Μια νέα μέθοδος εκπαιδευτικής παρέμβασης για αντιμετώπιση αναγνωστικών μαθησιακών δυσκολιών

Λέξεις Νίκος Μάρκου

Μια καινοτόμα αναγνωρισμένη εκπαιδευτική παρέμβαση, είναι η Μέθοδος «Κολοβός», δημιουργημένη το 2012 στην Ελλάδα από τον δάσκαλο Γεώργιο Κολοβό, πρωτίστως στην ελληνική γλώσσα, η οποία πλέον εφαρμόζεται από πολλούς παιδαγωγούς και δασκάλους και στον δημόσιο και στον ιδιωτικό τομέα, πανελλαδικά, για την αντιμετώπιση των αναγνωστικών δυσκολιών παιδιών με δυσλεξία αλλά και άλλα είδη μαθησιακών δυσκολιών και σύνδρομα^[1].

Η «Μέθοδος Κολοβός» έχει μεταφραστεί, έχει υποστεί γλωσσική προσαρμογή, και πλέον εφαρμόζεται και σε άλλες γλώσσες όπως τα ιταλικά^[2]. Είναι αντικείμενο επιστημονικής έρευνας από τον υποφαινόμενο, υποψήφιο διδάκτορα Ιταλικής Γλώσσας & Φιλολογίας του Α.Π.Θ. και εφαρμόστηκε πρώτη φορά παγκοσμίως στα ιταλικά για την εκμάθηση ξένης γλώσσας σε ενήλικες δυσλεξικούς μαθητές στο Κέντρο Δια Βίου Μάθησης του Δήμου Θεσσαλονίκης το Σεπτέμβριο του 2018 με άμεσα και θετικά αποτελέσματα.

Αντίστοιχα έχει γίνει και στη ρώσικη γλώσσα^[3] από ομάδα επιστημόνων, μεταφραστών και γλωσσολόγων και θα εφαρμοστεί στο άμεσο μέλλον σε ρωσόφωνο εκπαιδευτικό ίδρυμα της Ουκρανίας.

Η Μέθοδος εκπαιδευτικής παρέμβασης «Κολοβός» είναι ένα προϊόν μακροχρόνιας έρευνας στην οποία συμμετείχαν εκατοντάδες μαθητές με αναγνωστικές δυσκολίες, προερχόμενες από διάφορες αιτίες. Ολοκληρώθηκε ύστερα από 35 συναπτά έτη εργασίας και εμπειρίας από τον δάσκαλο Γεώργιο Κολοβό, εκπαιδευτικό στο Ειδικό Σχολείο της Νάουσας και ανατροφοδοτείται συνεχώς με νέα δεδομένα και νέες ασκήσεις.

Είναι κατοχυρωμένη επιστημονικά, έχει εφαρμοσθεί στην Ελλάδα, και έχει ανακοινωθεί στο επιστημονικό Διεθνές Επιστημονικό Συνέδριο «Γραμματισμός και Σύγχρονη Κοινωνία: Συνθέτοντας Κοινωνικο-πολιτισμικές, Φιλοσοφικές, Παιδαγωγικές και Τεχνολογικές Πτυχές» στη Λευκωσία 23 και 24 Οκτωβρίου το 2015 από την επίκουρη καθηγήτρια του Παιδαγωγικού Τμήματος Ειδικής Αγωγής Σωτηρία Τζιβινίκου. Η ερευνητική μεθοδολογία που επιλέχθηκε ήταν πολλαπλές μελέτες περίπτωσης, 19 συνολικά, μαθητών με αναγνωστικές δυσκολίες ποικίλης αιτιολογίας. Τα αποτελέσματα έδειξαν ότι όλοι οι συμμετέχοντες μαθητές εμφάνισαν στατιστικά σημαντική μεταβολή της επίδοσής τους στις επιμέρους αναγνωστικές δεξιότητες όπως είναι η φωνολογική επίγνωση, αλλά και στη συνολική επίδοσή τους στην ανάγνωση[4].

Σχεδιάστηκε στην ελληνική γλώσσα πρωτίστως από τον Γ. Κολοβό και εφαρμόστηκε για την αντιμετώπιση μαθησιακών-αναγνωστικών δυσκολιών κατά την εκμάθηση της ελληνικής γλώσσας σε ανήλικους μαθητές πρωτοβάθμιας εκπαίδευσης. Το φάσμα των μαθητών με μαθησιακές δυσκολίες στους οποίους μπορεί να εφαρμοσθεί με θετικά αποτελέσματα στο μάθημα της γλώσσας είναι ευρύτατο και περιλαμβάνει μαθητές με:

