Μια ψυχολογική προσέγγιση της βίας των ανηλίκων σήμερα

Λέξεις: Παναγιώτης Νταϊλάκης

Η βία στους νέους αποτελεί ένα ανησυχητικό κοινωνικό ζήτημα, που απαιτεί προσεκτική ανάλυση από ψυχολογική σκοπιά. Πέρα από τις επιφανειακές εξηγήσεις όπως οι κοινωνικές πιέσεις, οι κακές αποφάσεις ή σε ακραίες περιπτώσεις διεθνή ζητηματα όπως οι πόλεμοι η οποίοι προκαλούν αλυσιδωτές αντιδράσεις, είναι σημαντικό να διερευνήσουμε βαθύτερα τα αίτια αυτής της συμπεριφοράς.

Η βία, ιδιαίτερα στους νέους, συχνά πηγάζει από εσωτερικές συγκρούσεις, άλυτα τραύματα και την αδυναμία να αντιμετωπίσουν το προσωπικό σκοτάδι τους. Παρατηρείται ότι η έξαρση των βίαιων συμπεριφορών στη σημερινή νεολαία συχνά πηγάζει από την προθυμία να έρθει κανείς αντιμέτωπος με τις εσωτερικές του δυσκολίες και από την έλλειψη της αίσθησης της ευθύνης.

Το Φως και το Σκοτάδι: Η Ισορροπία της Αντιπαράθεσης

Η προσωπική ανάπτυξη προκύπτει από την αντιπαράθεση με τους εσωτερικούς φόβους και τα άλυτα ζητήματα. Ο Καρλ Γιουνγκ, μια κεντρική μορφή της επιστήμης της ψυχολογίας, πίστευε ότι «ο άνθρωπος δεν διαφωτίζεται φαντασιώνοντας σχήματα φωτός, αλλά κάνοντας το σκοτάδι συνειδητό». Αυτή η σκέψη συνάδει με την ιδέα ότι το φως που ανακαλύπτουμε στη ζωή μας είναι ανάλογο με το σκοτάδι που είμαστε πρόθυμοι να αντιμετωπίσουμε με ειλικρίνεια. Το σκοτάδι, σε ψυχολογικούς όρους, περιλαμβάνει όλα όσα αποφεύγουμε: τους φόβους μας, τα τραύματά μας, τις ανασφάλειές μας και τα κομμάτια του εαυτού μας που καταπιέζουμε επειδή μας προκαλούν δυσφορία ή πόνο.

Οι νέοι σήμερα συχνά βρίσκονται σε ένα παράδοξο. Από τη μία πλευρά, αναζητούν την ευχαρίστηση, την επιβεβαίωση και την ευτυχία, ενώ από την άλλη αποφεύγουν συνεχώς τις εσωτερικές προκλήσεις και την ανάληψη ευθυνών. Πολλοί καταφεύγουν σε στιγμιαίες απολαύσεις—κατανάλωση ουσιών, ριψοκίνδυνη συμπεριφορά και, σε ακραίες περιπτώσεις, βία—καθώς είναι ιδιαίτερα βολικό να αρνηθεί κανείς να αντιμετωπίσει το προσωπικό του σκοτάδι και γιατί έχουν μάθει πως τα πάντα είναι επιτρεπτά και δεν έχουν συνέπειες. Ωστόσο, αποφεύγοντας αυτές τις δύσκολες αλήθειες, αποφεύγουν και την ευκαιρία για ανάπτυξη, αλλαγή και την ανακάλυψη βαθύτερου νοήματος.

Η βία μπορεί να ιδωθεί ως εξωτερική εκδήλωση αυτού του εσωτερικού πολέμου και μιας εσφαλμένης αίσθησης παραποιημένης ελευθερίας που προωθείται από τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης και την δυτική κουλτούρα. Όταν οι νέοι δεν μπορούν να αντιμετωπίσουν τις εσωτερικές τους συγκρούσεις, είναι πιθανό να τις προβάλλουν προς τα έξω με καταστροφικό τρόπο. Αντί να ασχοληθούν με το σκοτάδι μέσα τους, το μεταθέτουν στους άλλους. Έτσι, η πράξη της βίας γίνεται ασυνείδητα μια προσπάθεια ανακούφισης της εσωτερικής έντασης, αν και αυτή η προσέγγιση ενισχύει τον κύκλο του πόνου και της αποξένωσης.

