Milano//Salonica

Λέξεις: Μπερνάρ Κουόμο

Εικόνα: Άγγελος Ζυμάρας

Μήνα Αύγουστο, η πρώτη μου συνάντηση με τη Θεσσαλονίκη. Ένα μακρύ ταξίδι μέσα σ’ ένα κίτρινο λεωφορείο, με αφετηρία το Μιλάνο, διαδρομή μέσω Γιουγκοσλαβίας και τελικό προορισμό, νύχτα, την Πλατεία Ελευθερίας.

Η πόλη ανέδυε μια αντιφατική αίσθηση πυκνότητας και ανοίγματος. Το μοναδικό εκείνο άνοιγμα προς το τοπίο, τη θάλασσα, τον ορίζοντα, αλλά και το χαρακτηριστικό άνοιγμα των μεσογειακών πόλεων “όπου, όταν έρχεται το βράδυ, η ζωή φαίνεται να ανοίγει αντί να κλείνει”*. Και εδώ η ζωή φαινόταν να έχει εισχωρήσει σε κάθε ρωγμή του δημόσιου χώρου και ακόμη πιο πέρα, μέχρι την κατάκτηση κάθε «μη-τόπου”. Ο «Μύλος», στη φάση της δημιουργίας του, έκφραση μιας εντελώς νεωτεριστικής αντίληψης και μαρτυρία της ποιητικής των άτυπων εκείνων χώρων που οι αυλές τους μπορεί να φτάνουν μέχρι τις γραμμές τρένου.

Η πόλη κρατάει καλά φυλαγμένα τα αρώματά της, όπως εκείνο των μπαχαρικών στην Αγίου Μηνά ή εκείνο από τις νεραντζιές κατά μήκος της Ιουστινιανού, την άνοιξη, στη δύση του ήλιου. Έντονοι είναι και οι θόρυβοί της: αδιάκοπη κυκλοφορία αυτοκινήτων, ανυπόμονα κορναρίσματα, μεγάφωνα πλανόδιων παλαιοπωλών, μελωδίες λαϊκών ασμάτων που ξεπηδούν από τα ανοιχτά παράθυρα των ταξί, συνθέτουν ένα μοναδικό ηχητικό σύνολο, χαρακτηριστικό της πόλης. Σ΄ αυτό, η μεταβολή των οικονομικών δεδομένων της χώρας, ήρθε να προσθέσει και το θόρυβο από τα καρότσια που περιδιαβαίνουν τους δρόμους συλλέγοντας από τα σκουπίδια ανακυκλώσιμα αντικείμενα.

Η Θεσσαλονίκη χαρακτηριζόταν από μια ενότητα, αστική και εμπορική, σπάνιο για μια πόλη ευρωπαϊκή, ένας αυτόνομος ζωντανός οργανισμός, σχεδόν αδιαπέραστος από τον κέντρο προς την περιφέρεια. Σταδιακά όμως, η ενότητα αυτή άρχισε να διασπάται, τόσο εξ αιτίας των μεγάλων εμπορικών κέντρων που ξεφύτρωσαν, αλλά κυρίως λόγω της οικονομικής κρίσης. Με πίκρα έβλεπα να αδειάζουν σταδιακά τα απίθανα γραφικά μαγαζάκια, οι πάγκοι της αγοράς «Μοδιάνο», να εξαφανίζεται το μπαρ στον ημιώροφο της στοάς -τολμηρή νυχτερινή προέκταση της ζωής της αγοράς- αλλά κυρίως τη μεταμόρφωση και τελικά το κλείσιμο του βιβλιοπωλείου «Μόλχο», ιστορικό σύμβολο του κοσμοπολιτισμού της Θεσσαλονίκης. Αντίθετα, θαύμασα τον δυναμισμό και την ευφυΐα κάποιων καλλιτεχνών, που μέσα στο γενικό κλίμα κατήφειας, κατάφεραν να δώσουν ζωή σε άδεια μαγαζιά του κέντρου της πόλης.

Μέσα στην πυκνή αυτή αστική ενότητα, προβάλλουν ακλόνητα και σιωπηλά τα ίχνη της ιστορίας. Πέρα από ορισμένα χαρακτηριστικά μνημεία, όπως τα «Λουτρά Παράδεισος» ή το «Γιαχουντί Χαμάμ» -που σύντομα ευελπιστούμε να μας ταξιδέψει στο χρόνο κάτω από τους ακτινωτούς του θόλους- τα ευρήματα της πολυποίκιλης ιστορικής στρωματογραφίας της πόλης, μάρτυρες μιας μακράς αστικής ανάπτυξης, εξακολουθούν να αποτελούν μεμονωμένους θύλακες, χωρίς να εντάσσονται σ’ ένα ιστορικό σύνολο. Και παρόλο που ο κάθε θύλακας διεκδικεί ένα κομμάτι ιστορικής πραγματικότητας στο χρόνο και τον χώρο, όπως έγινε αντιληπτό με τις εργασίες του μετρό, υπάρχει πραγματική δυσκολία να εγκαθιδρυθεί, ο τόσο απαραίτητος, διάλογος τους με την πόλη.

Αντίθετα, η ποιότητα του δημόσιου χώρου και η άποψη “ζω στην πόλη” αποτελούν σήμερα αντικείμενα αναθεώρησης. Άλλοτε, κύριο μέλημα των κατοίκων της πόλης ήταν η απόδρασή τους από αυτήν. Σήμερα, στο πλαίσιο μιας συγκυρίας οικονομικού μαρασμού, ο κάτοικος της πόλης αγωνίζεται να επανακτήσει τον δημόσιο χώρο -που από τη φύση του ανήκει σε όλους και στον καθένα μας- και κυρίως να τον μετατρέψει σε χώρο ανταλλαγών και πειραματισμών, συνηθισμένο ή ασυνήθιστο, με στόχο μια νέα οπτική της πόλης του και της ποιότητας της ζωής του.

*Πωλ Μπόουλς “Τσάι στη Σαχάρα”