Μικρές σημειώσεις για μεγάλα πράγματα ΧΙ: Μια βραδιά με τη Μαριάν

Ήταν 6 Μαρτίου το 1981 όταν στην πόλη Λούμπεκ της Δ. Γερμανίας η τριάντα ενός χρονών Μαριάν Μπαχμάιερ σκότωσε εν ψυχρώ εντός της αίθουσα του δικαστηρίου τον βιαστή και δολοφόνο της επτάχρονης κόρης της.

Η Μαριάν παρά τη σύντομη ζωή της -πέθανε 46 χρονών- βίωσε από πολύ μικρή την ασχήμια και την αγριότητα αυτού του κόσμου. Ο βίος της που θα μπορούσε κάλλιστα να αποτελεί κινηματογραφικό σενάριο (τρεις ταινίες έχουν ήδη εμπνευστεί από τη ζωή της) ήταν γεμάτος από σκληρές και βίαιες εικόνες. H Μαριάν υπήρξε θεατής της Γερμανικής κοινωνίας που αναζητούσε (αναζητεί;) τον εαυτό της μέσα σε ένα κοινωνικό-ιστορικό πλαίσιο όπου έπειτα από τη ναζιστική περίοδο εμφανίζεται η ακαριαία άνοδος του καπιταλιστικού συστήματος ως το αντίπαλο δέος του πάντα εχθρικού και γειτονικού κομουνιστικού καθεστώτος.

H Μαριάν μεγάλωσε σε ένα σπίτι όπου ο πατέρας της -πρώην μέλος των Waffen-SS- είχε καταντήσει ένας βίαιος και αλκοολικός χαρακτήρας που σύχναζε σε μπαρ της γειτονιάς, αρνούμενος να συλλάβει την ήττα της ναζιστικής ιδεολογίας. Η μητέρα της Μαριάν ύστερα από έντονες στιγμές ενδοοικογενειακής βίας εγκατέλειψε με την κόρη της το ναζί πατέρα. Εκεί ξεκινάει η δεύτερη πράξη του δράματος. Ο πατριός της Μαριάν, ο θείος Πωλ, ένας επίσης βίαιος άντρας πείθει τη μητέρα της να διώξουν την 16χρονη πλέον Μαριάν από το σπίτι. Ο λόγος ήταν η εγκυμοσύνη της ανήλικης ακόμα Μαριάν, γεγονός απαράδεκτο κατά τα πρότυπα του θείου Πωλ. Έτσι λοιπόν η Μαριάν βρίσκεται να φιλοξενείται σε δομές ενώ οι εναλλακτικοί τρόποι ζωής αρχίζουν ναι εμφανίζονται όχι όμως πάντα με θετικό πρόσημο. Η Μαριάν μένει για δεύτερη φορά έγκυος -το πρώτο το της παιδί είχε δοθεί προς υιοθεσία. Κατά τη διάρκεια της δεύτερης εγκυμοσύνης της η Μαριάν βιάζεται και στο δικαστήριο η υπερασπιστική γραμμή του βιαστή στηρίχθηκε στη υποτιθέμενη χαλαρών ηθών ζωή του θύματος.

Η μικρή Άννα γεννιέται και η Μαριάν με το νέος της σύντροφο ζουν μια εύρυθμη ζωή. Το ζευγάρι διατηρεί μια pub και αυτό έχει ως αποτέλεσμα η μικρή Άννα να μένει αρκετές ώρες μόνη. Παρολαυτά η ζωή κυλούσε με πιο ήρεμους ρυθμούς. Μια μέρα όμως η 7χρονη Άννα έφυγε από το μαγαζί μόνη της -λέγεται πως είχε μαλώσει με τη μητέρα της. Στην επιστροφή για το σπίτι της έκανε μια στάση στο γείτονα της οικογένειας τον Κλάους Γκραμπόφσκι. Ο ήδη καταδικασμένος για ασέλγεια ανηλίκου με την ποινή του χημικού ευνουχισμού, βίασε την Άννα και έπειτα τη στραγγάλισε χρησιμοποιώντας ένα καλσόν. Το πτώμα της βρέθηκε μέσα σε μια κούτα, εκεί δηλαδή που το είχε πετάξει ο Γκραμπόφσκι. Άμεσα η αστυνομία τον συνέλαβε. Η υπεράσπιση του δολοφόνου και βιαστή της Άννας στηρίχθηκε εν μέρει στις μετέπειτα ψυχολογικές επιπτώσεις από την πρώτη επιβλειθήσα ποινή αλλά και στην κατηγορία πως η 7χρονη εκβίασε τον Γκραμπόφσκι πως αν δεν της δώσει χρήματα θα τον κατηγορήσει στην Μαριάν για απόπειρα βιασμού της. Να σημειωθεί πως παρανόμως ο Γκραμπόφσκι ακολουθούσε ορμονική αγωγή για να αποτρέψει τον χημικό ευνουχισμό. Κατά τη διάρκεια της δεύτερης δίκης και ενώ ακούγονταν η υπερασπιστική γραμμή του δολοφόνου, η Μαριάν φωνάζοντας «το κάνω για σένα Άννα» πυροβόλησε εν ψυχρώ με 7 σφαίρες -όσο και η ηλικία της Άννας- και σκότωσε εντός του δικαστηρίου τον Γκραμπόφσκι.

