Μια ελληνική “προσφυγική” καθημερινότητα

Όταν χιλιάδες άνθρωποι που εγκατέλειψαν τον πόλεμο και τη φτώχεια άρχισαν να φτάνουν στο νησί, πολλοί στη Λέσβο τους υποδέχτηκαν θερμά και έσπευσαν να τους βοηθήσουν. Τέσσερα χρόνια αργότερα ένας πρώην χώρος στρατοπέδου κοντά στο χωριό της Λέσβου, Μόρια, είναι γεμάτος από απελπισμένους αιτούντες άσυλο πρόσφυγες και μετανάστες με την υπομονή των νησιωτών να είναι πλέον λιγοστή.

Η κρίση του 2015 ήρθε “σαν κυκλώνας” στα νησιά του βορειανατολικού Αιγαίου. Πάνω από 875.000 μετανάστες έφτασαν στα ελληνικά νησιά το 2015. Η Ελλάδα το 2019 κατέγραψε περίπου 5.500 εισερχόμενους μετανάστες και πρόσφυγες τους πρώτους δύο μήνες του έτους. Ο αριθμός αυτός είναι ένα τρίτο υψηλότερος από το αντίστοιχο του 2018. Οι τρέχουσες αφίξεις δεν είναι τίποτα σε σύγκριση με τις μαζικές αφίξεις των προσφύγων και μεταναστών που πέρασαν στην Ευρώπη το 2015, στην προσπάθεια τους να διαφύγουν από τον πόλεμο στη Συρία ή από άλλες χώρες όπως το Ιράκ και το Αφγανιστάν. Σε περίπου 7.000 υπολογίζονται οι πρόσφυγες και οι μετανάστες στη Λέσβο σήμερα. Η κατάσταση είναι ακόμη πιο εκρηκτική στη Σάμο.

Στο μικρό χωριό της Μόριας, οι κάτοικοι που ζουν δίπλα σε ένα από τα μεγαλύτερα στρατόπεδα μετανάστευσης του νησιού έχουν κουραστεί από το ρόλο τους σαν κέντρο της μεταναστευτικής κρίσης της Ευρώπης, ενώ στον αντίποδα εκείνοι που μένουν παγιδευμένοι μέσα στο κέντρο κράτησης, εμφανίζονται απελπισμένοι από τις ελλιπείς συνθήκες και τη μεγάλη αναμονή για το άσυλο. Υπάρχει μεγάλη αγανάκτηση μεταξύ των ντόπιων. Ευτυχώς, η προσφυγική αυτή κρίση δεν επηρέασε σε μεγάλο βαθμό την ψηφοφορία στις ευρωπαϊκές εκλογές τον περασμένο Μάιο, παρά τους φόβους ότι η ακροδεξιά θα μπορούσε να αξιοποιήσει τον μεγάλο αριθμό των μεταναστών και προσφύγων του νησιού για να σπείρει ρατσιστικά και ξενοφοβικά αισθήματα. Τα αποτελέσματα των εκλογών της Χρυσής Αυγής μειώθηκαν, αλλά παράλληλα παρατηρήσαμε μία λανθάνουσα διάθεση ακροδεξιών υποψηφίων μέσα στα δεξιά ή και ανεξάρτητα κομματικά σχήματα που κατέβηκαν και αναδείχθηκαν στις περιφερειακές και δημοτικές εκλογές.

Νόμιζα ότι θα βρω ελευθερία στην Ευρώπη…

Αλλά οι μετανάστες και οι πρόσφυγες δεν επιθυμούν να μείνουν στα νησιά. Χιλιάδες πρόσφυγες μεταξύ τους, ένας μεγάλος αριθμός ασυνόδευτων ανηλίκων, περνούν πολλούς μήνες στα κέντρα κράτησης βιώνοντας απάνθρωπες συνθήκες. Οι πρόσφυγες συνεχίζουν να έρχονται και αυτό δημιουργεί ολοένα και περισσότερα προβλήματα. Οι περισσότεροι μετανάστες θέλουν να προχωρήσουν σε πλουσιότερα κράτη της Ευρωπαϊκής Ένωσης, όπως η Γερμανία ή η Σουηδία, για να ενωθούν με συγγενείς τους, να βρουν εργασία που σε καμία περίπτωση δεν υπάρχει αυτή τη στιγμή στην Ελλάδα της κρίσης. Ωστόσο, τα σύνορα της Ευρωπαϊκής Ένωσης έχουν κλείσει τα τελευταία χρόνια.