1. Δυσλεξία
2. Νοητική Υστέρηση
3. Διάσπαση Προσοχής – Διαταραχή Ελλειμματικής Προσοχής
4. Διάσπαση Προσοχής και Υπερκινητικότητα
5. Φάσμα του αυτισμού
6. Αφασίες και Δυσφασίες
7. Σύνδρομο Landau – Kleffner
8. Σύνδρομο Prader – Willi
9. Σύνδρομο Tourette
10. Σύνδρομο Down
11. Επιληψία – αφαιρέσεις (petit mal)
12. Υποβοήθηση της ανάγνωσης στις πρώτες τάξεις του δημοτικού σχολείου
13. Ενισχυτική διδασκαλία
14. Αναπτυξιακή Γλωσσική Διαταραχή

Ως εκ τούτου δεδομένου ότι οι στρατηγικές εκμάθησης ανάγνωσης του εγκεφάλου είναι παγκοσμίως οι ίδιες για τους μαθητευόμενους με μαθησιακές δυσκολίες η Μέθοδος εκπαιδευτικής παρέμβασης «Κολοβός» μεταφράστηκε και προσαρμόστηκε και σε άλλες γλώσσες όπως για παράδειγμα στα ιταλικά, στα ρώσικα, στα ισπανικά και στα πορτογαλικά.  Αυτή τη στιγμή διεκπεραιώνεται η μεταφραστική της προσέγγιση και προσαρμογή και στη γερμανική γλώσσα.

Στην ιταλική γλώσσα η Μέθοδος «Κολοβός» εφαρμόστηκε από τον υποφαινόμενο για πρώτη φορά παγκοσμίως το 2018 στο Κέντρο Δια Βίου Μάθησης του Δήμου Θεσσαλονίκης σε ενήλικο μαθητή με αναγνωστικές μαθησιακές δυσκολίες, αλλά και το 2019 σε ανήλικο μαθητή με δυσλεξία πετυχαίνοντας άμεσα θετικά αποτελέσματα στην φωνολογική τους επίγνωση. Αξίζει να σημειωθεί ότι οι εν λόγω μαθητές μαθαίνουν τα ιταλικά όχι ως μητρική αλλά ως δεύτερη / ξένη γλώσσα. Αποδεικνύεται πρακτικά λοιπόν ότι απευθύνεται όχι μόνο τους ανηλίκους αλλά και τους ενήλικους μαθητευομένους.

Ως προς την επιστημονική ψυχο-γλωσσική της βάση, στηρίζεται στον συνδυασμό των βασικών προσεγγίσεων ανάπτυξης της ανάγνωσης, της συνθετικής προσέγγισης «bottom-up» και της αναλυτικής προσέγγισης «top-down». Από την πρώτη έχει υιοθετήσει την διεξοδική διδασκαλία όλων των φωνημάτων και γραφημάτων. Από τη δεύτερη έχει υιοθετήσει τη σύνδεση νοήματος και εικόνας. Στη διδασκαλία δίνεται έμφαση στις μνημονικές στρατηγικές: σύνδεση με πρότερη γνώση, οργάνωση στην μακρόχρονη μνήμη, πολλαπλές επαναλήψεις, αυτόματη ανάκληση. Έτσι, μπορούμε να περιγράψουμε συνοπτικά τη μέθοδο:

Εικόνα + νόημα + φώνημα + γράφημα + μνημονικές στρατηγικές[5]

Η μέθοδος για να εφαρμοστεί ορθά ακολουθεί τον κύκλο αξιολόγηση, λήψη απόφασης για την παρέμβαση, παρέμβαση, αξιολόγηση όπως φαίνεται παρακάτω (εικόνα 1)[6].

Αποτελείται και στα ελληνικά και σε όλες τις γλώσσες που έχει μεταφραστεί – προσαρμοστεί από επτά επίπεδα και από την ενότητα των συμπληρωματικών ασκήσεων οι οποίες ανατροφοδοτούνται συνεχώς.

Πρώτο επίπεδο: στο πρώτο επίπεδο υπάρχουν ασκήσεις φωνολογικής επίγνωσης, ασκήσεις οπτικής διάκρισης, ασκήσεις οπτικής μνήμης και ασκήσεις ενίσχυσης της βραχυπρόθεσμης μνήμης. Ο στόχος των δραστηριοτήτων του πρώτου επιπέδου είναι η κατάκτηση των γραμμάτων από το μαθητή.

Δεύτερο επίπεδο: ο στόχος των δραστηριοτήτων του δευτέρου επιπέδου είναι η κατάκτηση της ανάγνωσης και της γραφής συλλαβών τύπου ΣΦ. Στο δεύτερο επίπεδο υπάρχουν ασκήσεις φωνολογικής επίγνωσης, συγκερασμού των γλωσσικών φθόγγων, ασκήσεις οπτικής και ακουστικής διάκρισης και ενίσχυσης της βραχυπρόθεσμης μνήμης.

