Ο Κτιστόπουλος και όσα μας δίδαξε

Λέξεις: Βασίλης Λαμπογλου 

Διάβαζα και πονούσα για τη “πτώση” των Μινωικών δελφινιών στη Κνωσσό (και ας είναι αντίγραφο από κονίαμα και το πρωτότυπο να βρίσκεται στο Αρχαιολογικό Μουσείο Ηρακλείου).

Διάβαζα για τα παράπονα ξεναγών και αρχαιολόγων του χώρου για την εγκατάλειψη που συναντάει ,για τις αναφορές ανάγκης παραχώρησης του χώρου σε ιδιωτικό φορέα φροντίδας… για brand name που καπελώνουν την Ακρόπολη -αντί 380 ευρώ -και πονούσα.

Και θέλω να σας πω για έναν άγνωστο πατριώτη μας που αυτά τα μέρη τα αγάπησε, έτσι όπως δεν τα αγαπήσαμε “εμείς”.

Δεν ήταν αρχαιολόγος, ούτε καθηγητής. Φορούσε απλό σακάκι, δούλευε σε τράπεζα, μελετούσε τη Γραμμική Β τα βράδια.

Τον έλεγαν Κωνσταντίνο Κτιστόπουλο.

Όταν ο Μάικλ Βέντρις ανακοίνωσε την αποκρυπτογράφηση της πρώτης ελληνικής λέξης της Ιστορίας, ένα μεγάλο κομμάτι του έργου αντηχούσε και από τις δικές του νύχτες με στατιστικούς πίνακες, σύμβολα και αγωνία.

Το 1956, στο πρώτο παγκόσμιο συνέδριο για τη Γραμμική Β, ανάμεσα σε καθηγητές, φιλόλογους και αρχαιολόγους, στέκεται ένας Έλληνας νομικός.

Δεν έχει διδακτορικό.

Δεν εκπροσωπεί πανεπιστήμιο.

Είναι όμως ο μόνος Έλληνας που έφτασε στα ίδια φωνητικά συμπεράσματα με τον Βέντρις για τα αρχαία σύμβολα.

Και το έκανε μόνος του, από το Αιτωλικό.

Ήταν οικονομικός αξιωματικός του Πολεμικού Ναυτικού, γραμματέας του Παύλου Κουντουριώτη, υπάλληλος της Τράπεζας της Ελλάδος και, παράλληλα, αδηφάγος μελετητής αρχαίων γλωσσών.

Ο Βέντρις του έγραψε.

Ο Κτιστόπουλος απάντησε.

Και οι δύο, άγνωστοι τότε, εργάζονταν χωρίς δημοσιότητα, χωρίς αναγνώριση.

Δύο εραστές της γλώσσας.

Στην καρδιά της αποκρυπτογράφησης, μιλούσαν μεταξύ τους στα ελληνικά.

Τα ποιήματά του ήταν κρυμμένα σε ένα τετράδιο με χοντρό εξώφυλλο.

Γραμμένα με τη σεμνότητα του ανθρώπου που ποτέ δεν ζήτησε δάφνες.

Μιλούν για τη μοναξιά, την πίστη, τον Σωκράτη, τον θάνατο.

Ένας από αυτούς έχει τίτλο “Η Καταδίκη”. Δεν γράφτηκε για εκείνον, αλλά θα μπορούσε.

Στις αναλύσεις του απέφυγε τις εύκολες ερμηνείες.

Δεν άγγιξε τα σύμβολα σαν ιεροφάντης, αλλά σαν μαθηματικός.

Η μεθοδικότητά του εντυπωσίασε όλους τους ξένους.

Στην Ελλάδα, ελάχιστοι τον μνημόνευσαν. Δεν του άρεσε να προβάλλεται.

Δεν τον ενδιέφερε.

Το τετράδιό του ήταν πιο σημαντικό από οποιοδήποτε βήμα συνεδρίου.

Όταν ο Βέντρις δημοσίευσε την αποκρυπτογράφηση της Γραμμικής Β, αναγνώρισε δημοσίως τον ρόλο του Κτιστόπουλου.

Τον ξεχώρισε. Τον εμπιστευόταν.

Και ήταν από τους λίγους που έφτασαν τόσο κοντά στην αλήθεια, χωρίς να έχουν θεσμική θέση ή τίτλο.

Το μόνο τους κοινό; Η πίστη ότι το παρελθόν μπορεί να διαβαστεί.

Ο Κτιστόπουλος πέθανε το 1977, σε ηλικία 86 ετών.

Την ημερομηνία την είχε “προβλέψει”, γελώντας.

“Θα έχει πολλά εφτάρια”, έλεγε.