Τόσο οι οικονομικοί μετανάστες όσο και οι πρόσφυγες κάνουν αίτηση για άσυλο ανεξάρτητα από τις πιθανότητες που υπάρχουν ώστε αυτό να εγκριθεί, δημιουργώντας μεγαλύτερη σύγχυση στο ήδη υπερφορτωμένο σύστημα σχετικά με τις αιτήσεις ασύλου. Οι πρόσφυγες έχουν παγιδευτεί στη Λέσβο και στα άλλα νησιά για σχεδόν τέσσερα χρόνια πλέον. Υπάρχει μια τεράστια λίστα αναμονής ενώ την ίδια στιγμή οι αφίξεις συνεχίζονται καθημερινά. Η κυβέρνηση έχει ήδη μεταφέρει εκατοντάδες από τους πιο ευάλωτους πρόσφυγες σε άλλα κέντρα κράτησης ανά την Ελλάδα. Είναι σημαντικό να συνεχιστούν οι μεταφορές προσφύγων προς την ηπειρωτική χώρα. Οι αριθμοί αυτοί των προσφύγων καλύπτονται όμως εντός λίγων ημερών από νέες αφίξεις. Η διαβίωση υπό τέτοιες περιορισμένες συνθήκες υποσκάπτει περαιτέρω την εύθραυστη υγεία των προσφύγων και μεταναστών. Είναι συχνά τα κρούσματα εκείνων που υποφέρουν από ασθένειες που σχετίζονται με την κακή υγιεινή, αναπνευστικά προβλήματα και ψυχικές ασθένειες.

Οι περισσότεροι πληρούν τα κριτήρια για μετεγκατάσταση σε άλλες χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Στο παρελθόν οι άνθρωποι παρέμεναν στα νησιά μόνο για λίγες ημέρες. Αλλά η αργή λειτουργία της ελληνικής γραφειοκρατίας και η πίεση ορισμένων κρατών μελών της Ένωσης να κρατήσουν τους μετανάστες στα νησιά, δημιούργησαν τεράστια προβλήματα υπερπληθυσμού των κέντρων κράτησης και προβλήματα εκατέρωθεν είτε μιλάμε για τους κατοίκους της Λέσβου είτε για τους έγκλειστους στα κέντρα κράτησης. Υπάρχουν λιγότερα ναυάγια τώρα, μετά από τη συμφωνία του 2016 μεταξύ ΕΕ και Τουρκίας για την εξάλειψη της ροής των εισροών των μεταναστών στα ευρωπαϊκά σύνορα. Βέβαια τα βουνά των σωσιβίων στη χωματερή της Εφταλού, στη βόρεια πλευρά του νησιού είναι μια υπενθύμιση σε ποιους κινδύνους μετανάστες και πρόσφυγες έθεσαν τον εαυτό τους για να φτάσουν μέχρι τα σύνορα της Ευρωπαϊκής Ένωσης.

Γενικότερα είτε στα νησιά είτε στην υπόλοιπη ηπειρωτική Ελλάδα υπάρχει η αντίληψη ότι οι “Ευρωπαίοι” ξέχασαν τους πρόσφυγες. Αυτή η πολιτική επιτρέπει στους ανθρώπους να υιοθετούν ξενοφοβικές και ρατσιστικές απόψεις κάτι το οποίο αποπροσανατολίζει την κοινή γνώμη από το ζωτικό ζήτημα που είναι η παροχή κατάλληλης ανθρωπιστικής βοήθειας και αλληλεγγύης στους πρόσφυγες και στους μετανάστες. Τον περασμένο Απρίλιο, υπήρχαν οικογένειες Αφγανών κυρίως που διαμαρτύρονταν για τις συνθήκες διαβίωσης στο στρατόπεδο και δέχτηκαν επίθεση από ακροδεξιούς που τους έριχναν πέτρες και φωτοβολίδες. Ένα μνημείο που ανεγέρθηκε προς τιμή όσων μεταναστών πνίγηκαν στη προσπάθεια τους για μία καλύτερη ζωή έχουν αρκετές φορές βανδαλιστεί.

Κυρίως οι κάτοικοι των νησιών αισθάνονται προδομένοι από την Ευρώπη καθώς ακούνε ότι οι πλουσιότερες χώρες της Βόρειας Ευρώπης δεν δέχονται πρόσφυγες και διαδίδεται ότι επιθυμούν να μετατρέψουν τα νησιά σε στρατόπεδα συγκέντρωσης. Η Ευρώπη πρέπει να κατανοήσει αυτό το βάρος, η Ελλάδα δεν πρέπει να ανασηκώσει μόνη της την ευθύνη αυτή, οι αρμοδιότητες πρέπει να μοιραστούν και κάθε κράτος να βοηθήσει με τη σειρά του.