είναι για το ποια είναι η αλήθεια, για το τί συνέβη πραγματικά σε τεχνικό επίπεδο, κυρίως για το πώς δεν θα ξανασυμβεί και δεν θα ξαναθρηνήσουμε θύματα. Και ακριβώς γι’αυτό θα ξαναθρηνήσουμε. Γιατί η χώρα ΣΥΝΟΛΙΚΑ είναι για πέταμα…

*Ο Χάρης Χεϊζάνογλου είναι αρχιτέκτονας