Έφυγε 7.10.1977.

Άφησε πίσω του ένα τετράδιο με ποιήματα, χιλιάδες σημειώσεις, και ένα αποτύπωμα πάνω στο μυστήριο της πρώτης ελληνικής λέξης της Ιστορίας.

Χωρίς ποτέ να φωνάξει πως ήταν εκεί.

Ο Κωνσταντίνος Κτιστόπουλος ήταν Έλληνας νομικός, μελετητής και δοκιμιογράφος. Υπήρξε Γραμματέας του Προέδρου της Δημοκρατίας ναύαρχου Παύλου Κουντουριώτη. Από το 1928 μέχρι το 1953 υπηρέτησε ως υπάλληλος στην Τράπεζα της Ελλάδας. Κατά τη διάρκεια της γερμανικής κατοχής του προσφέρθηκε προαγωγή στη Τράπεζα την οποία δεν αποδέχθηκε επειδή η χώρα πέρναγε ημέρες δουλείας, όπως δήλωσε, γραπτά μάλιστα. Αργότερα χρησιμοποίησε τις διεθνείς γνωριμίες του για την προώθηση των ελληνικών θέσεων στο Κυπριακό. Μετέφρασε την «Ιστορία του Α΄ Παγκοσμίου Πολέμου» του Ουίνστον Τσόρτσιλ, τους «Μεγάλους Μύστες» του Schure (εκδόσεις Ελευθερουδάκη), και το «Σοσιαλισμός και Κοινωνία» του MacDonald για τις ίδιες εκδόσεις.

Υπήρξε μόνιμος συνεργάτης για πολλά χρόνια του «Οικονομικού Ταχυδρόμου», έγραψε μελέτες και άρθρα σε επιστημονικά περιοδικά και την Εγκυκλοπαίδεια Ελευθερουδάκη. Ασχολήθηκε με τη μελέτη των ανατολικών γλωσσών, ενώ από το 1928 με προτροπή του γλωσσολόγου Μιχαήλ Δέφνερ άρχισε να μελετάει τις κρητομυκηναϊκές γραφές. Για το θέμα αυτό έγραψε πολλά άρθρα σε μεγάλα ξένα επιστημονικά περιοδικά. Το πρώτο άρθρο του 1945 έτυχε πολλών και ευμενών κριτικών, όπως και τα επόμενα 1949 – 1951 – 1953 – 1955 κλπ.

Οι εργασίες του Κτιστόπουλου, όπου είναι φανερή η γνώση του των μαθηματικών, συνίστατο στο να παρουσιάζει τα δεδομένα των αναλύσεών του χωρίς κανενός είδους εξωεπιστημονικές προκαταλήψεις. Ο Κτιστόπουλος συμμετείχε από τις αρχές της δεκαετίας του 1960 στη συντακτική ομάδα έκδοσης του εγκυρότατου περιοδικού «Kadmos» το οποίο ειδικεύεται στην προελληνική και πρώιμη ελληνική επιγραφική. Η διεύθυνση του περιοδικού το 1971, με την ευκαιρία της συμπλήρωσης των ογδόντα χρόνων του, εξέδωσε προς τιμή του το ευρετήριο των πρώτων δέκα τόμων του.

Επίσης διετέλεσε για πάνω από μία εικοσαετία μέλος του Δ.Σ. της Αρχαιολογικής Εταιρείας Αθηνών, τον κανονισμό της οποίας ως νομικός είχε ανασυντάξει. Υπήρξε αντεπιστέλλον μέλος του Γερμανικού Αρχαιολογικού Ινστιτούτου καθώς και μέλος του Δ.Σ. του Συλλόγου προς διάδοσιν Ωφελίμων Βιβλίων. Έγραψε ποιήματα και ένα θεατρικό έργο το οποίο βραβεύτηκε. Στην προσπάθεια ανάγνωσης των κρητομυκηναϊκών γραφών αναμίχθηκε ένα πλήθος ανθρώπων, ειδικών και ερασιτεχνών, αρμοδίων και μη αρμοδίων.

Αυτοί που ξεχώρισαν εκτός από τον Μάικλ Βέντρις, τον άνθρωπο του τελικά αποκρυπτογράφησε τη Γραμμική Β, είναι α) Ο Έμμετ Μπέννετ με την προσωπική αντιγραφή των χαρακτήρων της Γραμμικής Β,

β) Η Άλις Κόμπερ που ήταν εκείνη που πίστεψε ότι μόνο με αυστηρή ανάλυση των κειμένων μπορούσε να αναμένεται κάποια πρόοδος, γι’ αυτό και αρνήθηκε να ακολουθήσει το Βέντρις στα πετάγματα των εμπνεύσεών του και ήταν η μόνη που δεν του απάντησε στα γράμματά του και

γ) Ο Κωστής Δ. Κτιστόπουλος, ο οποίος και πριν ακόμα από τον Κόμπερ πίστεψε ότι μόνο η εξαντλητική στατιστική ανάλυση των διαθεσίμων κειμένων μπορεί να φέρει κάποιο αποδεκτό αποτέλεσμα.

