Ο βομβαρδισμένος παράδεισος του Πηλίου

Λέξεις: Κώστας Μανωλίδης

Η βροχή ήταν πρωτοφανής. Σε μια μέρα η Μαγνησία μετατράπηκε σε βομβαρδισμένο τοπίο. Οι επιπτώσεις δεν είναι ορατές μόνο στις ανθρώπινες κατασκευές αλλά και στο φυσικό τοπίο. Μαρτυρίες αλλά και εναέριες λήψεις μιλούν για μια διαφορετική πλέον γεωγραφία των παραλιών του Πηλίου. Με τον Daniel, πέραν των άλλων, πήραμε κι ένα σκληρό μάθημα φυσικής γεωγραφίας.

Συνειδητοποιήσαμε πόσο ευμετάβλητα είναι κάποια πράγματα που παίρνουμε ως δεδομένα. Γεωφυσικές μεταβολές εξελίχτηκαν δίπλα μας σε fast-forward. Δείχνοντάς μας ότι οι αμμουδιές των καλοκαιριών μας είναι ένα έρμαιο των δυνάμεων του νερού. Ότι στην πραγματικότητα οι παραλίες είναι διευρυμένες εκβολές ρεμάτων και γι αυτό με την θεομηνία έχουν πλέον ανασχηματιστεί. Είδαμε έκπληκτοι τη φύση να ξεδιπλώνει τους δικούς της μηχανισμούς που δεν ευθυγραμμίζονται με τις δικές μας ορέξεις κι επίκτητες ανάγκες.

Πιο τραγικά συνειδητοποιήσαμε ότι το Πήλιο είναι ένα βουνό με ασταθή εδάφη. Ότι με την πίεση του νερού το χώμα του μετακινείται, διαλύοντας όποια προσθήκη αψήφησε αυτή του την προδιάθεση.

Σε πολλά τμήματά του βουνού το υπέδαφος καλύπτεται από έναν μανδύα αποσαθρωμένου ασβεστόλιθου, επιρρεπή σε διάβρωση και σε κατολισθήσεις. Αυτό, σε συνδυασμό με το έντονο ανάγλυφο και τις συχνές βροχοπτώσεις, θα ήταν καταστροφικό αν το πυκνό δάσος δεν συγκρατούσε με τις ρίζες του το σαθρό έδαφος. Όπου όμως οι ανθρώπινες παρεμβάσεις αφαίρεσαν ή μείωσαν τα δέντρα, το έδαφος αποδεσμεύεται κι αρχίζει να ολισθαίνει και να ξεκολλάει. Στην πρόσφατη ακραία κακοκαιρία, αυτό το αργό και ανεπαίσθητο φαινόμενο επιταχύνθηκε με σφοδρότητα. Τα μεγάλα θύματά του ήταν οι δρόμοι που σπάσανε και κατέρρευσαν σε δεκάδες σημεία κόβοντας την οδική σύνδεση στα περισσότερα χωριά.

Όμως δεν πρέπει να τα ρίξουμε όλα στο ξέσπασμα των φυσικών φαινομένων. Η φύση κάνει τη δουλειά της όπως ξέρει. Εμείς είμαστε οι απροσάρμοστοι. Για παράδειγμα, τα τεχνικά έργα των τελευταίων δεκαετιών αποδεικνύονται όλο και συχνότερα προβληματικά, και στην εκτέλεση και στη φιλοσοφία τους. Οι εικόνες από τις καταστροφές στη Μαγνησία αποκαλύπτουν συνεχώς κατασκευαστικές αστοχίες και παρατυπίες. Αντιστηρίξεις χωρίς οπλισμό, χωρίς αγκυρώσεις και επαρκείς θεμελιώσεις, οδοστρώματα σαν τσιγαρόχαρτο χωρίς το προβλεπόμενο υπόστρωμα, πρανή οδοποιίας απροστάτευτα, γέφυρες ανίσχυρες στην ορμή του νερού. Υποτυπώδης δομική επάρκεια, τεχνική επιπολαιότητα, ανύπαρκτη κατασκευαστική κουλτούρα. Ειδικά η επαρχιακή οδοποιία έχει γίνει κάτι σαν ερασιτεχνικό σπορ τοπικών παραγόντων και μικροεργολάβων. Με υπεύθυνες τις Δημοτικές και Περιφερειακές Διοικήσεις που δίνουν προτεραιότητα στην γρήγορη παραγωγή έργων και στην άμεση επίδειξη αποτελεσμάτων στο εκλογικό τους πελατολόγιο.

Είναι προφανές ότι το βαριά τραυματισμένο Πήλιο δεν μπορεί πια να πορεύεται στην ίδια τροχιά. Πρέπει να θεραπευτεί ουσιαστικά και όχι με ασπιρίνες και επιθέματα. Χρειάζεται άμεσα να μπουν αυστηρές προδιαγραφές σε κάθε νέο τεχνικό έργο. Να αναζητηθούν από την διεθνή εμπειρία, αλλά κι από την παραδοσιακή γνώση αποτελεσματικές λύσεις για την στήριξη και ενίσχυση των κατασκευών όπως και για τη συγκράτηση των επικίνδυνων εδαφών.

Κυρίως όμως πρέπει να αναθεωρηθεί όλη η φιλοσοφία των παρεμβάσεων στο Πήλιο. Η λογική της ασταμάτητης μεγέθυνσης που βαφτίζεται «ανάπτυξη» έχει χρεοκοπήσει. Χρειάζεται ένα νέο μοντέλο οργάνωσης της συλλογικής ζωής που δεν θα βασίζεται στον στραγγαλισμό της φύσης. Ούτε στη μονοκαλλιέργεια του τουρισμού και στην συνεχή επεκτατικότητα της εξοχικής κατοικίας.

Σε κορεσμένες κι επισφαλείς περιοχές θα πρέπει να υπάρξουν περιορισμοί των νέων κατασκευών. Κι από την άλλη να ανακάμψουν και να αναβαθμιστούν παραδοσιακά συστήματα οργάνωσης του χώρου (μονοπάτια, δεξαμενές και κανάλια νερού, αναβαθμοί καλλιεργειών), και να φροντιστούν με περιβαλλοντικά ήπιους τρόπους οι διαδρομές των χειμάρρων. Και με προϋπόθεση, οι Δασικές Υπηρεσίες να αναλάβουν ξανά τον πολύτιμο στρατηγικό ρόλο τους στη διαχείριση του ορεινού τοπίου.

Παρά το τουριστικό του σφρίγος, το Πήλιο σταδιακά κατέρρεε. Ήταν ήδη κατά κάποιο τρόπο βανδαλισμένο. Έχει τώρα μια τελευταία ευκαιρία να μη γίνει οριστικά ένας χαμένος Παράδεισος.

*Ο Κώστας Μανωλίδης είναι καθηγητής αρχιτεκτονικής στο Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας