Ο χαρακτήρας των ελληνικών πανεπιστημίων
Ο Θ. Σιώμος γράφει για την ιστορική και κοινωνική πλαισίωση του πανεπιστήμιου που λείπει από τη συζήτηση που γίνεται γύρω από το θέμα
Στη συζήτηση για το νομικό καθεστώς των πανεπιστημίων απουσιάζει εμφανώς στη πλειοψηφία των δημόσιων τοποθετήσεων η αναφορά στο ιστορικό πλαίσιο της απαρχής του θεσμού των πανεπιστημίων από τον 11ο-12ο αιώνα ως σήμερα. Ο θεσμός του πανεπιστημίου απευθύνεται στη κοινωνία και υπάρχει μέσα από αυτή και εξαιτίας αυτής.
Με την έννοια αυτή ο δημόσιος/κοινωνικός χαρακτήρας τους παραμένει σταθερός και αναλλοίωτος στο χρόνο ανεξάρτητα από το τρόπο χρηματοδότησης των λειτουργικών και άλλων αναγκών του.
Τα μοντέλα οργάνωσης της νομικής υπόστασης και οικονομικής λειτουργίας των οργανισμών αυτών μεταμορφώνονται στο χρόνο και προσαρμόζονται στις ανάγκες και τις απαιτήσεις των καιρών χωρίς ποτέ να αμφισβητείται ο δημόσιος χαρακτήρας του υπαρξιακού τους πυρήνα.
Από τον 10ο αιώνα ως και τον 20ο η υπόσταση των πανεπιστημίων δεν ταυτίζεται με τις κτιριακές και υλικές εκφάνσεις τους αλλά με την άυλη έννοια της ακαδημαϊκής κοινότητας που εκπροσωπεί ο τίτλος τους.
Με άλλα λόγια τα πανεπιστήμια δεν είναι μόνο κτήρια, λογιστήρια, εργαστήρια, ιδρύματα, οργανισμοί κερδοσκοπικοί ή μη αλλά κυρίως είναι μια κοινότητα ιδεών, προσώπων που ενσαρκώνουν αυτές τις ιδέες και λειτουργιών που οργανώνουν τη κοινότητα με τρόπο αποτελεσματικό ώστε να επιτελέσει το σκοπό της.
Μέρος αυτού του σκοπού είναι η αμφιβολία, ο αναστοχασμός, η ανατροπή των στερεοτύπων και των ιζηματοποιημένων γνώσεων γιατί αν δεν μπορούσε το πανεπιστήμιο να αμφισβητεί οτιδήποτε δεδομένο τότε δεν θα ήταν πανεπιστήμιο…
Στην ελληνική του εκδοχή από τις αρχές του 20ου αιώνα το πανεπιστήμιο αποτέλεσε όχημα της κοινωνικής κινητικότητας και ζωτικός χώρος ανάπτυξης της νεότητας που οφείλει να διεκδικεί αλλαγές και το πράττει συνεπώς για ένα αιώνα τώρα.
Αυτή η ιστορική και κοινωνική πλαισίωση πολύ συχνά απουσιάζει από τις φωνές που ακούγονται αυτές τις μέρες σχετικά με τον χαρακτήρα των ελληνικών πανεπιστημίων και για αυτό τις υπενθυμίζω με καλές προθέσεις και θετική σκέψη.
Το πανεπιστήμιο είναι για αιώνες δημόσιο και ο χαρακτήρας του μη κερδοσκοπικός είτε λειτουργεί με ιδιωτικοοικονομικά κριτήρια είτε με κρατικά.
Με άλλα λόγια το πανεπιστήμιο μπορεί να συνομιλεί, να συνεργάζεται, να στηρίζει και να βοηθά την ανάπτυξη επιχειρήσεων που αποτελούν μέρος της κοινωνίας αλλά τα ίδια δεν μπορούν να είναι επιχειρήσεις ή να εκπροσωπούν επιχειρήσεις.
Ο χαρακτήρας του είναι δημόσιος και πρέπει να παραμείνει δημόσιος, όχι απαραίτητα κρατικός, σίγουρα όμως μη κερδοσκοπικός…