Η Ευθύνη ως Οδός προς το Νόημα

Στη σύγχρονη κοινωνία, η ευτυχία συχνά ταυτίζεται με την απόλαυση. Οι νέοι, βυθισμένοι σε έναν κόσμο γεμάτο μέσα κοινωνικής δικτύωσης και στιγμιαίες επιβεβαιώσεις, βομβαρδίζονται συνεχώς με μηνύματα που εξυμνούν τις επιπόλαιες απολαύσεις. Αυτά τα παροδικά συναισθήματα—είτε από κοινωνική επιβεβαίωση, είτε από υλική απόκτηση, είτε από επιφανειακές σχέσεις—μπορεί να προσφέρουν προσωρινή ανακούφιση αλλά δεν ικανοποιούν τις βαθύτερες υπαρξιακές ανάγκες.

Εδώ υπεισέρχεται η έννοια της ευθύνης. Όπως αναφέρει ο διάσημος ψυχολόγος Τζόρνταν Πίτερσον, «Είναι στην ευθύνη που οι περισσότεροι άνθρωποι βρίσκουν το νόημα που τους στηρίζει στη ζωή. Όχι στην ευτυχία. Όχι στην επιπόλαιη απόλαυση». Η ευθύνη αποτελεί το αντίδοτο στο χάος της επιπόλαιας συμπεριφοράς και του εσωτερικού σκοταδιού. Η ανάληψη ευθύνης για τις πράξεις, τα συναισθήματα και τις συνθήκες της ζωής μας απαιτεί βαθιά αφοσίωση στον εαυτό μας και στον κόσμο γύρω μας.

Για τους νέους που παλεύουν με τη βία, η ανάληψη ευθύνης μπορεί να αποδειχθεί μεταμορφωτική. Περιλαμβάνει τη μετάβαση από μια κατάσταση όπου εξωτερικοί παράγοντες κατηγορούνται — η κοινωνία, η οικογένεια ή οι συνομήλικοι—για την επιθετικότητα, σε μια θέση όπου η ευθύνη αναλαμβάνεται προσωπικά. Το άτομο αρχίζει να αντιλαμβάνεται ότι η συναισθηματική του αναστάτωση, τις πιο πολλές φορές, μπορεί να θεραπευτεί μέσα από την προσωπική ανάληψη ευθύνης. Αυτή η αλλαγή απαιτεί την αναγνώριση του εσωτερικού σκοταδιού, την κατανόηση της προέλευσής του και τη συνειδητή επιλογή διαφορετικών ενεργειών.

Στην ψυχοθεραπεία, η βοήθεια προς τους νέους ώστε να αναλάβουν την ευθύνη για τις πράξεις τους είναι κρίσιμη για τη διακοπή του κύκλου της βίας. Ενθαρρύνοντάς τους να αντιμετωπίσουν τους φόβους τους, τα παρελθοντικά τραύματά τους και τα συναισθήματα ανεπάρκειας, αρχίζουν να βλέπουν τον εαυτό τους όχι ως θύματα των περιστάσεων, αλλά ως φορείς αλλαγής στη δική τους ζωή. Η ευθύνη γίνεται το μέσο μέσω του οποίου μπορούν να ανακαλύψουν ένα βαθύτερο νόημα, μεταβαίνοντας από επιπόλαιες αντιδράσεις σε σκόπιμες, συνειδητές πράξεις.

