Μπορεί μια πόλη να βοηθήσει την δημιουργική της οικονομία;

Το Ρόστοκ είναι μια Γερμανική πόλη 200 χιλιάδων κατοίκων στη Βαλτική Θάλασσα, μια από τις λίγες περιπτώσεις πόλεων της πρώην Ανατολικής Γερμανίας που γνωρίζουν σήμερα άνθιση. Κληθήκαμε ως πολεοδομικό γραφείο να βοηθήσουμε το δήμο της πόλης στο φιλόδοξο σχέδιό του να υποστηρίξει την τοπική πολιτιστική και δημιουργική οικονομία.

Ο όρος πολιτιστική και δημιουργική οικονομία (ΠΔΟ) αναφέρεται σε όλους τους κλάδους των οποίων οι δραστηριότητες παράγουν πολιτιστική και δημιουργική αξία (π.χ. αρχιτεκτονική, εκδοτικοί οίκοι, αγορά τέχνης, οπτικοακουστική παραγωγή) και θεωρείται από τις πιο δυναμικές οικονομικές δραστηριότητες στην Ευρώπη σήμερα. 

Στη Γερμανία η συμβολή της στο ΑΕΠ είναι σε δεύτερη θέση μετά την αυτοκινητοβιομηχανία. Τόσο σε κεντρικό Ευρωπαϊκό επίπεδο (κυρίως μέσα από το πρόγραμμα Creative Europe) όσο σε πολλές χώρες υπάρχουν πολιτικές στήριξης της ΠΔΟ, καθώς έχει κάποια ιδιαίτερα χαρακτηριστικά που την διαφοροποιούν από πολλούς άλλους κλάδους: κυρίως το πολύ υψηλό ποσοστό αυτοαπασχόλησης που περιστρέφεται γύρω από το 50%, καθώς και το ιδιαίτερα μεγάλο αριθμό μικροεπιχειρήσεων. 

Πριν κάποια χρόνια το γραφείο μας είχε προετοιμάσει το στρατηγικό σχέδιο για την ΠΔΟ στα κρατίδια του Βερολίνου και του Βραδεμβούργου, καθώς και για την πόλη του Πότσνταμ. Στο Βερολίνο πάλι, με Ευρωπαϊκά κονδύλια, στήσαμε και συντονίζαμε για χρόνια ένα δίκτυο γύρω από την οικονομία του ρουχισμού και της μόδας, που έφτασε κάποια στιγμή στον αριθμό των 150 ελεύθερων επαγγελματιών και μικροεπιχειρήσεων.

Στο Ρόστοκ ένας ικανός αριθμός επιχειρήσεων της ΠΔΟ έχουν εγκατασταθεί σε παλιές αποθήκες κοντά στο λιμάνι κι έχουν οργανωθεί σε δικό τους δίκτυο. Καθώς σύντομα θα πρέπει να μετακινηθούν από εκεί, το δημοτικό συμβούλιο ζήτησε από τις υπηρεσίες του δήμου να βρουν τους κατάλληληλους χώρους, αλλά και τα κατάλληλα εργαλεία για να υποστηρίξουν το δίκτυο. Και σ’αυτή τους την προσπάθεια προκύρηξαν διαγωνισμό τον οποίο κέρδισε το γραφείο μας. Τι χώρο xρειάζονται αυτές οι επιχειρήσεις, πέρα από τα δικά τους γραφεία; Χρειάζονται κοινόχρηστους χώρους συνάντησης κι ανταλλαγής ιδεών; Πού υπάρχει διαθέσιμος χώρος και ποια είναι τα χαρακτηριστικά των εναλλακτικών; Πρέπει να χτίσει κάτι ο δήμος ή υπάρχουν κτίρια διαθέσιμα (π.χ. παλιά βιομηχανικά συγκροτήματα); Πόσο θα κοστίσει η αξιοποίηση ενός υφιστάμενου κτιρίου; Πόσο η κατασκευή ενός νέου; Πώς μπορούμε να υπολογίσουμε ένα ενοίκιο το οποίο θα μπορούν να πληρώνουν οι επιχειρήσεις αλλά και το οποίο θα είναι αποδεκτό από τον ιδιοκτήτη – ιδιώτη ή δήμο; Τι θεσμική μορφή θα έχει το νέο σχήμα; Θα είναι ίσως συνεταιριστικό; Ποιο θα είναι το χρονοδιάγραμμα της υλοποίησης; Πώς μπορεί να το υποστηρίξει όλο αυτό ο δήμος και τι προϋπολογισμό θα χρειαστεί; Υπάρχουν κρατικά ή Ευρωπαϊκά κονδύλια που μπορούν να χρησιμοποιηθούν;

Ένα τέτοιο εγχείρημα αντιμετωπίζεται μόνον σε συνεργασία με τον ίδιο τον κλάδο και με τις υπηρεσίες του δήμου. Οι πολεοδόμοι εδώ έχουν να παίξουν σε πρώτο επίπεδο το ρόλο συντονιστή αυτής της διαδικασίας. Μέσα από μια σειρά από εργαστήρια θα προσπαθήσουμε να προσδιορίσουμε μαζί αυτές τις ανάγκες και να τις χαρτογραφήσουμε στην πόλη, αναλύοντας κι αξιολογώντας τους διαθέσιμους χώρους. Η προτεραιότητα αυτή τη στιγμή είναι για την εύρεση δημοτική ιδιοκτησίας, αν κι αυτό μπορεί να αλλάξει στο μέλλον.

Το Ρόστοκ δεν είναι η μοναδική περίπτωση πόλης με πολιτική υποστήριξης της ΠΔΟ, αν και η αντιμετώπιση του θέματος από το δήμο είναι υποδειγματική. Παρ’όλο που μιλάμε για ένα κλάδο που βασίζεται στην αυτοαπασχόληση και στις μικροεπιχειρήσεις, ο δήμος αναγνωρίζει τη σημασία του για την πόλη, τόσο οικονομικά όσο και πολιτισμικά. Χαρακτηριστικό επίσης για τον συγκεκριμένο δήμο με τον οποίο έχω ξαναδουλέψει επανειλημμένα στο παρελθόν είναι η παραδοχή πως χρειάζεται εξωτερική υποστήριξη σ’ αυτό το εγχείρημα, καθώς και η εμπιστοσύνη του στις συμμετοχικές διαδικασίες.

Ελπίζουμε πως μέχρι το τέλος του 2022 θα έχουμε και χώρο, αλλά και ολοκληρωμένο σχέδιο υποστήριξης της πολιτιστικής και δημιουργικής οικονομίας στο Ρόστοκ.

Άρης Καλαντίδης/19 Ιουλίου 2022

Ο Άρης Καλαντίδης είναι πολεοδόμος που ειδικεύεται σε ζητήματα τοπικής οικονομίας. Διευθύνει το πολεοδομικό γραφείο inpolis urbanism στο Βερολίνο. Το βιβλίο του για την «διακυβέρνηση της πολιτιστικής οικονομίας» (2008) είναι από τα πρώτα για το θέμα στην Γερμανόφωνη βιβλιογραφία.