Ο πόλεμος δεν είναι γιορτή

Λέξεις: Χάρης Χεϊζάνογλου

Από αφηγήσεις και κείμενα της εποχής, ακόμα και στα σχολικά βιβλία της γενιάς μου, έχει επικρατήσει η άποψη ότι οι Έλληνες υποδέχθηκαν την κήρυξη του πολέμου με ενθουσιασμό, και πήγαν σε αυτόν σαν να πήγαιναν σε γιορτή.

Είναι λογικό να υπήρχε ένα συναίσθημα εκείνη την στιγμή, είναι λογικό ότι οι άνθρωποι δεν ήθελαν να παραδοθούν, αλλά πάντα είχα την απορία σε τί βαθμό αυτή η εικόνα “γιορτής” ενός λαού που θέλει τόσο πολύ να πολεμήσει είναι απολύτως πραγματική, και πόσο συνετέλεσε σε αυτή, ή την ενίσχυσε, η κρατική προπαγάνδα της εποχής.

Αντιλαμβάνομαι απόλυτα το αίσθημα και την ανάγκη των ανθρώπων, που πήγαν με θάρρος και με αίσθηση χρέους, να πολεμήσουν για την ελευθερία τους, περνώντας μια τεράστια δοκιμασία για να σταθούν όρθιοι απέναντι στον κατακτητή. Και αυτό το σέβομαι και με συγκινεί γιατί είναι απολύτως ανθρώπινο. Είναι η εικόνα ενός λαού που αναγκάστηκε από τον κατακτητή να πολεμήσει για την ελευθερία του.

Η εικόνα που έχει μείνει, και δεν νομίζω ότι ισχύει απόλυτα, κι αν ίσχυσε ήταν κάτι στιγμιαίο, δηλαδή αυτή ενός ανέμελου λαού που πηγαίνει πρόθημα και με μεγάλη χαρά να πολεμήσει για να σκοτώσει και να σκοτωθεί, αφαιρεί την αναγκαστικότητα της συνθήκης, ή έστω την υποβιβάζει σε κάτι δευτερεύον. Αυτή η γιορτή μπροστά στον επικείμενο θάνατο είναι σαν ο λαός να επιθυμούσε τον πόλεμο, όχι για την ελευθερία του, αλλά για τον πόλεμο.

Και σε κάθε περίπτωση, το γεγονός ότι αυτή η γιορτινή εικόνα εξακολουθεί να υπερτονίζεται, σαν μια εικόνα ενότητας και θάρρους, καθαρού ηρωισμού και πατριωτισμού, πετάει εντελώς στην άκρη το γεγονός ότι οι Έλληνες πολύ γρήγορα κατάλαβαν, αν δεν το ήξεραν ήδη, ότι ο πόλεμος δεν είναι γιορτή. Δεν είναι κάτι που γίνεται με χαρά για να ανανεώσει το εθνικό φρόνημα, την εθνική ενότητα και ομοψυχία.

Είναι κάτι που γίνεται αναγκαστικά, με τεράστιο κόστος, για την ελευθερία.

Η Ελλάδα δεν μπορούσε να μην πολεμήσει, και οι Έλληνες πολέμησαν ηρωικά. Αυτό που πολέμησαν ήταν ο φασισμός, δηλαδή μια μηχανή που σπέρνει μίσος για να παράγει πόλεμο και εξόντωση. Οι άνθρωποι που βρέθηκαν στο μέτωπο έπρεπε αναγκαστικά να σκοτώσουν για να μην σκοτωθούν. Πολλοί σκότωσαν ανθρώπους, άλλοι σκοτώθηκαν, άλλοι τραυματίστηκαν και ακρωτηριάστηκαν σωματικά, άλλοι τραυματίστηκαν και ακρωτηριάστηκαν ψυχικά, όλοι με κάποιο τρόπο υπέφεραν, πολλοί από αυτούς σε όλη τους τη ζωή.

Είχαμε ανθρώπους που πολέμησαν στην οικογένειά μου, και ο πόλεμος τους σημάδεψε για πάντα, όπως και η ναζιστική κατοχή που ακολούθησε. Αυτοί οι άνθρωποι που πολέμησαν και έφεραν το τραύμα έχουν πλέον όλοι φύγει από τη ζωή, δεν μπορούν πια να μας πουν με τις δικές τους φωνές για το τραύμα του πολέμου. Για το τί σημαίνει να σκοτώνεις ανθρώπους και να κουβαλάς την εικόνα τους σε όλη σου τη ζωή. Για το τί σημαίνει να θεωρείς τυχερούς αυτούς που σκοτώθηκαν και δεν χρειάστηκε να φέρουν το τραύμα σε όλη τους τη ζωή.

Θυμάμαι την μαρτυρία του πυροβολητή στο ύψωμα 731 (στην εκπομπή Μηχανή του Χρόνου), μάλιστα λίγο καιρό πριν φύγει από τη ζωή, που περιέγραψε την πιο τραγική στιγμή της ζωής του, όταν μετά από έναν ανελέητο βομβαρδισμό του υψώματος στον οποίο σκοτώθηκαν δίπλα του οι φίλοι του, αυτός άνοιξε πυρ κατά Ιταλών στρατιωτών που είχαν υψώσει τα χέρια για να παραδοθούν. Θυμάμαι τον άνθρωπο να λέει κλαίγοντας ότι θυμάται τα πρόσωπά τους.

Καλές είναι οι γιορτές, για να θυμόμαστε ότι δεν είναι γιορτή ο πόλεμος, ότι δεν έχει ήρωες ο πόλεμος, έχει νεκρούς και νεκροζώντανους, αφήνει πίσω του μόνο ερείπια υλικά και ανθρώπινα. Και όλα αυτά τα ερείπια δεν είναι “άγνωστοι στρατιώτες”, είναι γνωστοί άνθρωποι, με ταυτότητα, με ονόματα, με οικογένειες, με ζωές, με δουλειές, με ζωές και όνειρα που διαλύθηκαν ή πάγωσαν για πάντα.

*Ο Χάρης Χεϊζάνογλου είναι αρχιτέκτονας