Μια Θεσσαλονίκη συγκλονιστική και αγνώριστη

Θεσσαλονίκη 1915. Ο πόλεμος φτάνει εδώ ως απόηχος, ως μια υποψία ότι συμβαίνει μερικές εκατοντάδες χιλιόμετρα παραπάνω. Η πόλη γεμίζει στρατιώτες με στολές διαφόρων στρατών. Γεμίζει όμως και με διερχόμενους. Ζει στη σκιά του πολέμου χωρίς να βυθίζεται στον ίλιγγο του. Ξεφυλλίζοντας τις πρώτες σελίδες αυτού του συναρπαστικού λευκώματος αισθάνεσαι μόνο δέος και περιέργεια. Στα ίδια ακριβώς χώματα που εσύ πατάς σήμερα, στις ίδιες γεωγραφικές συντεταγμένες που η δική σου ζωή κυλά,  διαδραματίζονταν ένα συναρπαστικό παραμύθι. Και ποιος είναι πιο κατάλληλος να το αφηγηθεί από τον Βασίλη Κολώνα. Αυτόν τον θησαυροφύλακα της μνήμης της πόλης.

Φθινόπωρο 1915. Η Αντάντ έχει ήδη μετατρέψει την Θεσσαλονίκη σε κέντρο ανεφοδιασμού των στρατευμάτων της. Ο Βενιζέλος δίνει την άδεια και συναινεί στη μετατροπή από τους συμμάχους της πόλης σε ένα τεράστιο στρατόπεδο. 225 χιλιάδες Άγγλοι και Γάλλοι στρατιώτες στρατοπεδεύουν εδώ. Ζουν, αναπνέουν, τρώνε, διασκεδάζουν εντός των τειχών της.

H Θεσσαλονίκη, που έναν αιώνα μετά θα ζούσε αποκλεισμένη από τον έξω κόσμο, στη δεύτερη δεκαετία του εικοστού αιώνα διέθετε 4 σιδηροδρομικές συνδέσεις, με την Αθήνα, το Μοναστήρι, την Κωνσταντινούπολη και το Βελιγράδι. Διέθετε ένα λιμάνι ολοζώντανο που έφταναν εκεί πλοία μεταφέροντας εμπορεύματα, πολεμοφόδια και ανθρώπους.

Καθώς οι μήνες περνούν και ο πόλεμος φουντώνει, από τη σημερινή Σταυρούπολη μέχρι τον Αξιό και ψηλά τη λίμνη του Λαγκαδά, ανάμεσα σε έλη, σε βάλτους και λασπουριά, συνωστίζονται σε σκηνές και πρόχειρα καταλύματα 600.000 στρατιώτες. Σε συνθήκες εξαιρετικά ανθυγιεινές. Στρατιώτες που οφείλει να τους εξυπηρετήσει μια πόλη. Στρατιώτες από κάθε γωνιά της γης που βρέθηκαν εδώ να πολεμήσουν για έναν σκοπό. Που περνούσαν τις μέρες και τις νύχτες τους ανάμεσα στην πολεμική αναμονή κάνοντας αθλοπαιδιές, πίνοντας ποτά, γευματίζοντας ή φωτογραφίζοντας τις εξοχές

Και η ίδια η πόλη. Μια κοσμοπολίτισσα πλανεύτρα, που κρατά το ανατολίτικο στοιχείο της στις οθωμανικές συνοικίες ψηλά στα Κάστρα και προσφέρει στο διψασμένο ξένο στρατιώτη ή τον ταξιδιώτη της εποχής το όνειρο μιας ευρωπαϊκής μεγαλούπολης. Με προκυμαίες, ξενοδοχεία θρυλικά όπως το Olympos Palace, Grande Bretagne, Rome, Imperial και Splendind Palace την εντυπωσιακή Πλατεία Ελευθερίας με κοσμοπολίτικα καταστήματα ενδυμάτων όπως το Stein, τον κινηματογράφο Pathe που παίζει ταινίες που ταυτόχρονα βλέπει το Παρίσι και το Λονδίνο, το Crystal και τα άλλα μυθικά καφέ που γίνεται το αδιαχώρητο από Ευρωπαίους που πίνουν τα απεριτίφ τους. Κοστουμαρισμένοι ή με λασπωμένες στολές, λαμπερά κορίτσια των καμπαρέ πλάι σε αρτίστες. Ένα πολύβουο πλήθος που κορυφώνονταν κάθε απόγευμα αποθεώνοντας τη ζωή ενάντια στον πόλεμο.

Και φυσικά η συνοικία των εξοχών! Αυτό το κομψό προάστιο στα ανατολικά της πόλης που μόνο απομεινάρια του σήμερα μαρτυρούν το αρχιτεκτονικό του μεγαλείο. Εκεί στις επαύλεις διέμεναν οι ανώτεροι αξιωματικοί, μακριά από σκηνές, έλη και χαρτόνια. Σε ένα περιβάλλον που τους θυμίζει τις πατρίδες τους, σε επαύλεις με κήπους και κτίρια που θα μπορούσαν να βρίσκονται σε μεγάλες πρωτεύουσες της Ευρώπης και τον απόηχο της Μπελ Επόκ να φτάνει εδώ για έναν αιώνα που όφειλε να κυλήσει λαμπερά και αισιόδοξα.

Αυτή την Θεσσαλονίκη, τη Βαβέλ του κοσμοπολιτισμού αλλά και των κατασκόπων, της λάσπης και της λάμψης, των σπουδαίων εμπορικών με τα φίνα υφάσματα και των σκεπαστών αγορών με τα ανατολίτικα μπαχαρικά, των πρωτοσέλιδων στις εφημερίδες και τα περιοδικά της Δύσης με εγκωμιαστικά σχόλια ως προορισμό, των φινετσάτων ξενοδοχείων και των ανατολίτικων λουτρών, των καζίνο και των υπαίθριων κινηματογράφων, των δεκάδων γλωσσών που μιλιούνται στους δρόμους της και των εκατοντάδων χιλιάδων ψυχών που συνυπάρχουν μοναδικά.

Αυτή την Θεσσαλονίκη περιγράφει μοναδικά ο Κολώνας σε αυτό το πολύτιμο λεύκωμα, που διαβάζω και ξαναδιαβάζω μέρες τώρα. Γιατί κάθε φορά που το τελειώνω αναρωτιέμαι που πήγε στα αλήθεια αυτή η πόλη;

Η Θεσσαλονίκη στη σκιά του Μεγάλου Πολέμου, 1915-1918

Εκδόσεις University Studio Press