Ο Ιησούς από τη Ναζαρέτ και ο ρόλος της προσωπικότητας στην ιστορία

Λέξεις: Κωστής Κεκελιάδης

Το ιστορικό μυστήριο αυξάνεται παρά μειώνεται, αν αντικρίσουμε τον Ιησού από την Ναζαρέτ μονάχα με την ανθρώπινη ύλη του.

Aυτό μάς λέει ο αμερικανός ιστορικός και κοινωνιολόγος Λιούις Μάμφορντ (1895-1990) στο βιβλίο του με τίτλο “η προσωπικότητα στην ιστορία”.

Στο κείμενό του, γραμμένο το 1944, ο Μάμφορντ παραλληλίζει τη δύναμη του Ιησού από τη Ναζαρέτ με κείνη που έχει ο κόκκος της σινάπεως: 

μια μαρτυρία του απόλυτου βάρους της ανθρώπινης προσωπικότητας αντίκρυ σε θεσμούς και υλικές συνθήκες, που λες σκοπό τους έχουν να τη συντρίψουν και να την απαλείψουν: 

“Ός εάν θέλη εν υμίν μέγας γενέσθαι, έσται υμών διάκονος. Και ος εάν θέλη εν υμίν είναι πρώτος, έσται υμών δούλος”.

Ο προφήτης που εκστόμισε αυτά τα λόγια είχε μεγαλώσει στην περιοχή της Γαλιλαίας, ανάμεσα σε καλλιεργητές και ψαράδες, που σμίγανε με τους πολυάσχολους, εύπορους πατρίκιους από την Ιερουσαλήμ. Παρότι λογομαχούσε με τους μορφωμένους ραβίνους στη συναγωγή, στη διδαχή του δεν υπάρχει ένδειξη πως κουβαλούσε το παραμικρό φορτίο δυσνόητων γνώσεων, ούτε πως είχε καν κάποια ιδέα για τους φιλοσόφους και τους ποιητές του ελληνοϊουδαϊκού πολιτισμού, σαν κι εκείνη που πιθανώς είχε ο Παύλος.

Για περισσότερους από δεκαπέντε αιώνες ο δυτικός κόσμος κυριαρχήθηκε από την προσωπικότητα και τον μύθο του Ιησού του Ναζωραίου. Οι προφήτες που τον ανάγγειλαν, οι λέξεις που του αποδόθηκαν, οι τελετές που τον ενθρόνισαν, οι μύθοι που τον μεγαλοποίησαν, οι θεσμοί που τον υποκατέστησαν, όλα αυτά έχουν αφήσει τη σφραγίδα τους ακόμα και σε απόμακρες μεριές της ύπαρξης του δυτικού ανθρώπου.

Οι σύγχρονοι του Ιησού ήταν έτοιμοι γι’ αυτόν -στην πραγματικότητα για οποιονδήποτε ήτανε βέβαιος για το εσώτερο φως του και πρόθυμος να σηκώσει τις έγνοιες και τη σύγχυσή τους.

Στη ρημαγμένη από τους πολέμους ύπαιθρο, η μακροχρόνια εξαθλίωση δημιουργούσε έναν υπόγειο δεσμό, το δεσμό της ανέχειας, του πόνου και του φόβου, με το προλεταριάτο των πόλεων, οπότε, από τη στιγμή που θα παρουσιαζόταν ο προφήτης, η διδασκαλία του θα ευδοκιμούσε γρηγορότερα από οπουδήποτε αλλού στις πολυάνθρωπες μητροπόλεις της Αφρικής και της Μικρασίας.

Ο ξυλουργός, ο βοσκός, ο ψαράς, ο σύζυγος, ο δουλευτής στο αμπέλι ήταν οι οικείοι τύποι που γνώριζε. Οι πατροπαράδοτες ασχολίες τους τού παρείχαν τις άδολες εικόνες του κοινού βίου και συμμεριζότανε τη δυσπιστία τους απέναντι στους αλαζόνες εμπόρους και στους σκληρούς τοκογλύφους που έκαναν δύσκολη τη ζωή στους φτωχούς.

Επί πολύ καιρό καρτερούσε ο κλασικός κόσμος να ακούσει τα απότοκα λόγια του Ιησού. Χρόνο με το χρόνο η κενότητά του γινόταν όλο και πιο βαριά. Χρόνο με το χρόνο οι αλυσίδες που έδεναν τους ανθρώπους στο δεσποτικό τους φορτίο και στις ξεφτισμένες απολαύσεις τους, τούς πλήγωναν περισσότερο. Σε μερικές δεκαετίες, σε μερικούς αιώνες, ο καθένας θα ήταν έτοιμος για τον νέο νόμο. Όχι μόνο οι δούλοι αλλά και οι εκατόνταρχοι. Όχι μονάχα ο κακομοίρης ο Λάζαρος αλλά και ο αιθίοπας βασιλικός θησαυροφύλακας.

Όμως, πριν καλά καλά βγει η τελευταία ανάσα από το σώμα του Ιησού, η μορφή του περιβλήθηκε τον μύθο. Ο άνθρωπος Ιησούς βγαίνει έξω από την εικόνα. Στη θέση του μπαίνει ο θεός που προέλεγαν οι προφητείες.

Τη ζωή του Ιησού τη μεγέθυνε και συνάμα τη μίκρυνε το μεγάλωμα της Χριστιανικής Εκκλησίας. Το μήνυμά του το κατάπιε ο μύθος του. Την προσωπικότητά του την επισκίασαν οι ισχυρισμοί περί θεότητας που ήταν προσδεμένοι πάνω της. Η ανθρώπινη παρουσία του χάθηκε μέσα σε έναν υπερφυσικό ευαγγελισμό και σε μια θεϊκή μεταμόρφωση.

Το έλεος και η αγάπη έθρεψαν τον άνθρωπο σε μια περίοδο που αυτός λιμοκτονούσε καταμεσής σε ένα φαγοπότι. Για να καταλάβουμε τους τωρινούς μας εαυτούς, πρέπει να καταλάβουμε τον κεντρικό πυρήνα που διαμόρφωσε τον σύγχρονο χριστιανό. Όχι γιατί μπορούμε να ξαναζήσουμε μέσα σε εκείνο το αρχαϊκό καλούπι, μα γιατί θα μπορέσουμε τότε να δούμε ποια είναι η φύση της δικής μας περίστασης.

Κάθε ερμηνεία που παραβλέπει την αναλογία μεταξύ της ρωμαϊκής τάξης και του σύγχρονου κόσμου και που δεν κατανοεί τον δρόμο που ακολούθησαν οι χριστιανικές κοινότητες, χάνει έναν πιθανό οδηγό για το μέλλον, συμπεραίνει ο Μάμφορντ. Κι αν πρόκειται να βρούμε ένα πιο ίσιο μονοπάτι, θα πρέπει τουλάχιστον να αναγνωρίσουμε τους ιστορικούς λόγους της επιτυχίας του χριστιανισμού.