Το Κάψιμο των Ξερών Κλαδιών: Αγκαλιάζοντας τη Μεταμόρφωση

«Η αλήθεια είναι κάτι που καίει, καίει τα ξερά κλαδιά, και οι άνθρωποι δεν θέλουν συχνά να καούν τα ξερά τους κλαδιά, επειδή η υπόσταση αυτών των ανθρώπων απαρτίζεται από 95% ξερά κλαδιά» αναφέρει χαρακτηριστικά ο Πίτερσον. Αυτή η μεταφορά προσφέρει σημαντικές πληροφορίες σχετικά με την ψυχολογική αντίσταση στην ανάπτυξη και την αλλαγή. Τα «ξερά κλαδιά» αντιπροσωπεύουν τις πτυχές του εαυτού μας που πλέον δεν μας εξυπηρετούν—ξεπερασμένες πεποιθήσεις, άλυτα συναισθήματα, αρνητικές συνήθειες και αναποτελεσματικοί μηχανισμοί αντιμετώπισης.

Για τους νέους, τα ξερά κλαδιά συσσωρεύονται με τη μορφή δυσπροσαρμοστικών συμπεριφορών, όπως η επιθετικότητα, η απόσυρση ή οι εθισμοί. Παρόλο που αυτές οι συμπεριφορές είναι επιβλαβείς, λειτουργούν ως μηχανισμοί προστασίας, προστατεύοντάς τους από την ενόχληση που προκαλούν οι υποβόσκουσες δυσκολίες στις οποίες οι γονείς θα έπρεπε να ήταν εκεί. Η βία, επομένως, είναι συχνά σύμπτωμα βαθύτερων, άλυτων συγκρούσεων.

Ωστόσο, η διαδικασία αυτής της αποβολής είναι επώδυνη. Απαιτεί μια αμερόληπτη ματιά στον εαυτό και την αναγνώριση ότι πολλά από όσα κάποιος έχει στηριχθεί συναισθηματικά μπορεί να χρειαστεί να απορριφθούν. Στην κλινική πράξη, αυτή η διαδικασία μπορεί να συγκριθεί με την έννοια του «θανάτου του εγώ», όπου το άτομο βιώνει την κατάρρευση των παλιών ταυτοτήτων ή αυτο-εικόνων που πλέον δεν ευθυγραμμίζονται με την αληθινή του φύση.

Οι νέοι που επιδίδονται στη βία συχνά προσκολλώνται σε καταστροφικές συμπεριφορές επειδή τους προσφέρουν μια αίσθηση δύναμης ή ελέγχου σε έναν χαοτικό κόσμο. Για να απαλλαγούν από αυτά τα «ξερά κλαδιά», πρέπει να είναι πρόθυμοι να αγκαλιάσουν την ευαλωτότητα και την δυσφορία, γνωρίζοντας ότι η διαδικασία της ανάπτυξης περιλαμβάνει όχι μόνο την αντιπαράθεση με το σκοτάδι αλλά και την καύση των παλιών κομματιών του εαυτού.

Η Αντιμετώπιση του Σκοταδιού ως Οδός προς τη Θεραπεία

Η βία στους νέους ενήλικες δεν είναι απλώς ένα κοινωνικό πρόβλημα, αλλά και ένα ψυχολογικό, βαθιά ριζωμένο στην αποφυγή του εσωτερικού σκοταδιού και της ανάληψης των ευθυνών. Αντιμετωπίζοντας τις άλυτες συγκρούσεις μέσα τους με την στήριξη των γονέων, αναλαμβάνοντας την ευθύνη για τις πράξεις τους και αποβάλλοντας το σκεπτικό ότι όλα όσα τροφοδοτούν το “εγώ” μας είναι επιτρεπτά, οι νέοι μπορούν να μεταβούν από την καταστροφή στην ανάπτυξη και στην ψυχική εξέλιξη. Εξάλλου ο νέος εαυτός αναδύεται από τις στάχτες του παλιού.

Ο Παναγιώτης Νταϊλάκης είναι Ψυχολόγος-Νευροεπιστήμονας Α.Π.Θ, Αρθρογράφος, Ερευνητής