Τρίτο επίπεδο: ο στόχος των δραστηριοτήτων του τρίτου επιπέδου είναι η ανάγνωση και γραφή δισύλλαβων λέξεων ΣΦ-ΣΦ. Υπάρχουν ασκήσεις φωνολογικής επίγνωσης, οπτικής και ακουστικής διάκρισης και συγκερασμού των συλλαβών σε λέξεις.

Τέταρτο επίπεδο: στο τέταρτο επίπεδο ο στόχος είναι ο μαθητής να διαβάζει και να γράφει τρισύλλαβες και τετρασύλλαβες λέξεις τύπου ΣΦ-ΣΦ-ΣΦ και ΣΦ-ΣΦ-ΣΦ-ΣΦ. Γίνονται δε οι ασκήσεις του προηγούμενου επιπέδου. 5

Πέμπτο επίπεδο: στο επίπεδο αυτό ο στόχος μας είναι η ανάγνωση και γραφή λέξεων με συλλαβές ΣΣΦ και ΣΣΣΦ.

Έκτο επίπεδο: στο έκτο επίπεδο στοχεύουμε ο μαθητής να μπορεί να αναγνωρίζει, να διαβάζει και να γράφει τα δίψηφα φωνήεντα και τους διφθόγγους, τα δίψηφα σύμφωνα καθώς και λέξεις που τα εμπεριέχουν.

Έβδομο επίπεδο: στόχος του εβδόμου επιπέδου είναι να μπορεί ο μαθητής να επεξεργάζεται και να κατανοεί απλά κείμενα.

Συμπληρωματικές ασκήσεις: στην ενότητα αυτή υπάρχουν συμπληρωματικές ασκήσεις υπάρχει και η ενότητα με τις κατάλληλες ασκήσεις για την αποκατάσταση των γραμμάτων και των συμπλεγμάτων που συγχέουν οι μαθητές με μαθησιακές δυσκολίες.

Η Μέθοδος «Κολοβός» έτσι όπως ολοκληρώθηκε σε 3.292 σελίδες στην ελληνική έκδοση, σε 2.400 σελίδες στην ιταλική και σε 3.883 σελίδες στην ρώσικη γλώσσα απευθύνεται σε:

·       Ειδικούς Παιδαγωγούς: για την αντιμετώπιση των μαθησιακών δυσκολιών στο μάθημα της γλώσσας στα τμήματα ένταξης δημοτικών σχολείων, νηπιαγωγείων και γυμνασίων, στα ειδικά σχολεία και στην παράλληλη στήριξη

·       Εκπαιδευτικούς: για υποβοήθηση της ανάπτυξης της αναγνωστικής δεξιότητας κάθε παιδιού προσχολικής και σχολικής ηλικίας.

·       Λογοθεραπευτές: για αντιμετώπιση της αναπτυξιακής γλωσσικής διαταραχής (ασκήσεις φωνολογικής  επίγνωσης, οπτικής και ακουστικής μνήμης, συγκερασμού γλωσσικών φθόγγων και οπτικο-κινητικού συντονισμού).

·       Εργοθεραπευτές: για την ενίσχυση της οπτικής και ακουστικής μνήμης, την ανάπτυξη της φωνολογικής επίγνωσης και του οπτικο-κινητικού συντονισμού.

·       Κέντρα επιμόρφωσης: για την οργάνωση επιμορφωτικών προγραμμάτων εξειδίκευσης στις αναγνωστικές δυσκολίες.

·       Γονείς: για να βοηθήσουν τα παιδιά τους που παρουσιάζουν αναγνωστικές δυσκολίες[7].

Είναι γεγονός ότι μαθητές με αναγνωστικές μαθησιακές δυσκολίες υπάρχουν σε όλες τις ομιλούμενες γλώσσες του κόσμου. Η μέθοδος αυτή δημιουργήθηκε πρωτίστως από ανάγκη, βασισμένη σε εμπειρικά δεδομένα στην ελληνική γλώσσα και ως ένα εργαλείο αντιμετώπισης μαθησιακών δυσκολιών στη πρωτοβάθμια εκπαίδευση ανατροφοδοτούμενη – προσαρμοζόμενη επί μακρόν στα διάφορα περιβάλλοντα μαθησιακών  δυσκολιών. Λαμβάνοντας υπόψη τις δυσκολίες αυτές έγινε προσπάθεια και στην ιταλική γλώσσα ώστε ένας μαθητής κατά την εκμάθηση αυτής ως ξένης να αντιμετωπίζει επιτυχώς τουλάχιστον τα διάφορα προβλήματα φωνολογικής επίγνωσης. Διότι συνήθως οι μαθητές με μαθησιακές δυσκολίες είτε ενήλικοι είτε ανήλικοι έχουν αδυναμία στη φωνολογική επεξεργασία, φτωχή λειτουργική μνήμη, φτωχή ακουστική διάκριση, σύγχυση στη σύνταξη, ελαττωματική ακουστική αλληλουχία[8] και άλλες ιδιαιτερότητες γεγονός που τους αποθαρρύνει να μάθουν μία ξένη γλώσσα.