Η υπόθεση αυτοδικίας της Μπαχμάιερ απασχόλησε τους σπουδαστές του μαθήματος σκηνοθεσία 3 του Τμήματος Θεάτρου του ΑΠΘ. Το βράδυ της Τρίτης (3 Ιουνίου) παρουσίασαν στο θέατρο Κλειω την παράσταση θεάτρου ντοκουμέντο Bachmeier, αποτέλεσμα του μαθήματος του εαρινού εξαμήνου. Οι 6 σπουδαστές (Λίνα Σημαντηράκη, Κωσταντίνος Κωστούλας, Κατερίνα Βαφειάδου, Ηλέκτρα Λιόντου, Ευαγγελία Κεραμάρη, Μαίρη Γκούμα) βασίστηκαν στα πραγματικά γεγονότα της ζωής της Μαριάν και συνέθεσαν μια δραματουργία όπου το πραγματικό στοιχείο εμπλέκονταν περίτεχνα με τη μυθοπλασία. Το θέατρο ντοκουμέντο έχει ως πρωτεύον στόχο να πυροδοτήσει τη συζήτηση γύρω από έννοιες και καταστάσεις που θεωρούμε στην κοινωνία ως παραδεδομένες άρα και ειλημμένες τις αποφάσεις για τα αντίστοιχα ζητήματα και τα ερωτήματα που προκύπτουν.

Στο Κλειώ τέθηκε το ερώτημα σχετικά με την έννοια της αυτοδικίας και αν είναι θεμιτό να παίρνουν το δίκιο στα χέρια τους οι πολίτες εφ’ όσον η δικαστική εξουσία παίζει το ρόλο αυτό. Πόσοι από εμάς όμως που διαβάσαμε για την ιστορία της Μαριάν δεν αισθανθήκαμε ένας είδος δικαίωσης όταν η μάνα αδειάζει το όπλο πάνω στο δολοφόνο του παιδιού της. Και πόσες ακόμα παρόμοιες ιστορίες δεν υπάρχουν που να διαταράσσουν τα λιμνάζοντα νερά της κανονικότητας. Το ερώτημα μπορεί να τεθεί και διαφορετικά, «γιατί δεν μας αρκεί η θεσμισμένη σημασία του δίκαιου και αφήνουμε περιθώριο -έστω ψυχικά- για την ύπαρξη μιας διαφορετικής αίσθησης της δικαιοσύνης που θέτει εν αμφιβόλω την ίδια την ανθρώπινη ύπαρξη;» Οφθλαμός αντί οφθαλμού; Είναι λύση; Πρέπει να τίθεται το ερώτημα με τέτοιο τρόπο που να αναζητεί μια απάντηση λειτουργώντας με τη λογική των συνόλων αναφορικά σε όλες τις περιπτώσεις αυτοδικίας; Πως εξετάζεται μια υπόθεση όπως αυτή της Μαριάν στον τομέα της δικονομίας; Από την έρευνα που διεξήγαμε στο πλαίσιο του μαθήματος βρήκαμε πως ως επί το πλείστον η γνώμη της κοινωνίας τάχθηκε με το μέρος της Μαριάν. Στο Κλειώ το θέατρο ντοκουμέντο δια χειρός των σπουδαστών του τμήματος χρησιμοποίησε μια ιστορία του 1981 για να θέσει εκ νέου ερωτήματα που αφορούν την κοινωνίας μας σήμερα αλλά και την σημασία της ανθρώπινης ύπαρξης. Άλλωστε τα όρια της ελευθερίας του ενός σταματάν και ξεκινούν εκεί ακριβώς που βρίσκεται η αρχή και το τέλος της ελευθερίας του άλλου.

Και μια σημαντική σημείωση. Το Τμήμα Θεάτρου με λειτουργία από το 1992 (ιδρύθηκε το 1984 αλλά οι πρώτοι φοιτητές εισήχθησαν το 1992) κάτι που φαίνεται να αγνοείται από τη νυν κυβέρνηση- προάγει τη θεατρολογική έρευνα συνδυάζοντας την πρακτική με τη θεωρητική κατάρτιση. Σε καιρούς όπου η δημόσια παιδεία βρίσκεται σε ριψοκίνδυνη συνθήκη οι σπουδαστές και το προσωπικό του τμήματος επιδεικνύουν υψηλά επίπεδα αλληλεγγύης και αλληλοβοήθειας, δηλώνοντας ότι παρόλο τα πολλά προβλήματα που αντιμετωπίζει η πανεπιστημιακή κοινότητα, η δημόσια παιδεία οφείλει να περιφρουρηθεί με κάθε δυνατό τρόπο. Στην παράσταση συμμετείχαν επί σκηνής περί τους 30 σπουδαστές, ενώ ένα επιτελείο τεχνικών (επίσης σπουδαστών) λειτουργούσε «κάτω» από τη σκηνή για να μπορέσει να υλοποιηθεί το όραμα των 6 σκηνοθετών. Μετά από πολύωρες και βασανιστικές πρόβες όλα τα παιδιά με την εθελοντική τους συνεισφορά κατάφεραν να βγάλουν ένα αντάξιο για το υψηλό επίπεδο της σχολής αποτέλεσμα. Ως εισηγητής καθηγητής και επόπτης του εγχειρήματος με μια φράση θα χαρακτήριζα τη όλη διαδικασία: η καλλιτεχνική δημιουργία στα ανώτατα επίπεδα της εκπαίδευσης αυτό-οργανώνεται και ανασυστήνεται διαρκώς μέσα από την ερευνητική διαδικασία. Κλειδί όχι τόσο για την επιτυχία αλλά για τον πολιτικό χαρακτήρα του θεάτρου και της εκπαίδευσης.