Ο Κτιστόπουλος ήταν ο μόνος που απάντησε στο ερωτηματολόγιο του Βέντρις και από τις απαντήσεις σε αυτό συντέθηκε το «Mid-Century Report» (Έκθεση στα μέσα του αιώνα για τις γλώσσες του μινωικού και μυκηναϊκού πολιτισμού). Η συμβολή του Κτιστόπουλου στην «κοινή» προσπάθεια προκύπτει και από τη συχνή και ιδιαίτερη μνεία που κάνει σ’ αυτόν ο Βέντρις στις σημειώσεις του και από την αλληλογραφία των δύο ανδρών. Μετά την ανακοίνωση της αποκρυπτογράφησης, οι ενδιαφερόμενοι για την μυκηναϊκή επιγραφική άρχισαν να οργανώνονται.

Ο Κτιστόπουλος ήταν ο μόνος Έλληνας που δικαιωματικά κλήθηκε για να συμμετάσχει στο διεθνές συνέδριο που έλαβε χώρα στο προάστιο του Παρισιού Gif-sur-Yvette από 3 έως 7 Απριλίου 1956.

Συμμετείχε μάλιστα με δύο σημαντικές ανακοινώσεις: η μία με τίτλο Changements de terminaison en lineaire B (Μεταβολές καταλήξεων στη Γραμμική Β), και η άλλη Relations entre lineaire A et lineaire B (Σχέσεις μεταξύ Γραμμικής Α και Β).

Για την σπουδαιότητα του συνεδρίου αρκεί να αναφέρουμε ότι εκείνοι που συμμετείχαν, καθηγητές, υφηγητές, διδάκτορες, διέπρεπαν ή διέπρεψαν αργότερα ο καθένας στον τομέα του. Οι μόνοι που δεν διέθεταν κάποιο πανεπιστημιακό τίτλο έστω κάπως σχετικό με το αντικείμενο, ήταν ο αδιαμφισβήτητος πρωταγωνιστής Βέντρις που ήταν αρχιτέκτονας -από σχολή μάλιστα μη πανεπιστημιακή- και ο Κτιστόπουλος, πτυχιούχος νομικής.

Γι αυτό ο Βέντρις αισθάνονταν με τον Κτιστόπουλο μεγαλύτερη οικειότητα απ’ ότι με τους άλλους επαγγελματίες φιλόλογους. Ο Βέντρις συνομιλούσε με τους υπόλοιπους συνέδρους στη γλώσσα τους με τον καθένα, ενώ με τον Κτιστόπουλο στα νέα ελληνικά τα οποία στο μεταξύ είχε μάθει.

Τη συμβολή του Κτιστόπουλου στην όλη προσπάθεια της αποκρυπτογράφησης τονίζουν με ειλικρίνεια οι Βέντρις και Τσάντγουικ, αναφέρεται μάλιστα σε όλα τα βιβλία και άρθρα που αναφέρονται στην ιστορία της αποκρυπτογράφησης της Γραμμικής Β .

Στη χώρα του μόνο έμεινε άγνωστος ο Κτιστόπουλος, γιατί η αυτοπροβολή ήταν έξω από το σπάνιο χαρακτήρα του, ενώ οι εξ καθέδρας αποσιώπησαν τη συμβολή του. Χαρακτηριστικό της σοβαρής προσπάθειάς του είναι ότι από διαφορετικούς δρόμους με το Βέντρις έφτασε στο ίδιο σχεδόν αποτέλεσμα.

Πέθανε γαλήνιος το 1977.

Στη μνήμη του…που δεν της αξίζει η ευτέλεια μας.

Η Καταδίκη (ποίημα του)

Τους θέριζε τους φαύλους η αλήθεια σοφώτατε, από το στόμα σου σπαρμένη να σοφιστεύεις θέλαν παραμύθια το άδικο πώς μπορεί δίκαιο να γένει πως της πατρίδας άξιοι κυβερνήτες του λόγου και της πράξης οι αλήτες. Ψυχών η διδαχή σου χωνευτήρι. “Σε θάνατον”, γιατί μας … διαφθείρει.

*Πληροφορίες από Γρήγορη Κεντηστο και Wiki.

**Κεντρική εικόνα: Callia Viglaki / Facebook