Στόχος λοιπόν, ήταν και παραμένει η βοήθεια και η υποστήριξη προς τους γονείς και τους εκπαιδευτικούς ώστε να προσπεραστούν και να αντιμετωπιστούν αυτές οι δυσκολίες για να μπορεί κάθε μαθητής, κάθε ηλικίας, να μαθαίνει όποια γλώσσα επιλέγει ως ξένη, διότι σε ένα πολυπολιτισμικό και πολυγλωσσικό ευρωπαϊκό περιβάλλον σαν το σημερινό η εκμάθηση ξένων γλωσσών κρίνεται θεμιτή και χρήσιμη για όλους.

*Ο Νίκος Μάρκου είναι καθηγητής ιταλικής γλώσσας – Εκπαιδευτής ενηλίκων – Μεταφραστής, πρώην Ε.Ε.Π. Πανεπιστημίου Ιωαννίνων – Τμήματος Μετάφρασης και Διερμηνείας, υποψήφιος διδάκτορας Ιταλικής Γλώσσας & Φιλολογίας του Α.Π.Θ.

[1] https://www.kolovosmethod.com/el/index.htm [Ημερομηνία προσπέλασης 11-11-2019]

[2] https://www.kolovosmethod.com/it/index.htm [Ημερομηνία προσπέλασης 11-11-2019]

[3] https://www.kolovosmethod.com/ru/index.htm [Ημερομηνία προσπέλασης 11-11-2019]

[4] Πρακτικά Ελληνικών Άρθρων Διεθνούς Επιστημονικού Συνεδρίου «Γραμματισμός και Σύγχρονη Κοινωνία: Συνθέτοντας Κοινωνικο-πολιτισμικές, Φιλοσοφικές, Παιδαγωγικές και Τεχνολογικές Πτυχές»

Λευκωσία 23 – 24 Οκτωβρίου 2015. Τζιβινίκου Σ., (2015), Ανάγνωση και αναγνωστικές δυσκολίες:

Μελετώντας την αποτελεσματικότητα διδακτικών παρεμβάσεων. Σωτηρία Τζιβινίκου, Παιδαγωγικό

Τμήμα Ειδικής Αγωγής, Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας,

http://www.pi.ac.cy/pi/files/epimorfosi/synedria/literacy/Proceedings_EL.pdf,

[ημερομηνία προσπέλασης 20-06-2018]

[5] Ιστοσελίδα της Μεθόδου Κολοβός: https://www.kolovosmethod.com/method.htm [Ημερομηνία προσπέλασης 18-02-2018].

[6] Ιστοσελίδα της Μεθόδου Κολοβός: https://www.kolovosmethod.com/method.htm [Ημερομηνία προσπέλασης 18-02-2018].

[7] Ιστοσελίδα της Μεθόδου Κολοβός: https://www.kolovosmethod.com/method.htm [Ημερομηνία προσπέλασης 18-02-2018].

[8] Ganschow and Sparks, 1986; Snowling, van Wagtendonk and Stafford, 1988; Gathercole and Baddeley, 1989; Rack, Snowling and Olson, 1992, Sparks et al., 1992; Miles, 1993; Griffiths, 1994; Crombie, 1995, 1997a,b; Nicolson and Fawcett, 1995; Goswami, 1997. όπως αναφέρεται στην  Πτυχιακή εργασία: ΔΥΣΛΕΞΙΑ ΚΑΙ ΕΚΜΑΘΗΣΗ ΞΕΝΩΝ ΓΛΩΣΣΩΝ. Ο ΡΟΛΟΣ ΤΗΣ ΝΕΥΡΟΨΥΧΟΛΟΓΙΑΣ, στο Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας, Σχολή Ανθρωπιστικών και Κοινωνικών Επιστημών, Παιδαγωγικό Τμήμα Ειδικής Αγωγής, της φοιτήτριας Ντέλα Ευαγγελίας, με Επιβλέποντες Καθηγητές: Δρ. Καραπέτσας Ανάργυρος, Καθηγητής Νευροψυχολογίας – Νευρογλωσσολογίας Μπότσογλου Καφένια, Αναπληρώτρια Καθηγήτρια Προσχολικής Εκπαίδευσης – Διδακτικής Μεθοδολογίας http://ir.lib.uth.gr/bitstream/handle/11615/47782/16398.pdf?sequence=1&isAllowed=y [Ημερομηνία προσπέλασης 12-12-2018].

Δείτε επίσης: